Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

Longa o Ukexilu Uambote ku An’ê

Longa o Ukexilu Uambote ku An’ê

Milongi I Zediuisa O Muiji

Longa o Ukexilu Uambote ku An’ê

Loida, * mama ua tungu mu ixi ia Mexico, uambe: “O ima ia ku dilanga ku mauhaxi a undumbu (preservativos) ene mu i bhana mu xikola, phala o minzangala ku banza kuila a tena ku bhanga o undumbu sé iluezu—phala ku ‘di langa.’”

Nobuko, mama ua tungu mu ixi ia Japão, uambe: “Nge bhula kua mon’ami, se ihi ieji bhanga se u kala ubheka uê, ni sai-iê (namorada). Muéne ua ngi tambuijila, ‘ki ngejiia’ami.’”

KIOSO mon’ê, kia kiexile hanji mon’a ndenge, eie ku kexile mu phopheka o ima ku bhata phala ki i kale kiluezu? Nange eie ua mu lange mu iluezu ioso i kuama, kála o jifiiu ja mukengeji, o itetu ia ji ngalafa, ni mu ima ia mukuá dingi—eie u bhanga ioso phala ku langa o mon’ê.

O ku langa o mon’ê mu ukexilu iú, sidivisu i bhonza! Maji kindala eie uala dingi ni maka a mukuá a ku thandanganhesa, kála iâ: ‘O kuila o mon’ami ua mu mona o ima ia ufusa mu internete?’ ‘O kuila o mon’ami ua kilumba, ua mu tumikisa—o jifoto jê mu kaxi ka mutelembe ua kafuetele?’ O kibhuidisu ki thandanganhesa dingi kiki, ‘O kuila o mon’ami uene mu bhanga undumbu?’

O ku Langa o Ana

Saí jitata, ene mu langa o ana mu kizuua kia muvimba kia 24 a ola, mu ku kala kumoxi ni ene, ni ku mona ioso ia mu bhanga. Mu ku bhanga kiki, saí jitata a mono kuila o ‘ku langa kiavulu’ o ana, kia a bhangesa ku a suekela ima iavulu. O mon’ê, ki kale ua muhatu, mba ua diiala, u tena ku kala ni unjimu uavulu ua ku sueka, o ukexilu uê uoso ku jitata a mesena ku mu langa.

Mu kidi, ki ku bhingi ku a langa kiavulu. Jihova Nzambi, kene mu jijidika o an’ê phala ku mu belesela, enu mu jitata ki mu tokala ku bhanga kiki. (Matendelelu 30:19) Kienhiki, kiebhi ki mu tena ku kuatekesa o an’enu, a minzangala ku sola o ukexilu uambote?—Jisabhu 27:11.

O kima ki mua tokala o ku bhanga, o kuzuela ni an’enu, kioso ene kiala hanji an’â ndenge. * (Jisabhu 22:6) Kioso ene kia kala kiá minzangala, mua tokala ku kolokota kuzuela n’â. Enu mu jitata, mua tokala ku bhana milongi ia tokala ku minzangala. Alicia, kilumba ua tungu mu ixi ia Britania, uambe: “Saí athu avulu amba kuila o kuzuela ni makamba, ku ima ia lungu ni ku bhanga undumbu kuene kua beta-kota. Maji kiki ki kidi. Etu tuene mu ximana kiavulu o itendelesu ijila ku jitata jetu. Etu tua dielela mu ima ioso iene mu zuela.”

Kua Bhingi ku a longa o Ukexilu Uambote

Kioso an’â kiaia ni ku kula, ene a tokala kuijiia dingi o kidi kia lungu ni undumbu, ki ku a zuela ngó kála kima sé valolo. Ene a tokala ué a ‘sunga kilunji kia ku tungula kioso kia uabha, mu kiki kia iibha.’ (Jihebeleu 5:14) Ene a tokala ué, ku bhana valolo—mu kitumu kia ukexilu uambote ni ku kala ni ukexilu uambote ku muenhu uâ, kala kiene mu di longa. Kiebhi ki mu tena ku longa o ukexilu uambote ku an’enu?

Mateka mu ku londekesa o valolo ia ukexilu uenu uambote. Mu kifika, enu muejiia kuila kituxi—athu kiiadi ka kazala ku bhanga undumbu (1 Tesalonika 4:3) O an’enu, nange ejiia o ibanzelu ienu ia lungu ni maka enhá; nange o an’â a tena ku tumbula o ibatulu ia Bibidia, mua tundu o ibanzelu ienu. Kioso kia ebhula ene a tena ku tambuijila kuila o ku zeka ni muthu ki kaza diê, kituxi.

Maji kua bhingi dingi. O divulu Sex Smart, dizuela kuila, saí minzangala a zuela kuma a xikina mu milongi ia jitata jâ, ia lungu ni undumbu. O divulu diambe: “Ene a banza kuila ala ni phata ia lungu ni ibanzelu iâ. Ene a dibhala kioso kia dibhana ni maka, ni kioso kia dibhana ni maka a ku tungula kioso kia uabha mu kiki kia iibha, ni ku kamba kuijiia se ihi ia-nda bhanga, ni ku kala ni maka a dikota. Mukonda dia kiki, kua bhingi ku kala ni ukexilu uambote. Kiebhi ki u tena ku kuatekesa o mon’ê, ku kala ni ukexilu uambote?

Jimbulula o ukexilu uê uambote. O kuila u xikina kuila o makaza ene ngó a tokala ku zeka kumoxi? Se u xikina, zuela o maka enhá kua mon’ê, izuua ioso. Kala ki tanga o divulu, Beyond the Big Talk, dia londekesa kuila “saí mabhata, o jitata a bhana milongi ku an’â alungu ni ukexilu ua zele phala kulondekesa kuila a zembe ku mona o an’â ku bhanga undumbu, mu kiki o an’â a belesela o milongi íii ka bhange o undumbu.”

Se phata, kala ki tua ki tange kiá, o ku longa o ukexilu uambote ku an’â, ki kulondekesa kuila ene a-nda sola ku i belesela ku muenhu uâ. Mu kienhiki o ukexilu uambote ua muiji uê, ua-nda kuatekesa o an’â, ku kula uê ni ukexilu uambote. Saí minzangala a kaiele o ukexilu uambote ua jitata jâ, mu undenge uâ, kene dingi mu kaiela mu unzangala.

FIKISA O UKEXILU IÚ: Tanga njimbu ia ubhe phala kuzuela ni minzangala, ni ku alondekesa o ukexilu uê uambote. Mu kifika se uivua maka alungu ni muhatu a mu jijidika ku bhanga undumbu, nange u zuela: “Eme ngi luuala kiavulu, mu ku mona diiala ku jijidika muhatu. Nanhi uene mu a longa ku bhanga kiki?”

Longa o kidi kioso kia lungu ni ku dizeka kua makaza. Kua bhingi itendelesu. (1 Kolindo 6:18; Tiiaku 1:14, 15) Kienhiki, o Bibidia izuela kuila o ukexilu ua lungu ni ku dizeka kua makaza, ujitu ua Nzambi, ki kibhetu kia Satanaji, kana. (Jisabhu 5:18, 19; Mukumbi ua Mikumbi 1:2) Zuela ngó ku mon’ê, o iluezu ijila mu ku kamba ku kaiela o milongi ia Bibidia. Corrina, kilumba ua tungu mu ixi ia França, uambe: “O jitata jami a zuela kiavulu ia lungu ni ufusa, kiki ki ngi bhangesa ku zemba o undumbu.”

Ejiia kiambote kuila o an’ê, ejiia o kidi kia lungu ni ku bhanga undumbu. Nadia, mama ua tungu mu ixi ia Mexico, uambe: “Ngene mu zuela izuua ioso kua mon’â ami, kuila o ukexilu ua ku dizeka kua makaza, ujitu ua bhana Jihova Nzambi, ku athu. Maji, o makaza ngó a tokala ku katula mbote mu ujitu iú. Se tu u bhanga mu ukexilu uambote, ki tena ku tu zediuisa, maji se tu u bhanga mu ukexilu ua iibha u tu bhekela hadi.”

FIKISA O UKEXILU IÚ: Mu kithangana kia mukuá, zuela ni mon’ê, maka alungu ni ku dizeka kua makaza, zumbuka mu kuzuela o maka iá mu ukexilu uambote. Kana ku kala ni jisonhi, mu ku jimbulula kuila o ukexilu ua makaza ua ku zeka kumoxi, ujitu ua Nzambi, ni kuila ku hádia kioso muéne kia-nda kazala, ua-nda kala ué ni ujitu ua ku bhanga kiki. Londekesa o kidielelu kiê, kuila katé o kizuua kiki, o mon’ê u tena ku belesela o itumu ia Nzambi.

Kuatekesa o mon’ê kuijiia o iluezu. Phala ku sola kiambote, mu ukexilu uoso-uoso ua muenhu, o minzangala a tokala kuijiia o kima kia mesena ku sola, ni ku tonginina kiambote o iluezu ia ima ia sola. Kana ku banza kuila kua bhingi ngó kuijiia o ima ia uabha, ni ia iibha. Saí Kidistá ua tungu mu ixi ia Austrália, a mu ixana Emma, uambe: “Ngene mu xinganeka mu iluezu ia unzangala uami, ngi tena ku zuela kuila o kuijiia o itumu ia Nzambi, ki kilombolola kuila eie ua-nda ku i belesela. Kima kiambote—kuijiia o mabesá ijila mu ku belesela o itumu ia Nzambi—ni kuijiia o iluezu ijila mu ku kamba ku i kumbidila.”

O Bibidia i tena ku kuatekesa, kuma tu sanga-mu itumu, ilondekesa o iluezu ijila mu ku bhanga o ima ia iibha. Mu kifika o divulu dia Jisabhu 5:8, 9, di tendelesa o minzangala ku zemba o undumbu “Phala o jimbongo jé ku ji bhane ngoho ku akuenu.Kala kia londekesa o jivelusu jiji, o athu ene mu zeka kumoxi ande dia ku kazala, a zanga o ukexilu ua uambote, ka tena ku bhanga sidivisu ia Nzambi, a xidisa o dijina diâ. O ukexilu iú, u a bhangesa ku kamba ku tambula kijingu kia dikota kua kaza diê, ua di lange kiambote. O ku xinganeka mu iluezu ijila mu ku xibhaka o itumu ia Nzambi, i tena ku bhangesa o mon’ê, ku mesena ku belesela o itumu ia Nzambi mu unzangala uê. *

FIKISA O UKEXILU IÚ: Bhanga ifika i kuatekesa o mon’ê ua muzangala kuijiia o unjimu ua itumu ia Nzambi. Nange ua tokala o kuzuela : “O ku uika o túbhia, phala ku lamba, kima kiambote; maji ku ta túbhia mu muxitu, kima kia iibha. Ihi ki ia difu mu kifika kiki, ni kiebhi ki u tena ku sokesa o kitambuijilu kiê, ni itumu ia Nzambi, ia lungu ni ku dizeka kua makaza?” Tanga o musoso uala mu divulu dia Jisabhu 5:3-14, phala ku kuatekesa o muzangala uê, kuijiia o iluezu ijila mu ku bhanga o undumbu.

Takao, muzangala uala ni 18 a mivu, ua tungu mu ixi ia Japão, uambe: “Eme ngejiia kuila nga tokala ku bhanga ima iambote, maji nga tokala ku bhanga nguzu, phala ku bhânga ni jihanji ja xitu.” O minzangala a divua kiki, a tena ku tambula ki kuatekesu mu kuijiia kuila, ki ene ngó a mu bhânga. Mukonda né muene o poxolo Phaulu—Kidistá ua kudile mu nzumbi—uambe: “Kioso ki ngi sola ku bhanga ia uabha, iaiibha iene ia ngi zukama.”—Loma 7:21.

O minzangala a tokala kuijiia kuila nguzu ioso ia bhanga ki kima kia ngó. Kia a bhangesa kuijiia se ene a mesena ku kala athu a ukexilu uebhi. Ki tena uê ku a kuatekesa kuijiia ku tambuijila o kibhuidisu kiki, ‘O kuila nga mesena ku lungulula o ukexilu ua muenhu uami, phala ku londekesa kuila, ngi muthu uala ni ukexilu uambote, anga nga mesena kuila athu a ngijiie kala ngi mukaiedi—muthu u mesena ku kaiela ngó o jihanji ja xitu?’ O ku kala ni ukexilu uambote, ua-nda kuatekesa o mon’ê ua muzangala, ku tambuijila kiambote o kibhuidisu kiki, ni unjimu uoso.

[Tanga mu luji]

^ kax. 3 Saí majina a a lungulula.

^ kax. 10 Phala kuijiia a dingi kiebhi ki mu tena kuzuela ni an’enu, tanga o A Sentinela 1 ia Dezembro ia 2010 mu jimbandu ja 12 -14, mu phutu.

^ kax. 22 Phala kuijiia dingi, tanga o divulu “Os Jovens Perguntam . . . Será que o Sexo Vai Melhorar Meu Namoro?” mu Despertai! ia Abril 2010 a ka bhange ku Jimbangi ja Jihova.

DIBHUIDISE . . .

▪ Ihi ilondekesa kuila o mon’ami ua munzangala, uala ni ukexilu uambote?

▪ Kioso ki ngene mu zuela ni mona mi, ngene ku mu tangela kuila o ukexilu ua lungu ni ku dizeka kua makaza, ujitu ua Nzambi, anga kibhetu kia Satanaji?

[Kidikisu ku bandu 21]

Tundé M’ukulu o Bibidia Iene mu Bhana Milongi Iambote

“Tundé ukulu o Bibidia iene mu bhana milongi, ia lungu ni ukexilu ua makaza ku zeka kumoxi. Lelu saí minzangala ene mu tala hadi iavulu mukonda dia ku bhanga undumbu mu unzangala uâ, kala o kuimita ande dia ku kazala, ku kuata o uhaxi ua SIDA, ni mauhaxi a mukua dingi, o Bibidia ia bhanene kiá milongi kuila o makaza ene ngó a tokala ku zeka kumoxi . . . iú uene ngó o ‘ukexilu ua tokala.’”—Parenting Teens With Love and Logic.