Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

ASOO AWIE A YƐLE A?

Kɛzi Nyevizonle Nwonane Kola Siezie Ɔ Nwo La

Kɛzi Nyevizonle Nwonane Kola Siezie Ɔ Nwo La

Ngɛkɛba ngyikyi bie mɔɔ wɔ nyevile nu nee nzenzemile mɔɔ betɛbeta meli ne abo la, gyegye melikavolɛma kpalɛ. Saa ɔbaye zɔ a, ɔmmaa meli ne anwo ɛnyɛ ndɛ na bɛsɛkye patulo dɔɔnwo. Yemɔti ɔyɛ a, bɛfa meli ne bɛfo file zo na bɛkili ɔ bo ewula ne. Abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛvolɛma ɛlɛnea abɔdeɛ zo akpondɛ ngyegyelɛ ne anwo sɔbelɛ.

Suzu nwo nea: Neɛnleanu ɛmaa yela ali kɛ, saa evinli ba nyevizonle ko bie (Globicephala melas) anwo a, ye nwonane ne kola siezie ɔ nwo. Dokoɛ ngyikyi dɔɔnwo bie wɔ ɔ nwo, kɛ mɔɔ ɔle ngyikyi kpalɛ la ati, ngɛkɛba ne mɔ ɛngola ɛmbeta nwo. Ndenle mɔɔ gugua dokoɛ zɔhane mɔ avinli la kpu nzule bie na ɔku ngɛkɛba mɔɔ babeta nyevizonle ne anwo la. Saa nyevizonle ne kpolo ɔ nwonane dɛba ne a, nwonane ne kpu nzule fofolɛ.

Abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛvolɛma kulo kɛ bɛyɛ meli mɔɔ ɔ bo ne kola siezie ɔ nwo kɛ mɔɔ nyevizonle yɛ la. Dɛba ne, ɛnee bɛfa ayile bie mɔɔ ku ngɛkɛba ne mɔ la bɛka meli ne anwo. Noko kenle nsa ye, ɔluakɛ nyile zɔhane mɔ bie ku nyevile nu fɛlɛ ne mɔ la ati, bɛdua. Yemɔti mɔɔ neɛnleanuma ne mɔ ɛyɛ la a le kɛ, bɛbagyakyi adokule ngyikyi dɔɔnwo wɔ meli ne abo. Bɛbava bulalɛ mɔɔ adokule wɔ nu la bɛafɔle meli ne abo amuala. Ayile bie mɔɔ ɔ nwo ɛnyɛ ɛvɛlɛ la bavi adokule ne anu avinde. Saa ayile ne ka nyevile ne a, ɔbayɛ debie ketee mɔɔ ye ɛzamo bayɛ milimita 0.7 [0.03 in.] la yeaheda meli ne abo amuala. Ɔwɔ nu dedee a dokoɛ ketee zɔhane bawoke, na ngɛkɛba mɔɔ beta nwolɛ la amuala bahɔ. Akee meli ne bakpu ayile zɔhane bieko aheda meli ne abo.

Ngɛkɛba mɔɔ betɛbeta meli ne abo la ɛmmaa ɔ nwo ɛnyɛ ndɛ yɛɛ nwolɛ gyima ɛyɛlɛ ɛnla aze

Neɛnleanu ɛmaa yela ali kɛ, saa bɛkola bɛyɛ ɛhye a, ɔbaboa kpalɛ na ngɛkɛba dɔɔnwo ɛnrɛbeta meli ne anwo. Ɛhye baboa kɔmpɛlɛ mɔɔ yɛ meli nwo gyima la kpole kpalɛ, ɔluakɛ meli mɔɔ bɛtwe bara file zo bɛahili ɔ bo evinli la le kakɛ kpole.

Kɛzi ɛdwenle nwo ɛ? Asoo kɛzi nyevizonle ɛhye nwonane ne siezie ɔ nwo la luale ngakyihakyililɛ zo a rale a? Anzɛɛ awie a yɛle a?