Enda ku bidi'mo

Le Bible I Bika?

Le Bible I Bika?

Malondololo Aleta Bible

 Bible i mubundwe na mikanda ijila 66. Wālembelwe mu bula bwa kintu kya myaka 1 600. Mu Bible mutanwa musapu utamba kudi Leza, i “kinenwa kya Leza.”— 1 Bene Tesalonika 2:13.

Mu kino kishinte mudi

 Bubine butala Bible

  •   I ani wālembele Bible? Leza ye Mwinē Bible, ino wāingidije kubwipi kwa bantu beshileshile 40 pa kulemba’ye. Bamo mu bano i Mosesa, Mulopwe Davida, Mateo, Mako, Luka, ne Yoano. a Leza wātūdile milangwe yandi mu ñeni ya balembi, mwanda wa balembe musapu wandi.—2 Temote 3:16.

     Kimfwa: Shi mukulu wa kaji walombe mulembi wandi amulembele mukanda, padi na kumupa’tu myanda mikatampe ya kulemba’mo, mwene amba mukulu wa kaji ye mwinē uno mukanda? Muswelo umo onka, nansha Leza byaāingidije bantu pa kulemba musapu wandi, ino aye ye Mwinē Bible.

  •   Le kishima “Bible” kishintulula bika? Kishima “Bible” i kitambe ku kishima kya Kingidiki biblia, kishintulula’mba “mikanda mityemitye.” Kitatyi pa kupita’po, biblia yādi keifunkila pa mikanda mityemitye yonso ibundile Bible.

  •   Le Bible wālembelwe kitatyi’ka? Bible wāshilwile kulembwa mu 1513 Y.K. ne kupwa’ye mu bula bwa myaka 1 600 ne kupita, dya mu 98 Y.M.

  •   Le Bible mubajinjibajinji mwine udi kwepi? Kekukidipo bilembwa bibajinjibajinji bya Bible. Ne kino i mwanda balembi ba Bible bāingidije bintu kebije koneka byādi’ko mu kyokya kitatyi, pamo bwa mbuba ne biseba. Inoko, balembi ba bwino bādi batentula na katentekeji bilembwa bya Bible mu bula bwa tutwa twa myaka, mu uno muswelo bālamīne batangi ba nkongo īya’ko myanda yādi’mo.

  •   Le “Kipwanino kya Kala” ne “Kipwanino Kipya” byo bika? Kyokya kitwanga divule dine bu Kipwanino kya Kala kifunkila pa kipindi kya Bible kyālembelwe nakampata mu Kihebelu, b kadi kiyukene ne bu Bisonekwa bya Kihebelu. Kyokya kitwanga bu Kipwanino Kipya, kifunkila pa kipindi kyālembelwe mu Kingidiki, kiyukene ne bu Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu. Bino bipindi bibidi byonso pamo, byo bibundile dibuku dyonso dituntulu, ditwa ne bu Bisonekwa Bijila. c

  •   Le mu Bible mudi bika ne bika? Mu bipindi bishileshile bya mu Bible mudi mānga, bijila, bupolofeto, bilembwa bya kusāsula, nkindi, ñimbo, ne mikanda.—Tala “ Mulongo wa mikanda ya mu Bible.”

 Le Bible wisambila pa bika ne bika?

 Bible ushilula na kwisambila mu kīpi pa myanda mikatampe ya mwāpangīle Leza Mwinē Bukomo Bonso madiulu ne ntanda. Kupityila ku Bible i muyukanye dijina dyandi dya bu Yehova ne kwita bantu bamuyuke.—Ñimbo ya Mitōto 83:18.

 Bible ushintulula’mba Leza i bamuvubakenye myanda, ino kadi ulombola muswelo wakapwija kano kafutululo.

 Bible ulombola mpango ya Leza itala bantu ne ntanda. Ulombola muswelo ukatalula’ko Leza mu mafuku āya’ko bintu byonso biletela bantu masusu.

 Kadi Bible uleta madingi atala būmi bwa difuku ne difuku. Bimfwa bimo bidi abi kebyo:

  •   Mwa kulamina kipwano kiyampe. “Nanshi bintu byonso byomusaka bantu bemulongele, banwe nenu mufwaninwe kwibalongela’byo.”—Mateo 7:12.

     Mobishintulwila: Tufwaninwe kulongela bakwetu bintu enka motusakilanga betulongele’byo.

  •   Mwa kulwila na kuvutakanibwa ñeni. “Kemwakizumbijai mityima nansha dimo pa mwanda wa dya kesha, ke-pantu dya kesha dikekala na bya kuzumbijija mutyima byadyo.”—Mateo 6:34.

     Mobishintulwila: Pa kyaba kya kuzumbija mutyima bininge pa bibwanya kulongeka mu mafuku a kumeso, i biyampe tulwe enka na bikoleja bya difuku’dya.

  •   Busongi bwa nsangaji. “Muntu ne muntu momudi’mo ufwaninwe kusanswa mukajandi mwaesanshilwe aye mwine; mukaji nandi ufwaninwe kulēmeka mulumyandi bikatampe.”—Bene Efisesa 5:33.

     Mobishintulwila: Pa kwikala na busongi buyampe, bilomba buswe ne bulēme.

 Le Bible i mushintwe?

 Aa. Befundi i badingakanye na katentekeji bilembwa bya Bible bya kala na Bible wa dyalelo, ne kumona’mba musapu wa mu Bible mubajinjibajinji keushintyilwepo. Langa’po bidi, shi Leza wadi usaka’mba musapu wandi utangwe ne kwivwanwa, mwene wadi wa kulama’o senene mwanda wa uleke kushintwa? dIsaya 40:8.

 Mwanda waka kudi malamuni mavule meshileshile a Bible?

 Batangi bavule ba mu ano etu mafuku kebabwanyapo kwivwana ndimi ya pa kala yālembelwe’mo Bible. Inoko Bible udi na “myanda miyampe” itala “mizo yonso ne bisaka ne ndimi ne bantu.” (Kusokwelwa 14:6, kunshi kwa dyani) O mwanda bantu basakilwa bwalamuni bwa Bible mu ludimi lobevwana, amba babwanye kutanga ne kwivwanija senene musapu wa Leza.

 Malamuni a Bible alamunwanga mu miswelo isatu:

  •   Bwalamuni bwa kishima pa kishima bwalamunwanga pa bute pa bute ponso pobibwanika.

  •   Bwalamuni bwa mulangwe ne mulangwe bwingidijanga bishima bileta nshintulwilo ya bilembwa bya mu ludimi lubajinjibajinji.

  •   Bwalamuni bwa kushinta binenwa i kwalamuna bilembwa mu muneneno mukwabo na bwanapabo, amba bikale bisangaja kitatyi kyobitangwa. Inoko, ano malamuni, abwanya kitatyi kimo kufya nshintulwilo minemine ya vese.

 Bwalamuni buyampe bwa Bible bwikalanga na ndingamano pa bitala kwalamuna kishima pa kishima, ne kuta mutyima mwikadile muneneno wa dyalelo mwanda wa kusambulula musapu wa Leza ku bantu enka mowikadile. e

 I ani wākwete butyibi pa myanda ifwaninwe kwikala mu Bible?

 Leza byadi mwinē Bible, i aye wātongele myanda ya kulembeja’mo. Dibajinji, wātongele muzo wa Isalela wa kala ne ‘kwiupa binenwa bikola bya Leza.’ Byāikala bwa abo’ba bo ba kulama bidi mu Bisonekwa bya Kihebelu.—Bene Loma 3:2.

 Le kudi mikanda ipatukile mu Bible?

 Aa. Bible i mubwane; kekudipo mikanda “keisokwelwepo.” Bamo babwanya kunena’mba mikanda imo ya kala yādi mifibwe mu bula bwa kitatyi kilampe bininge, nayo i ya mu Bible. f Inoko, Bible aye mwine udi na bukamoni bulombola’mba i wa binebine. (2 Temote 1:13) Buno bukamoni bo bulengeja mikanda ya mu Bible mine yālembelwe ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza, ikale mikwatañane bya binebine ayo yonso. Kebikalangapo namino pa bitala bilembwa byonso bya kala binenanga bantu bamo amba i bya mu Bible. g

 Mwa kusokwela mavese

  Mulongo wa mikanda ya mu Bible

a Pa kusokola mulongo wa mikanda yonso ya mu Bible, balembi bayo, ne kitatyi kyoyālembelwe, tala “Mulongo wa Mikanda ya mu Bible.

b Bipindi bityetye bya mu Bible byālembelwe mu Kialamia, ludimi lwiifwene bininge na Kihebelu.

c Batangi bavule ba Bible basangelanga kwibīta bu “Bisonekwa bya Kihebelu” ne “Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu.” Uno mwityilo ukwashanga bantu baleke kumona bisonekwa bya “Kipwanino kya Kala” bu ke bya kala bininge, kadi ke bipingakanibwe na “Kipwanino Kipya.”

e Bavule basangelanga kutanga Bisonekwa Bijila Bwalamuni bwa Ntanda Mipya, mwanda i bwalamunwe bya binebine kadi bupēla kutanga. Tala kishinte kya Falanse kinena’mba, “La Traduction du monde nouveau est-​elle exacte?

f Bino bilembwa bītwanga na bantu bavule bu bilembwa bya Kiapokrifa. Mungya Encyclopædia Britannica, “mu mabuku esambila pa Bible, [kino kishima kifunkila pa] bilembwa kebyatūdilwe mu bisonekwa bitabijibwe”—ko kunena’mba, kebidipo ku mulongo wa mikanda ya mu Bible.

g Pa kuyukila’ko bivule, tala kishinte kya Falanse kinena’mba, Les évangiles apocryphes : Des épisodes cachés de la vie de Jésus?