Bantu balonda misoñanya ya mwa kwikadila bayukile senene kiyampe ne kibi. Misoñanya yabo keimaninepo pa mobeivwanina kitatyi kampanda. Ino i misoñanya ibaludika mu būmi bonso​—nansha ke pobadi kwa bunka pene.

Bana pobenda na bakwabo ku masomo, pobateja minjiki, pobatala mafilime ne televijo, bevwananga ne kumona myanda mivule minyengakane itala mwa kwikadila. Bino bintu bibwanya kwibalengeja batatane myanda yobafundijibwe pa kiyampe ne kibi.

Kino kifikilanga bininge bankasampe. Dibuku dimo Beyond the Big Talk dinena’mba bankasampe “bafwaninwe kuyuka’mba bakaningilwa na bantu bavule ba yabo myaka ne bisanji amba bayukane ne kwitabijibwa, ne amba bafwaninwe kukwata butyibi mungya misoñanya yabo ne butongi bwabo nansha shi kebusangejepo balunda nabo.” Na bubine bafwaninwe kufundijibwa kumeso kwa kusongola.

Tūla’ko misoñanya ya mwa kwikadila.

MUSOÑANYA WA MU BIBLE: “Bantu batame . . . bebidije kala ñeni yabo ya kujingulula bintu na kwingidija’yo, mwa kushiañenya ne kiyampe ne kibi.”​—Bahebelu 5:14.

• Lombola kiyampe ne kibi. Lombola kupityila ku myanda ya bukile-bukya mwishidile bino binenwa: “I kubulwa budimbidimbi; i budimbidimbi.” “I kikōkeji; i kubulwa kikōkeji.” “I biyampe; i bibi.” Mwenda mafuku obe mwana ukayuka bilongwa biyampe ne bibi.

• Shintulula kine kyotūdile’ko misoñanya ya mwa kwikadila. Kimfwa, ubwanya kumwipangula’mba: Mwanda waka kubulwa budimbidimbi i kuyampe? Le bubela bubwanya kona bulunda namani? Mwanda waka bwivi i bubi? Kwasha obe mwana ashiyañanye kiyampe ne kibi.

• Lombola kamweno kadi mu kulonda misoñanya miyampe. Ubwanya kunena’mba: “Shi kudipo na budimbidimbi bakwenu bakakukulupila” nansha’mba “Shi udi biyampe bantu bakakufwena.”

Londai mu kisaka misoñanya ya mwa kwikadila.

MUSOÑANYA WA MU BIBLE: “Jingululai nyeke momwikadile banwe bene.”​—2 Bene Kodinda 13:5.

•   Kisaka kyonso kifwaninwe kulonda misoñanya yenu ya mwa kwikadila, amba mumone mwa kunenena bya bine amba:

  • “Ketubepangapo mu kyetu kisaka.”

  • “Ketukupilangapo bantu nansha kwibafunina.”

  • “Ketutukanangapo mutonko.”

Obe mwana kakamonepo amba misoñanya ya mwa kwikadila i bijila’tu bitupu bya kulonda, ino i ne bu misoñanya ifwaninwe kuyukilwa’po kisaka.

• Wisambile kitatyi ne kitatyi pa misoñanya ya kyenu kisaka na obe mwana. Ingidija myanda ilongeka difuku ne difuku pa kufundija bobe bana. Ubwanya kudingakanya misoñanya yenu ya mwa kwikadila na yoya ilombolwa ku bisanji nansha ku masomo. Ipangula obe mwana’mba: “Le wadi wa kulonga’po namani?” “Le kyetu kisaka kyadi kya kupwa uno mwanda namani?”

Mukwashe asumininwe kulonga biyampe.

MUSOÑANYA WA MU BIBLE: “Ikalai kyaba kyonso na mutyima wa mundamunda muyampe.”—1 Petelo 3:16.

• Mufwije’ko pa kilongwa kiyampe. Shi obe mwana walonga kintu kiyampe, mufwije’ko ne kumulombola kine kyowamufwijija’ko. Kimfwa, ubwanya kunena’mba: “Kudipo na budimbidimbi. Nkwitembanga.” Shi obe mwana wakulombola’mba i mulonge kintu kibi, mufwije’ko bya binebine pa kubulwa budimbidimbi kwandi kumeso kwa kumulemununa.

• Mulemunune shi walonga kibi. Kwasha obe mwana etabije bintu bikalupuka ku bilongwa byandi. Bana bafwaninwe kuyuka bintu bibi byobalongele ne muswelo obasāsukile ku misoñanya ya kisaka. Bambutwile bamo kebalemununangapo babo bana kutyina ‘kwibasanshija,’ inoko kwisambila na obe mwana pa ngikadilo yandi mibi kukamukwasha aleke kulonga kibi mu mafuku a kumeso.