Jesus ear ba: “Aelõñ ko renaaj tarin̦aeik doon. Bareinwõt, enaaj wõr m̦akũtkũt lal̦ ko rel̦l̦ap, im enaaj wõr ñũta im nañinmej ko rekapopo ilo elõñ jikin ko.” (Luk 21:10, 11) Ilo an naaj wal̦o̦k aolep wãween kein ilo juon wõt iien, eñin naaj kõkal̦l̦e eo me ej kaalikkar bwe “epaaktok Aelõñ eo an Anij.” Enañin ke wal̦o̦k aolep wãween kein ilo juon wõt iien ilo pel̦aakin lal̦ in? L̦õmn̦ak kõn kein kam̦ool kein.

1. TARIN̦AE KO

Ilo 1914 eo, juon tarin̦ae ear wal̦o̦k me ear jelõt elõñl̦o̦k armej im elõñl̦o̦k jikin ko jãn jabdewõt tarin̦ae ko rar wal̦o̦k m̦okta. Ro me rej ekkatak kõn bwebwenatoon armej rej ba bwe iiõ eo 1914 ej juon iien ekabwilõñlõñ ilo bwebwenatoon armej kõnke ej pata eo jinointata ear wal̦o̦k ipel̦aakin lal̦ in. Ilo pata in, ej kab kein kajuon in aer kõjerbal kein tarin̦ae ko rekauwõtata ãinwõt taañko ko, baam̦ ko rej julal̦l̦o̦k jãn bal̦uun ko, kikanju ko, im juon kein tarin̦ae me baat eo ie ebaijin, im kein tarin̦ae ko jet rekauwõtata. Ear bar wal̦o̦k ilo pata eo an lal̦ in kein karuo, im ilo pata in rar jino kõjerbal kein tarin̦ae ko ãinwõt mijel̦ ko im baam̦ ko. Armej ro rar tarin̦ae jãn jikin ñan jikin jãn iiõ eo 1914, im tarin̦ae kein rar m̦an elõñ milien armej ro.

2. M̦AKŨTKŨT LAL̦ KO

Ekkar ñan Britannica Academic ej ba bwe aolep iiõ ewõr joñan in 100 m̦akũtkũt lal̦ ko rej wal̦o̦k im joñan aer kajoor remaroñ kõm̦m̦an “el̦ap jorrããn.” Ekkar ñan juon kumi in ri-etale ro ilo America (etan United States Geological Survey), rej ba: “Ekkar ñan rekoot ko jãn jem̦aan tok ñan raan kein (emaroñ jãn iiõ eo 1900), jej kõtmãne bwe enaaj wõr 16 m̦akũtkũt lal̦ ko rel̦l̦ap ilowaan jabdewõt iiõ.” Bõtab jet remaroñ kõtmãne bwe elõñl̦o̦k m̦akũtkũt lal̦ ko kiiõ kõnke ewõr kein jerbal ko rem̦m̦anl̦o̦k ñan jipañ er loi m̦akũtkũt lal̦ ko. Bõtab ilo m̦ool, m̦akũtkũt lal̦ ko rekajoor me rej wal̦o̦k ipel̦aakin lal̦ in rej kõm̦m̦an bwe en l̦apl̦o̦k an armej ro iioon eñtaan im mej jãn kar m̦okta.

 3. ÑŨTA

Ñũta ej itok wõt jãn an wõr tarin̦ae ko ipel̦aakin lal̦ in, jerbal ko renana an armej, apañ kõn jããn, an jab em̦m̦an aer lali jikin ekkat ko, ak aer likjab in pojakl̦o̦k im̦aan ñan l̦añ ko rel̦l̦ap. Ekkar ñan juon ripoot ilo 2018 eo jãn doulul eo etan World Food Programme, rej ba: “Ipel̦aakin lal̦ in, ewõr 821 milien armej ro ejabwe kijeer m̦õñã im ewõr 124 milien armej ro rej kwõle.” Kajjojo iiõ 3.1 milien ajri ro rej mej kõn aer jabwe õn. Ilo iiõ eo 2011, eñin ej 45% in joñan aolepen ajri ro rej mej ipel̦aakin lal̦ in.

4. NAÑINMEJ KO IM NAÑINMEJ KO JET REJ AJEEDED ME EL̦AP AER KAUWÕTATA

Juon doulul me rej kõm̦m̦an etale ko kõn ãjmour ko an armej etan World Health Organization, rej ba: “Ilo tõre kein ekar wõr nañinmej ko rar ajeeded me el̦ap aer kauwõtata. Nañinmej ko jem̦aan ãinwõt cholera, plague im yellow fever rar bar ro̦o̦ltok, im ear wõr nañinmej ko rekããl ãinwõt SARS, pandemic influenza, MERS, Ebola im Zika.” Im bareinwõt nañinmej in COVID-19 me ej kab wal̦o̦k. Meñe jaintiij ro im taktõ ro rar lukkuun katak kõn nañinmej ko, ak rar jab maroñ lo juon wãween ñan kõm̦adm̦õdi aolep nañinmej ko.

5. JERBALIN KWAL̦O̦K NAAN IPEL̦AAKIN LAL̦ IN

Jesus ear kwal̦o̦k kõn juon men me ej bar m̦õttan kõkal̦l̦en raan ko ãliktata ke ear kanaan im ba: “Naaj kwal̦o̦k ennaan eo em̦m̦an kõn Aelõñ eo ipel̦aakin lal̦ in bwe aolep armej ren roñ, innem ej kab naaj itok jem̦l̦o̦kin.” (Matu 24:14) Ilo an lal̦ in iioon apañ ko relukkuun nana, elõñl̦o̦k jãn ruwalitõk milien armej ro jãn elõñ aelõñ ko rej kwal̦o̦k kõn ennaan eo em̦m̦an kõn Aelõñin Anij ilo 240 aelõñ ko im elõñl̦o̦k jãn 1,000 kajin ko. Men in ejjañin kar wal̦o̦k ilo bwebwenatoon armej.

Men ko me rej wal̦o̦k ilo kõkal̦l̦e ko Jesus ear kwal̦o̦k kake ej wal̦o̦k kiiõ. Etke ej aikuj wõr ad itoklimo kõn men in em̦ool? Kõnke Jesus ear ba: “Ñe kom̦ij lo an men kein wal̦o̦k, kom̦win jel̦ã bwe epaaktok Aelõñ eo an Anij.”​—Luk 21:31.

Kõkal̦l̦e ko Jesus ear kwal̦o̦k kaki, ekoba men ko Baibõl̦ ear kwal̦o̦k kaki me ekar jejjet kũtieer, rej jipañ kõj mel̦el̦e bwe Anij ear kajutak Aelõñ eo an ilañ ilo iiõ eo 1914. a (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Ilo kar iien in, Jeova ear jitõñe Nejin, Jesus Christ, ãinwõt Kiiñ. (Sam 2:2, 4, 6-9) Ejjabto Aelõñ eo an Anij enaaj tõl lal̦ in, im enaaj jol̦o̦k ri-tõl ro rej jum̦ae im kõm̦m̦an bwe lal̦ in en juon pedetaij ñan armej ro bwe ren maroñ mour ie ñan indeeo.

M̦õttan jidik, naan ko an Jesus ilo jar eo an me ear katakin ri-kal̦oor kake renaaj jejjet kũtieer, me ej ba: “En itok am̦ Aelõñ. En jejjet ankilaam̦ ilo lal̦ in ãinwõt an jejjet ilo lañ.” (Matu 6:10) Ijoke, ta ko Aelõñ in ear kõm̦m̦ane jãn iien eo ear bõk maroñ ilo iiõ eo 1914? Im ta ko jemaroñ reim̦aanl̦o̦k ñani ilo iien eo ñe Aelõñ eo ilañ enaaj irooj ioon armej ro?