Inda koshikalimo

OTora oshike?

OTora oshike?

Enyamukulo lopaMbiibeli

 Oshitya “Tora” osha dja koshitya shOshiheberi toh·rahʹ osho tashi ti “omalombwelo,” “ehongo” ile ‘omhango.’ a (Omayeletumbulo 1:8; 3:1; 28:4) Moihopaenenwa tai shikulwa, ohatu ka tala nghee oshitya osho shOshiberi sha longifwa mOmbiibeli.

  •   Toh·rahʹ luhapu ohashi ulike komambo atano otete Ombiibeli: Genesis, Exodus, Levitikus, Numeri nosho yo Deuteronomion. Omambo oo ohaa ifanwa yo Pentateuch, sha dja koshitya shOshigreka osho tashi ti “omambo atano.” OTora oya shangwa kuMoses, nomolwaasho hai ifanwa ‘embo lomhango yaMoses.’ (Josua 8:31; Nehemia 8:1) Pehovelo eshi ya shangwa, oya li embo limwe, nokonima ola ka tukulwa moitukulwa, naasho oshe shi ningifa shipu oku a longifa.

  •   Toh·rahʹ osha longifwa yo okuulika keemhango odo da li da pewa Ovaisrael shi na sha noinima yokondadalunde ngaashi “omhango [toh·rahʹ] yetimbayambo,” “omhango youdu woshilundu” nosho yo “omhango younasiri.” — Levitikus 6:25; 14:57; Numeri 6:13.

  •   Toh·rahʹ omafimbo amwe otashi ulike komalombwelo nosho yo kehongo olo tashi dulika hali di kovadali, kovayandjimayele ile kuKalunga mwene. — Omayeletumbulo 1:8; 3:1; 13:14; Jesaja 2:3, eshangelo lopedu.

Oshike sha shangwa moTora ile moPentateuch?

  •   Ondjokonona i na sha nanghee Kalunga a li u ungaunga novanhu okudja peshito fiyo opefyo laMoses. — Genesis 1:​27, 28; Deuteronomion 34:5.

  •   Omalombwelo oo e li mOmhango yaMoses. (Exodus 24:3) MOmhango oyo omwa li mwa kwatelwa oiteelelwa i dulife 600. Oshinima shimwe sha fimanenena moiteelelwa oyo oshosho kutya Ovajuda ova li ve na okuhepaulula eitavelo lavo. Pashihopaenenwa, osho osha li sha kwatela mo elombwelo tali ti: “Ove hola Omwene Kalunga koye nomutima woye aushe, nomwenyo woye alushe, neenghono doye adishe.” (Deuteronomion 6:4-9) Jesus okwa ti osho “oshipango shinene noshotete.” — Mateus 22:36-38.

  •   Edina laKalunga ola holoka mo oikando 1 800, kokutya: Jehova. OTora oi na oipango oyo tai ulike kutya oshiwana shaKalunga osha teelelika shi kale hashi tumbula edina Jehova ponhele yoku va ngabeka. — Numeri 6:22-27; Deuteronomion 6:13; 10:8; 21:5.

Omitotolombo di na sha noTora

 Omutotolombo: Eemhango odo di li moTora odaalushe nokai na fiku i pingenwe po.

 Oshili: Omatoloko Eembibeli dimwe okwa ulika oiteelelwa yonhumba yokondadalunde yomoTora, mwa kwatelwa ngaashi shomhango yEshabata, youpristeri, noyefiku lekwatakanifo kutya ‘oyaalushe.’ (Exodus 31:16; 40:15; Leviticus 16:33, 34) Ashike oshitya shOshiheberi osho sha longifwa meevelishe haalushe tashi fiyo alushe, ndele otashi dulu yo okutolokwa fiyo omonakwiiwa. b Konima eshi ehangano lOmhango yaMoses la kala tali longo oule womido 900, Kalunga okwa li a xunganeka kutya ote ke li pingena po ‘nehangano lipe.’ (Jeremia 31:31-33) “Eshi ta ti: ehangano lipe, [Kalunga] okwa shiivifa nokutya, [ehangano] linya lotete ola kulupa.” (Ovaheberi 8:7-13) Omolwekuliloyambo laJesus Kristus, ehangano olo ola pingenwa po omido 2 000 da ka lupuka. — Ovaefeso 2:15.

 Omutotolombo: Eenghulunghedi dOshijuda odo hadi litaambekidwa pakanya nembo lo-Talmud oi na ongushu i fike pamwe noTora.

 Oshili: Kape na oumbangi mOmishangwa oo tau ulike kutya Kalunga okwa pele Moses omusholondodo weenghulunghedi, odo hadi litaambekidwa pakanya, pamwe noTora oyo ya shangwa. Ponhele yaasho, Ombiibeli oya ti: “Omwene okwa lombwela vali Moses ndele ta ti: ‘Eendjovo edi di shangela mo.’” (Exodus 34:27) Eenghulunghedi odo lwanima oda ka shangwa noda li da shiivika di li oMishnah, nohauxuuninwa oya ka lundulukila momashangelelo haa ifanwa Talmud, oda totwa po kOvafarisai. Eenghulunghedi luhapu ihadi tu kumwe noTora. Nomolwaasho Jesus a li a lombwela Ovafarisai a ti: ‘Omwa hekula eendjovo daKalunga eenghono, omolweenghulunghedi deni.’ — Mateus 15:1-9.

 Omutotolombo: Ovakainhu inava pumbwa okuhongwa oTora.

 Oshili: Omhango yaMoses oya li ya popya kutya omhango oi na okuleshelwa oshiwana ashishe shOvaisrael, mwa kwatelwa ovakainhu nounona. Omolwashike? “Opo va shiive okuuda nokuhongwa okutila Omwene Kalunga keni nokudiinina shili eendjovo adishe domhango.” — Deuteronomion 31:10-12. c

 Omutotolombo: MoTora omu na ouyelele wa futama.

 Oshili: Moses, oo a shanga oTora, okwa popya kutya etumwalaka olo li li mo ola yela nolipu okuudiwa ko kukeshe umwe, ndele kamu na ouyelele wa futama nande. (Deuteronomion 30:11-14) Omupopyo oo kutya oTorah oya futika ouyelele owa kanghamena koKabbala, omukalo woshikulushonale wOshijuda wa nyika oidila wokukendabala okufatulula Omishangwa onga “eengano da totwa nounongo”. d2 Petrus 1:16.

a Tala embo The Strongest Strong’s Exhaustive Concordance of the Bible la pepalekwa, epandja 8451 koshi yoshitukulwa “Hebrew-Aramaic Dictionary-Index to the Old Testament.”

b Tala embo etivali lo-Theological Wordbook of the Old Testament, epandja 672-673.

c Mepingafano naasho oTora ya ti, eenghulunghedi dOshijuda oda kelela ovakainhu vaha hongwe oTora. Pashihopaenenwa, oMishna oya tofa eendjovo daRabbi Eliezer ben Hyrcanus kutya: “Keshe tuu oo ta hongo omonakadona oTora okwa fa ashike te ka hongo oupaani.” (Sotah 3:4) O-The Jerusalem Talmud nayo oya tofa eendjovo daye ya ti: “Oshixwepo oTora i xwikwe po momundilo ponhele yokuhongwa ovakainhu.” — Sotah 3:19a.

d Pashihopaenenwa, o-Encyclopaedia Judaica oya popya kombinga yetaleko loKabbala li na sha noTora ya ti: “OTora inai popya oshinima shonhumba kondadalunde nonande oya popya oinima ihapu oyo tai dulu okuudiwa meenghedi dihapu.” — Enyanyangido etivali, embo eti-11, epandja 659.