Ha mu lu taluseze ka za bupilo bwa mina bwa kwamulaho.

Ne ni pepilwe ka silimo sa 1963 mi ni hulezi kwa China, mwa munzi o fumaneha kwa mboela wa nuka ya Yangtze mwa Provinsi ya Jiangsu. Ki sibaka se si futumala mi si zibahala hahulu ka njimo ya lico, kabakaleo, hañata si bizwanga kuli sibaka sa laisi ni litapi. Ha ne ni sa li mwanana ne ni ipuzanga kuli: ‘Ki kabakalañi lifasi ha li tahisa lico ze tabusa ze ñata? Kana ne li itahezi feela? Ki nto mañi ye ne kalile ku ba teñi pili—kuhu kamba lii?’ Tumelo ya kuli ha ku na Mulimu i atile hahulu mwa China, kacwalo ha ne ni li kwa sikolo ne ni lutilwe kuli lika ne li tile ka ku ipilaula.

Ha mu lu taluseze ka za lubasi lwa mina?

Bashemi ba ka ne ba sa lumeli kuli Mulimu u teñi. Bo ma ne li balimi, mi bo ndate ne li bayahi mi ne ba kwaluzi kampani ya buyahi. Ki na mweli kwa bana ba bona ba ketalizoho. Ka bumai, banyani ba ka ba ba shimani ba babeli ne ba shwile inze ba sa li banana. Nto yeo ne i tahisize kuli ni ikutwe hahulu ku lobeha pilu, mi ne ni ipuzize kuli: ‘Ki kabakalañi batu ha ba shwa? Kana ni ka bona banyani ba ka hape?’

Ki kabakalañi ha ne mu itutile sayansi?

Ne ni bata ku ituta tuto ya sayansi ye bizwa physics bakeñisa kuli ne ni tabela ku ziba lika za ka taho ze mwa lifasi mi ne ni nahana kuli tuto ya physics ne i ka ni tusa ku fumana likalabo kwa lipuzo ze ne ni bata hahulu ku ziba likalabo za teñi ku zwa feela kwa bwanana bwa ka.

Ki lipatisiso ze cwañi ze mu ezanga?

Ni batisisanga linzila za ku zamaisa ka zona tukalulo to tu fumaneha  mwa liatomu ka lubilo lo lu bata ku likana ni lwa liseli. Ni ezanga cwalo kuli ni itute mo li inezi liatomu. Hape ni batisisanga mwa ku pangela site se si maata. Nihaike kuli patisiso ya ka ya fumanisa masheleñi, i zamaelela hape ni buikatazo bwa ku bata ku utwisisa mo ne li kalezi ku ba teñi lika kaufela.

Ne ku tile cwañi kuli mu tabele ku ituta Bibele?

Ka silimo sa 1998, ne ni potezwi ki Lipaki za Jehova ba babeli kwa ndu ya ka. Ne ba itatezi ku alaba lipuzo za ka ka ku itusisa Bibele. Musalaa ka, Huabi, ya li mubatisisi wa za sayansi, ni yena naa tilo kena mwa puisano ya luna. Ne lu si ka bona kale Bibele mwa bupilo bwa luna, kono ne lu komokisizwe ki likelezo za yona ze sebeza. Ne lu lemuhile mo ku itusisa likuka za Bibele ne ku tuselize Lipaki ba babeli ba ba nyalani bao ba ne ba lu potezi. Ne ba tabile mi ne ba ikola mupilelo o bunolo. Kono ze i bulela Bibele ka za Mulimu ne li tahisize hape kuli ni nyakisise ka za haiba lika kaufela ne li bupilwe. Ka ku ba caziba wa physics, musebezi wa ka ki ku utwisisa lika za ka taho. Kacwalo na ikatulela ku nyakisisa litaba zeo ka tokomelo.

Ki litaba mañi ze ne mu nyakisisize?

Sapili, ne ni ziba kuli lika ze li hamoho ha li koni ku ba ze onga-ongilwe hande kamba ku zwelapili ku onga-ongiwa konji haiba ku na ni ya li onga-onga. Wo ki mulao wa bubeli wa tuto ya physics ye ama swalisano ya mufutumala ni mifuta ye miñwi ya maata (thermodynamics). Bakeñisa kuli lika kaufela ze mwa mahalimu ni ze pila fa lifasi li onga-ongilwe hande hahulu, ne ni fitile fa ku lumela kuli ku lukela ku ba ni ya li ezize, ili yena Mubupi. Taba ye ñwi ki ya kuli lika ze mwa mahalimu ni lifasi li bonahala ku ba ze lukisizwe ka mukwa o konahalisa bupilo ku ba teñi.

Ki bupaki mañi bo mu boni bo bu bonisa kuli lika ne li bupilwe?

I bato ba lika kaufela ze pila li itingile fa maata a zwa kwa lizazi. Maata ao, a zamaya mwa mbyumbyulu sina site sa lizazi. Site sa lizazi si fitanga fa lifasi mwa mifuta-futa, ku kopanyeleza cwalo ni site se si sa koni ku bonwa ka meeto. Nto ye makaza ki ya kuli, mbyumbyulu ya luna i tibelanga site se si maswe se si zwa kwa lizazi ni ku konisa site se siñwi se si tokwahala kuli si fite fa lifasi.

Ki kabakalañi taba yeo ha ne i mi tabisize?

Ne ni tabisizwe hahulu ki manzwi a Bibele a makalelo a talusa za pupo ni za liseli. Bibele i li: “Mulimu a li: Liseli a li be teñi; mi liseli la ba teñi.” * Ki kalulonyana feela ya site se siñata-ñata se si zwa kwa lizazi ye panga liseli le li kona ku bonwa, kono liseli ki la butokwa kwa lika ze pila. Limela li tokwa liseli kuli li pange lico, mi luna lu tokwa liseli kuli lu kone ku bona. Muinelo o ipitezi wa mbyumbyulu o konisa liseli ku fita, ne u si ka itahela feela. Nto ye makaza ni ku fita ki bunyinyani bwa site se si fita fa lifasi, se si sa koni ku bonwa ka meeto.

Ki kabakalañi taba yeo ha i li ya butokwa?

Site se siñwi se si sa koni ku bonwa ka meeto ki sa butokwa. Litalo la luna li tokwa kalulo ye nyinyani ya sona kuli li pange vitamin D, ye lu tokwa kuli masapo a luna a be a iketile mi ku bonahala kuli ya kona ku lu sileleza kwa butuku bwa kansa ni matuku a mañwi. Nihakulicwalo, site seo ha si li se siñata, sa kona ku tahisa kansa ya fa litalo ni tuale mwa meeto. Ka mo i inezi luli, mbyumbyulu i lumeleza feela site se si nyinyani sa mufuta wo ku fita fa lifasi—mi ki ka tikanyo ye swanela. Na ni bona kuli, bo ki bupaki bo bu bonisa kuli ku na ni ya naa lukisize lifasi ka mukwa o konahalisa bupilo ku ba teñi.

Hanyinyani-hanyinyani na ni bo Huabi lwa fita fa ku kolwa kuli ku na ni Mubupi ni kuli ki yena ya tahisize Bibele ka susumezo ya moya wa hae. Ka silimo sa 2005, lwa ba Lipaki za Jehova, mi ka nako ye, lwa abananga mwa musebezi wa ku luta ba bañwi Bibele.