نەگىزگى تاقىرىپ | ۋاقىت سىنىنان وتكەن كيەلى كىتاپ
حابارى وزگەرمەي جەتكەن كىتاپ
قاۋىپ. كيەلى كىتاپ ٴشىرىپ جويىلۋ مەن قارسىلىق سياقتى سىرتتان تونگەن قاۋىپكە قاراماي ساقتالدى. ٴبىراق ونىڭ ىشكى مازمۇنىن وزگەرتكىسى كەلگەندەر دە جوق ەمەس-ٴتىن. كەيبىر كوشىرمەشىلەر مەن اۋدارماشىلار ٶز ىلىمدەرىن كيەلى كىتاپقا نەگىزدەۋدىڭ ورنىنا كيەلى كىتاپتى ٶز ىلىمدەرىنە ساي بەيىمدەۋگە تىرىستى. بىرەر مىسال قاراستىرايىق.
-
عيبادات ورنى. ب.ز.ب. II-IV عاسىرلار ارالىعىندا «ساماريالىقتاردىڭ بەس كىتابىن» جازعان ادامدار مۇسانىڭ 2-جازباسى 20:17 دەگى سوزدەردەن كەيىن «گاريزيم تاۋىندا قۇرباندىق وشاعىن تۇرعىز» دەگەن سوزدەردى قوسقان. وسىلاي ساماريالىقتار گاريزيم تاۋىنداعى عيباداتحانا قۇرىلىسىن جازبالاردىڭ قولداعانىن قالاعان.
-
ۇشتىك ٸلىمى. كيەلى كىتاپ جازىلىپ بىتكەننەن كەيىن شامامەن 300 جىل وتكەن سوڭ، ۇشتىك ىلىمىنە سەنەتىن ٴبىر جازۋشى جوحاننىڭ 1-حاتى 5:7 گە «كوكتە اكە، ٴسوز جانە كيەلى رۋح، بۇل ۇشەۋى — ٴبىر» دەگەن سوزدەردى قوسقان. ٴبىراق مۇنداي سوزدەر ٴتۇپنۇسقادا كەزدەسپەيدى. بريۋس مەسگەر دەگەن عالىمنىڭ ايتۋىنشا، بۇل سوزدەر «VI عاسىردان باستاپ كونە لاتىن جانە (لاتىن) ۆۋلگاتاسى قولجازبالارىندا بارعان سايىن ٴجيى كەزدەسەتىن بولعان».
-
قۇدايدىڭ ەسىمى. كوپتەگەن كيەلى كىتاپ اۋدارماشىلارى قۇدايدىڭ «ەحوبا» دەگەن ەسىمىنە قاتىستى ياھۋدي ىرىمىن جەلەۋ ەتىپ، جازبالاردان ونى الىپ تاستاۋدى شەشكەن. ونىڭ ورنىنا «قۇداي» نە «يە» دەگەن لاۋازىمداردى جازعان. الايدا جازبالاردا بۇل لاۋازىمدار تەك جاراتۋشىعا عانا ەمەس، ادامدارعا، جالعان تاڭىرلەرگە جانە شايتان ىبىلىسكە دە قاتىستى قولدانىلادى (جوحان 10:34، 35؛ قورىنتتىقتارعا 1-حات 8:5، 6؛ قورىنتتىقتارعا 2-حات 4:4) a.
كيەلى كىتاپتىڭ ساقتالۋى. ٴبىرىنشى ايتا كەتەرلىك جايت، كوشىرمەشىلەردىڭ اراسىندا جۇمىستارىنا سالعىرت قاراپ، ٴتىپتى قۋلىق جاساعاندارى دا بولعانىمەن، كوپتەگەن باسقا كوشىرمەشىلەر ىستەرىن اسا شەبەرلىكپەن ٵرى جاۋاپكەرشىلىكپەن اتقارعان. ب.ز. X-VI عاسىرلار ارالىعىندا ماسورەتتەر دەگەن اتپەن تانىمال بولعان كوشىرمەشىلەر ەۆرەي جازبالارىن كوشىرىپ، «ماسورەت قولجازباسىن» جاسادى. ولار بىردە-ٴبىر قاتە جىبەرمەس ٷشىن، سوزدەر مەن ارىپتەردى ساناعان كورىنەدى. ال قولدانعان جازبالارىنىڭ وزىنەن قاتە بايقاسا، مۇنى جولدىڭ جيەگىنە جازىپ وتىرعان. ماسورەتتەر كيەلى كىتاپتىڭ ٴماتىنىن وزگەرتۋدەن اۋلاق بولدى. «ٴماتىندى بۇرمالاۋدى ولار ەڭ اۋىر قىلمىس دەپ ەسەپتەگەن»،— دەيدى موشە گوشەن-گوتشتەين دەگەن پروفەسسور.
ەكىنشىدەن، ٴبىزدىڭ كۇنىمىزگە دەيىن ساقتالعان قولجازبالار كيەلى كىتاپقا ەنىپ كەتكەن قاتەلەردى انىقتاۋعا كومەكتەسەدى. مىسالى، شىركەۋ جەتەكشىلەرى كيەلى كىتاپتىڭ لاتىن تىلىندەگى نۇسقاسىندا ەش قاتە جوق ەكەنىنە جۇرتتى عاسىرلار بويى سەندىرىپ كەلدى. الايدا ماقالانىڭ باسىندا ايتىپ كەتكەندەي، ولار جوحاننىڭ 1-حاتى 5:7 گە جالعان سوزدەردى ەنگىزگەن. بۇل قاتە كوپ اۋدارمالارعا نەگىز بولعان اعىلشىن تىلىندەگى «كورول ياكوۆ اۋدارماسىنان» دا تابىلدى. ٴبىراق كەيىننەن تابىلعان باسقا قولجازبالار ٴبىر نارسەنى ايان ەتتى. بريۋس مەسگەر بىلاي دەيدى: «جوحاننىڭ 1-حاتى 5:7 دەگى اتالمىش سوزدەر كونە قولجازبالاردىڭ (سيريا، كوپت، ارميان، ەفيوپ، اراب جانە سلاۆيان) ەشقايسىسىندا كەزدەسپەيدى، تەك لاتىن تىلىندەگى قولجازبادا عانا كەزدەسەدى». سوندىقتان دا اتالمىش تىركەس «كورول ياكوۆ اۋدارماسىنىڭ» وڭدەلگەن نۇسقاسىنان جانە باسقا دا كيەلى كىتاپ نۇسقالارىنان الىنىپ تاستالدى.
چەستەر بيتتي 46، ب. ز. 200-جىلدارىنان قالعان پاپيرۋسقا جازىلعان كيەلى كىتاپ قولجازباسى
ەرتەرەكتە تابىلعان قولجازبالار كيەلى كىتاپ مازمۇنىنىڭ وزگەرمەگەنىن دالەلدەي مە؟ 1947-جىلى ب.ز.ب. II عاسىرمەن بەلگىلەنگەن «ٶلى تەڭىز شيىرشىقتارى» تابىلدى. سوندا زەرتتەۋشى عالىمدار ەۆرەي جازبالارىنىڭ ماسورەت ٴماتىنىن ودان مىڭ جىلدان اسا ۋاقىت بۇرىن جازىلعان وسى شيىرشىقتارمەن سالىستىرا الدى. «ٶلى تەڭىز شيىرشىقتارىمەن» اينالىسقان توپتىڭ ٴبىر مۇشەسى مىناداي قورىتىندى جاسادى: شيىرشىقتاردىڭ ٴبىرى «ياھۋدي كوشىرمەشىلەرىنىڭ كيەلى كىتاپ ٴماتىنىن مىڭ جىلدان اسا ۋاقىت بويى اسقان تياناقتىلىقپەن ٵرى ادالدىقپەن كوشىرىپ وتىرعاندىعىن دالەلدەيدى».
دۋبليندەگى (يرلانديا) چەستەر بيتتي كىتاپحاناسىندا گرەك جازبالارىنىڭ بارلىق دەرلىك كىتابىنىڭ ٴماتىنى بار پاپيرۋستار جيناعى ساقتالعان. ولاردىڭ اراسىندا ب.ز. II عاسىرىنان باستاپ جازىلعان قولجازبالار دا بار. دەمەك، ولار كيەلى كىتاپ جازىلىپ بىتكەن ۋاقىتتان نەبارى 100 جىل وتكەن سوڭ جازىلعان. ٴبىر كيەلى كىتاپ سوزدىگىندە ايتىلعانداي، بۇل پاپيرۋس قولجازبالارى ٴبىرتالاي كىشىگىرىم جايتتاردى تولىقتىرا تۇسۋمەن قاتار، كيەلى كىتاپ ٴماتىنىنىڭ ايتارلىقتاي بىرىزدىلىكپەن جەتكىزىلگەنىن ايقىن ەتتى («The Anchor Bible Dictionary»).
«كونە كىتاپتاردىڭ اراسىندا مازمۇنى وسىنشالىقتى تۋرا ساقتالعان ەڭبەك جوق دەسەك، ارتىق كەتپەسپىز»
ناتيجەسى. ٶزىمىز كورگەندەي، كيەلى كىتاپ عاسىرلار بويى قولدان كوشىرىلىپ كەلگەنمەن، ونىڭ ٴماتىنى بۇرمالانبادى، قايتا، وڭدەلىپ جاقسارا ٴتۇستى. فرەدەريك كەنون ەسىمدى ٴبىر عالىم گرەك جازبالارى جايىندا بىلاي دەيدى: «كونە كىتاپتاردىڭ ىشىندە باسقا ەشقانداي كىتاپتىڭ ەرتە زاماننان قالعان وسىنشاما كوپ ايعاقتارى جوق. كوزى اشىق كوكىرەگى وياۋ كەز كەلگەن عالىم ٴبىزدىڭ كۇنىمىزگە دەيىن جەتكەن وسى ٴماتىننىڭ ايتارلىقتاي تۋرا ەكەنىنە كۇمان كەلتىرمەس». ال ەۆرەي جازبالارى جايىندا ۋيليام حەنري گرين دەگەن زەرتتەۋشى عالىم بىلاي دەپ ايتتى: «كونە كىتاپتاردىڭ اراسىندا مازمۇنى وسىنشالىقتى تۋرا ساقتالعان ەڭبەك جوق دەسەك، ارتىق كەتپەسپىز».
a www.pr418.com/kk-arab تور بەكەتىنەن «كيەلى جازبالار. جاڭا دۇنيە اۋدارماسىنداعى» ا4 پەن ا5 قوسىمشالارىنان كوبىرەك مالىمەت وقي الاسىز.
