Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Praslin mu Seychelles, muaba uvua Gordon, munene wa basalayi, mupete budimi buende bua Edene mu 1881

Mparadizu pa buloba: Mbualu bufuikakaja anyi mbualu bulelela?

Mparadizu pa buloba: Mbualu bufuikakaja anyi mbualu bulelela?

Mparadizu! Bikandakanda bia mekala bitu bileja miaba ya kuya kuikishila bidi bilomba bantu bua kuya miaba kampanda ya kule idi bu mparadizu bua kuikisha ne kupua ntatu ne malu adi mabatonde muoyo. Kadi anu bu mutudi babimanye bimpe, patudi tuya miaba ayi ne tupingana kumbelu, malu atuvua bashiye adi anu mutuvua baashiye amu.

Nansha nanku, dijinga dia kuikala mu mparadizu didi dikoka bantu bikole. Katuena mua kudikanda bua kudiebeja ne: ‘“Mparadizu” mbualu budi busankisha budi bantu bafuikakaje mu lungenyi patupu anyi? Biobi nanku, bua tshinyi udi ukoka lungenyi lua bantu bikole? Udiku mua kulua dimue dituku bualu bulelela anyi?’

MALU ADI ATANGILA MPARADIZU

Bualu bua mparadizu mbukoke bantu bikole munkatshi mua bidimu bia bungi. Bantu ba bungi mbakokibue ku tshidi Bible wamba bua “budimi ku esete, mu Edene.” Bua tshinyi budimi abu buvua busankisha? Bible udi wamba ne: ‘Yehowa Nzambi wakamenesha mitshi yonso idi mimpe ku mêsu ne idi mimpe bua kudia mu buloba.’ Budimi abu buvua muaba muimpe uvua usankisha. Tshidi tshitamba kukoka ntema ntshia ne: ‘Mutshi wa muoyo uvua kabidi munkatshi mua budimi.’​—Genese 2:8, 9.

Muyuki wa mu Genese udi wakula kabidi bua misulu inayi ivua ifumina mu budimi abu. Ibidi ya kudiyi itshidi mimanyike too ne lelu: musulu wa Tigele (anyi Hidekela) ne wa Pelata. (Genese 2:10-14, NWT; dimanyisha kuinshi kua dibeji) Misulu ibidi eyi idi ipueka mu golfe Persique ipitshila mu Irak wa lelu, uvua tshitupa tshia Pelasa wa kale.

Bidi bimueneka patoke ne: mparadizu wa pa buloba udi ne muaba munene mu bilele bia bena Pelasa. Tapi kampanda wa bena Pelasa wa mu bidimu bia 1500 udi mu nzubu wa dilamina bintu wa Philadelphia Museum of Art, mu Pennsylvanie, mu États-Unis, udi ne tshimfuanyi tshia budimi buela mu lupangu, buikale ne mitshi ne bilongo. Tshiambilu tshia mu tshiena Pelasa tshia “budimi buela mu lupangu” tshidi kabidi tshiumvuija “mparadizu,” ne tshimfuanyi tshidi pa tapi ntshifuanangane ne budimi buimpe bua Edene budi Bible umvuija.

Mu bulelela, bantu badi balondelangana miyuki ya mparadizu mu miakulu ya bungi ne mu bisamba bia bungi pa buloba bujima. Pavua bantu benda bamuangala mu bitupa bishilashilangane bia pa buloba, bavua balondelangana muyuki mulelela wa mparadizu. Kadi mu kupita kua bidimu, muyuki au uvua wenda ubuelakana ne bilele ne mianu bia miaba ivua bantu basanganyibua. Too ne lelu, bantu badi babikila miaba mimpe bikole ne: mparadizu.

BANTU BADI BAKEBA MPARADIZU

Bamue bakebuludi bavua bambe muvuabu bapete muaba uvua mparadizu wa ntuadijilu. Tshilejilu, pavua Charles Gordon, munene wa basalayi wa mu Grande-Bretagne, muye mu tshidiila tshia Seychelles mu 1881, wakakema bikole bua buimpe bua tshibandabanda tshia Vallée de Mai (tshikadibu bateke ku bukokeshi bua bulongolodi bua buloba bujima), yeye kuamba muvua muaba au muikale budimi bua Edene. Mu bidimu bia 1400, Christophe Colombe, muendeshi wa mazuwa wa mu ditunga dia Italie, wakadiebeja ni ukavua pabuipi ne kupetulula budimi bua Edene pavuaye mufike mu tshidiila tshia Hispaniola, tshidi tshienza mpindieu ditunga dia République Dominicaine ne dia Haiti.

Mukanda kampanda wa matuku aa udi wakula bua malu a kale udi ne tuarte tua kale tupite pa 190, tua bungi tuleja Adama ne Eva mu Edene. (Mapping Paradise) Mu tuarte emu mudi karte ka pa buaku kangatshila mu maniskri a mu bidimu bia 1200 matentula ku maniskri a Beatus wa mu Liébana (mu Espanye). Kuulu kua karte aka kudi kazubu ka matumba anayi kikale ne mparadizu munkatshi. Misulu inayi idibu babikila ne: “Tigele,” “Pelata,” “Pisona,” ne “Geona,” ivua ifumina mu kazubu aku, musulu wonso umbukila mu dimue dia ku matumba anayi, ivuabu bela meji ne: idi ileja dimuangalaka dia buena Kristo ku ntengu inayi ya buloba. Tshimfuanyi etshi tshidi tshileja ne: nansha muvua muaba wa mparadizu wa ntuadijilu kawuyi mumanyike, divuluka dia mparadizu eu ditshivua anu dikoka bantu bikole.

John Milton, mufundi wa tusala wa mu bidimu bia 1600 wa mu Angleterre, mmumanyike bikole bua kasala kende ka Mparadizu Mujimine (Angl.) kavua kashindamene pa muyuki wa mu Genese wa mpekatu wa Adama ne dipatshibua diende mu Edene. Mu kasala aka wakakula bikole bua mulayi wa Nzambi wa kupeshilula bantu muoyo wa tshiendelele pa buloba, wamba ne: “Bualu dîba adi buloba bujima nebuikale mparadizu.” Milton wakalua kufunda kabidi kasala kakuabu ka Mparadizu Mupetulula (Angl.).

BANTU BADI BASHINTULULA LUNGENYI

Bidi bimueneka patoke ne: lungenyi lua mparadizu wa pa buloba uvua mujimine ndusankishe bantu bikole munkatshi mua bidimu bia bungi. Kadi bua tshinyi mbalulengulule mpindieu? Bidi nanku nangananga bualu anu bu mudi mukanda utukadi batele kuulu eku wamba, “bantu badi balonga tulasa tua malu a Nzambi kabatshiena . . . bakula kabidi bua muaba uvua mparadizu.”​—Mapping Paradise.

Bantu ba bungi badi baya mu bitendeelu badi babalongesha ne: nebaye mu diulu, kabakuikala ne muoyo mu mparadizu pa buloba to. Kadi Bible udi wamba mu Musambu wa 37:29 ne: ‘Bantu bakane nebapiane buloba, nebashikamemu tshiendelele.’ Bu mudi buloba butudi lelu kabuyi mparadizu, kudiku ditekemena dia ne: mulayi eu neukumbane anyi? *

BULELELA BUA MPARADIZU WA PA BULOBA BUJIMA

Yehowa Nzambi, uvua mufuke mparadizu wa ku ntuadijilu uvua mujimine, mmulaye bua kumupingajilula. Mushindu kayi? Vuluka ne: Yezu wakatulongesha bua kusambila ne: “Bukalenge buebe bulue. Disua diebe dienzeke kabidi pa buloba muomumue ne mu diulu.” (Matayi 6:10) Bukalenge ebu mmbulamatadi wa pa buloba bujima udi mu bianza bia Yezu Kristo wikala ne bua kupingana pa muaba wa makokeshi onso a bana ba bantu. (Danyele 2:44) Mu bukoleshi bua Bukalenge ebu, disua dia Nzambi dia kupingaja mparadizu pa buloba ‘nedienzeke.’

Muprofete Yeshaya muenzeja ku nyuma wa Nzambi uvua mudianjile kumvuija nsombelu wa mu Mparadizu udibu balaye muikala malu onso adi atatshisha bantu lelu ne bua kujimina. (Yeshaya 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Tudi tukulomba bua wangate minite mikese bua kubala mvese eyi mu Bible webe. Kuenza nunku nekukujadikile malu adi Nzambi mulamine bantu badi bamutumikila. Bantu bikala ne muoyo tshikondo atshi nebikale mu mparadizu ne nebikale banyishibue kudi Nzambi, malu abidi avua Adama mujimije.​—Buakabuluibua 21:3.

Bua tshinyi tudi mua kuikala batuishibue ne: ditekemena dia Mparadizu pa buloba ki mbualu bufuikakaja kadi mbualu bulelela? Bualu Bible udi utuambila ne: ‘Diulu ne diulu mbia Yehowa; kadi wakupa bana ba bantu buloba.’ Bualu bua Mparadizu wa pa buloba, mbualu budi “Nzambi udi kayi mua kushima mulaye katshia ku kale menemene.” (Misambu 115:16; Tito 1:2) Bible mmulaye bualu buimpe menemene: Mparadizu bua kashidi!

^ tshik. 15 Bidi kabidi ne mushinga bua kumanya ne: Koran udi wamba mu sura wa 21 (Al-Anbiya [Baprofete]) mvese wa 105 ne: “Bantu bakane ba munkatshi mua basadidi Banyi nebapiane buloba.”