Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Mabible—Mwanda Waka I Mavule?

Mabible—Mwanda Waka I Mavule?

Mwanda waka dyalelo kudi malamuni mavule a Bible? Le umonanga malamuni mapya bu akukwashanga upēlelwe kwivwana Bible’ni nansha akulengejanga ukomenwe kumwivwana? Kubandaula nsulo yao kukakukwasha wiatonge na tunangu.

Dibajinji bidi, le i bāni bālembele Bible umbajinjibajinji, ne kitatyi’ka?

BIBLE UMBAJINJIBAJINJI

Bible i mwabanibwe mu bipindi bibidi. Kipindi kibajinji kidi na mikanda 39 idi’mo “binenwa bikola bya Leza.” (Loma 3:2) Leza wāpele bantu ba kikōkeji mushipiditu balembe ino mikanda mu bula bwa kitatyi kilampe, kintu kya myaka 1 100 kutamba mu 1513 kutūla mu 443 Yesu Kaile. Mikanda mivule yālembelwe mu Kihebelu, o mwanda kino kipindi kitwanga bu Bisonekwa bya Kihebelu, biyukene ne bu Kipwanino Kikulu.

Kipindi kya bubidi kidi na mikanda 27, nakyo i “kinenwa kya Leza.” (1 Tesalonika 2:13) Leza wāpele bana ba bwanga ba kikōkeji ba Yesu Kidishitu mushipiditu balembe ino mikanda mu bula bwa kintu kya myaka isenselela ku 60, tamba mu 41 kutūla mu 98 Yesu Ke Mwiye. Bālembele ino mikanda mu Kingidiki, o mwanda kino kipindi kitwanga bu Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu, kiyukene ne bu Kipwanino Kipya.

Ino mikanda yonso 66 milembwe ku bukomo bwa mushipiditu yo ibundile Bible yense mutuntulu​—musapu wa Leza ku bantu. Ino mwanda waka i kulupulwe malamuni mavule a Bible? Tala buno bubinga busatu bukatampe.

  • Kukwasha bantu batange Bible mu ludimi lobabutwidilwe’mo.

  • Kutalula bilubo byālongele batentudi mwanda wa kukwatañanya Bible na bilembwa bibajinjibajinji.

  • Kupingakanya muneneno wa kala na wa dyalelo.

Tala ino myanda moyākwashishe mu malamuni abidi mabajinji.

BWALAMUNI BWA KINGIDIKI BWA SEPTANTE

Kintu kya myaka 300 kumeso kwa Yesu kubutulwa, befundi Bayuda bāshilwile kwalamuna Bisonekwa bya Kihebelu mu ludimi lukwabo​—ke Kingidiki kadi. Buno bwalamuni bwāyukene bu bwalamuni bwa Kingidiki bwa Septante. Mwanda waka bwālupwilwe? I mwanda wa kukwasha Bayuda bavule bādi kebesambe bininge Kingidiki kupita Kihebelu balamate nyeke ku “bilembwa bijila.”​—2 Temote 3:15.

Kadi bwalamuni bwa Septante bwākweshe bantu bavule bampikwa kwikala Bayuda bādi besamba Kingidiki bayuke byobya bifundija Bible. Muswelo’ka? Polofesele Wilbert Francis Howard unena’mba, “Tamba pa bukata bwa myaka katwa kabajinji, wāikele ke Bible wa Kipwilo kya Bwine Kidishitu, mwine wādi wenda na bamishonele mu mashinankonka monso ‘babingija na bilembwa’mba Yesu ye Meshiasa.’” (Bilongwa 17:3, 4; 20:20) Kukwatañana na Frederick Fyvie Bruce, mwifundi umo wa Bible, buno bo bubinga bumo bidi bwālengeje Bayuda bavule “bashikwe Bible wa Septante.”

Bana ba bwanga ba Yesu bātambwile bityebitye mikanda ya Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu, ebiya beityanga pamo na bwalamuni bwa Septante bwa Bisonekwa bya Kihebelu, penepa wāikala ke Bible mutuntulu otudi nandi dyalelo’u.

BWALAMUNI BWA VULGATE BWA MU KILATENI

Pa kupwa kwa kintu kya myaka 300 na pābwene Bible ense mutuntulu, Jerome mwifundi umo wa Bible, wālupula bwalamuni bwa Bible mu Kilateni, bwine bwāyukene mwenda mafuku bu Bwalamuni bwa Vulgate. Byokwādi ke kulupulwe kala malamuni makwabo a mu Kilateni, penepa mwanda waka kwādi kusakilwa bwalamuni bupya? Dibuku The International Standard Bible Encyclopedia dinena’mba, Jerome wādi usaka kulemununa “mwalamwino wa bubela, bilubo bikatampe, ne bishima bibwejibwe’mo nansha bitalwilwe’mo ku kusaka.”

Jerome wālemunwine bino bilubo bivule. Inoko mwenda mafuku, bendeji ba bipwilo bālongele kilubo kikatampe mpata! Bānenene amba bwalamuni bwa Vulgate bwa mu Kilateni bo bwalamuni bumo kete bwa Bible bwitabijibwe, ne kwendelela kulonga namino mu myaka tutwa na tutwa! Pa kyaba kya kukwasha bantu bampikwa kufunda bevwanije Bible, inoko bwalamuni bwa Vulgate bwālengeje Bible ekale mukomo kwivwana mwanda bantu bavule kebādipo bayukile Kilateni.

KUVULA KWA MALAMUNI MAPYA A BIBLE

Kitatyi pa kupita’po, bantu bāendelele na kulupula malamuni makwabo a Bible​—pamo bwa bwalamuni butumbe bwa mu Kine Shidea bwa Peshitta, bwālupwilwe mu myaka katwa ka butano Yesu Ke Mwiye. Ino pa kufika mu myaka ya katwa 14 kwālongelwe bukomo bwa kulupwila bantu bavule bampikwa kufunda Bisonekwa mu lwabo ludimi.

Mu Angeletele, ku mfulo kwa myaka ya katwa 14, John Wycliffe wāshilula kulupula Bible wa mu Angele, mwine wādi ubwanya kwivwanwa ne na bantu ba kubulwa kufunda bene. Kinondanonda na pano, Johannes Gutenberg wāpunga kitampilo kine kyākweshe befundi ba Bible bapēlelwe kulupula ne kwabanya malamuni mapya a Bible mu ndimi mivule ya mu Bulaya.

Palupwilwe malamuni mavule mu Angele, basantaudi bāsakile kwikale malamuni meshile mu ludimi lumo lonka. Mu myaka katwa 18, John Lewis, mukulu umo wa kipwilo wa mu Angeletele wālembele amba: “Muneneno wa kala ke mukomo kwivwana, o mwanda bilomba kujadika malamuni a kala mwanda wa ekale na muneneno wisamba bantu, kadi wivwanwa na bantu bavule dyalelo.”

Dyalelo, befundi ba Bible badi na mukenga muyampe mpata wa kujadika malamuni a kala. Mwanda i bayuke biyampe ndimi yālembelwe’mo Bible wa kala kadi badi na bilembwa bya kala bya Bible byasokwelwe panopano. Bino bibakwashanga balamune senene bilembwa bibajinjibajinji bya Bible.

Nanshi kwikala na malamuni mapya a Bible i kwa kamweno. Inoko na bubine, tufwaninwe kutadija malamuni amoamo. * Shi balamuni i batononwe binebine na buswe bobaswele Leza pa kulupula bwalamuni bwa Bible bupya, nabya tubwanya kumwena mu mwingilo wabo.

 

^ mus. 24 Tala kishinte “I Muswelo’ka Obwanya Kutonga Bwalamuni Buyampe bwa Bible?” mu Kiteba kya Mulami kya 1 Kweji 5, 2008, mu Falanse.