ပဝဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပပာ်ကဲစဲအ့ၣ်အတၢ်ဂုာ်ကျဲးစၢးတဖၣ် ဒီးပနာ်စဲအ့ၣ် အတၢ်ဃုသ့ၣ်ညါတဖၣ် လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်အုၣ်အသးန့ၣ်လီၤ.

 လံာ်ခီယ့ၤတဘ့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲလၢ စဲအ့ၣ်န့ၣ်အခီပညီမ့ၢ် ‘တၢ်မၤလိ န့ဆၢၣ်ဒီးမူဟီၣ်ကယၢ အကျိၤအကျဲ တဆီဘၣ်တဆီခီဖျိလၢ တၢ်ကွၢ်ထံကွၢ်ဆးတၢ်, တၢ်မၤကွၢ်အကျိၤအကျဲလၢအသီ ဒီးတၢ်ထိၣ်တၢ်ဒွးတၢ်’ လီၤ. လံာ်စီဆှံတမ့ၢ် စဲအ့ၣ် အတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အလံာ် သနာ်က့ လံာ်အံၤ ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ ပှၤလၢပကဃုသ့ၣ်ညါ န့ဆၢၣ်အဂ့ၢ်အကျိၤ ဒီးဟံးန့ၢ်တၢ်အဘျုးအဖှိၣ်လၢ တၢ်လၢပဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါဝဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပကဆိကမိၣ်ကွၢ်သကိး တၢ်အဒိတနီၤ–

•   မူကပိာ်ပီညါ– “ကျ့ထီၣ်သုမဲာ်ဆူတၢ်ထီၣ်ထီ, ဒီးမ့ၢ်မတၤမတၤ တ့တၢ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ကွၢ်တက့ၢ်. ပှၤလၢအဆှၢထီၣ်အသုးမုၢ်ဂီၢ်မုၢ်, ဒ်အတၢ်ဂံၢ်အသိးန့ၣ် မ့ၢ်မတၤတဂၤလဲၣ်. ကိးအီၤလၢအမံၤခဲလၢာ်လီၤ.”—ယၡါယၤ ၄၀:၂၆.

•   တၢ်သးသမူပီညါ– စီၤၡလိၤမိၤ “ကတိၤတၢ်လၢ သ့ၣ်အဂ့ၢ်အကျိၤလၢ သ့ၣ်ဆှိအ့ရ့း အိၣ်ဝဲလၢလဘၤနိၣ်ပၢၢ်လၢ သ့ၣ်ကဖျီၣ်အ့စိးလၢ အမဲထီၣ်လၢတၢ်ဒူၣ်အလိၤလီၤ. ဒီးကတိၤဝဲလၢ ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိအဂ့ၢ်အကျိၤ, ဒီးလၢထိၣ်ဖိလံၣ်ဖိအဂ့ၢ်အကျိၤ, ဒီးလၢတၢ်စွါအဂ့ၢ်အကျိၤ, ဒီးလၢဒ့ၣ်ဧိၤညၣ်ဧိၤ အဂ့ၢ်အကျိၤလီၤ.”—၁ စီၤပၤ ၄:၃၃.

•   ကသံၣ်ကသီ– “ပှၤလၢအအိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တဖၣ်န့ၣ် တလိၣ်ဘၣ်ကသံၣ်သရၣ်ဘၣ်. ပှၤလိၣ်ဘၣ် ကသံၣ်သရၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်ထဲ ပှၤဘၣ်ဆူးဘၣ်ဆါတဖၣ်လီၤ.”—လူၤကၣ် ၅:၃၁, ခ့ခါစှီၤကျိာ်.

•   တၢ်ထိၣ်ဒွးမူခိၣ်ကလံၤပီညါ– “နလဲၤနုာ်လံလၢ မူခိၣ်ဖီအတၢ်ပာ်ဖှိၣ်အလီၢ်, ဒီးနထံၣ်ဘၣ်လံသူၣ်အတၢ်ပာ်ဖှိၣ်အလီၢ်, . . . စ့ၢ်ကီးဧါ. တၢ်ကပီၤဖးဒ့ထီၣ်အသးဒ်လဲၣ်. ကျဲဖဲကလံၤမုၢ်ထီၣ်သလၣ်ထီၣ်အသးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢမ့ၢ်အအိၣ်ဖဲလဲၣ်.”—ယိၤဘး ၃၈:၂၂-၂၄.

 ပလံာ်လဲၢ်တဖၣ် ပာ်ဖျါတၢ်ယူးယီၣ်ပာ်ကဲ စဲအ့ၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ခီဖျိပကွဲးဖျါထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢ ဘၣ်ဃးဒီး န့ဆၢၣ်ဒီး တၢ်လၢစဲအ့ၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါဝဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. မိၢ်ပၢ်လၢအမ့ၢ် ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးတဖၣ် အဲၣ်ဒိးဝဲလၢ အဖိတဖၣ် ကအိၣ်ဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ဒီးနၢ်ပၢၢ်ဝဲ တၢ်လၢအခိၣ်အဃၢၤတဖၣ်လီၤ. ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးတနီၤန့ၣ် မ့ၢ်ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢ စဲအ့ၣ်တကပၤ ဒ်သိးဒီး biochemistry, mathematics, ဒီး physics လီၤ.

 ပတနာ်လၢ စဲအ့ၣ်အတၢ်ဃုသ့ၣ်ညါတဖၣ် စံးဆၢဝဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် အတၢ်သံကွၢ် ကသ့ဝဲခဲလၢာ်ဘၣ်. a အဒိ, ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် ဃုသ့ၣ်ညါဝဲဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ် ပှၤမၤဃာ်အီၤဒီးတၢ်မနုၤလဲၣ်, ဒီးပှၤကညီတဂၤ အနီၢ်ကစၢ်န့ၣ် မၤတၢ်ဒ်လဲၣ်, ဘၣ်မနုၤအဃိ ဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လီၢ်လၢ အကြၢးဝဲဘၣ်ဝဲလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ်အဂီၢ်လဲၣ် ဒီးဘၣ်မနုၤအဃိ ပှၤကညီတဂၤ အနီၢ်ခိက့ၢ်ဂီၤန့ၣ် မၤတၢ်တခါလၢအလီၢ် တခါလၢအလီၢ်ဒၣ်ဝဲသ့လဲၣ်.

 ပနာ်လၢ ထဲဒၣ်လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်ဧိၤ ဟ့ၣ်ပှၤတၢ်သံကွၢ်တဖၣ်အံၤ အတၢ်စံးဆၢ လၢအလီၤသူၣ်မံသးမုာ်သ့ဝဲလီၤ. (စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၁၃၉:၁၃–၁၆; ယၡါယၤ ၄၅:၁၈) လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ဒ်သိးပကအိၣ်ဒီး တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဂ့ၤဂ့ၤအဂီၢ် ပကဘၣ်မၤလိ စဲအ့ၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ တကးဒံးဘၣ် ပကဘၣ်မၤလိ လံာ်စီဆှံစ့ၢ်ကီးလီၤ.

 ပှၤတနီၤနီၤဆိကမိၣ်ဝဲလၢ စဲအ့ၣ်န့ၣ် တလီၤပလိာ်လိာ်အသးဒီး လံာ်စီဆှံဘၣ်. မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်တနၢ်ပၢၢ် လံာ်စီဆှံအတၢ်သိၣ်လိဂ့ၤဂ့ၤအဃိ ဆိကမိၣ်ဝဲဒ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, လံာ်စီဆှံတသိၣ်လိဝဲလၢ ပှၤတ့လီၤဟီၣ်ခိၣ် လၢဃုသီအတီၢ်ပူၤ လၢတသီန့ၣ်အိၣ်ဝဲ ၂၄ နၣ်ရံၣ်ဘၣ်.—၁ မိၤၡ့. ၁:၁; ၂:၄.

 သံၣ်အိၣ်ရံၤ (Theory) တနီၤနီၤန့ၣ် တၢ်အုၣ်အသးလၢ အလီၤပလိာ်ဒီး စဲအ့ၣ်တအိၣ်ဝဲဘၣ်. တကးဒံးဘၣ် ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိလၢ အမံၤဟူသၣ်ဖျါတနီၤနီၤန့ၣ် တတူၢ်လိာ်ဝဲ သံၣ်အိၣ်ရံၤ တဖၣ်အံၤဘၣ်. အဒိ, န့ဆၢၣ်အတၢ်ဃံတၢ်လၤတဖၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပှၤတ့လီၤအီၤအိၣ်ဝဲလီၤ. ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတနီၤနီၤ နာ်ဝဲလၢန့ဆၢၣ်အတၢ်ဃံတၢ်လၤတဖၣ်အံၤ တဟဲကဲထီၣ်ဒၣ်အတၢ်ဒၣ်ဝဲဘၣ်. ပဝဲသ့ၣ်စ့ၢ်ကီး ပနာ်ဒ်န့ၣ်အသိးလီၤ.