Nasyaĩwe nthĩ ya Tonga, ĩla yĩthĩawa na ithama 170 ũu. Ithama isu syĩthĩawa ngalĩko ya ĩtheo ya ũthũĩlonĩ wa syũa ya ũkanga wa Pacific. Kũu tũyaĩ na sitima, o na tũyaĩ na ngalĩ. Kĩla twaĩ nakyo nĩ kĩwʼũ kya mũveleki na nĩtwaĩthĩtye ngũkũ. Twavinga sukulu nĩ na mwanake mũkũũwa na ũngĩ mũinawa nĩtwatetheeasya Tata wĩa wa mũũndanĩ. Mũũndanĩ ũsu avandaa maiũ, ikwa, ndũma, na manga. Ĩthe-akwa athoosya syĩndũ isu na ongelanyʼa na ivalũa sya vaa ti vaa nĩwakwataa mbesa sya kũtwĩkalya. O ta andũ aingĩ ala mekalaa ithamanĩ isu, kwitũ Mbivilia nĩyanengetwe ndaĩa mũno na nĩtwaendaa kanisa tũteũtĩĩa. Ĩndĩ o na vailye ũu, twoona kĩla kĩkatũuna no kũthamĩĩa nthĩ ĩngĩ nthwii.

 Nĩ na myaka 16, mũndũũme ũmwe ũsyaanĩwʼe na inyia-akwa nĩwavangĩthisye tũthamĩĩe California, Amelika. Twathi kũu tweethĩanie na syĩthĩo ingĩ tũtaaona. O na kau ũkwati witũ nĩwongelekangile, twekalaa kũndũ kwĩ ũkya, ũngʼendu mwingĩ, na kwausĩe andũ matũmĩaa ndawa sya kũmila. Twatindĩaa kwĩwʼa mavuti maitoleka ũtukũ na atũi maitũ aingĩ mekalaa maikĩa kũvithũkĩwa. Andũ aingĩ mekalaa makuĩte ĩvuti ya kwĩsiĩĩa kana kwĩyũkitĩa maemanwa na angĩ. O na yu tũũneena nĩ o na kĩsasi kĩ mwĩĩ kĩthũinĩ kyakwa naathiwe nũndũ wa ngusanĩsyo sya mũthemba ũsu.

 Nĩ sekondalĩ nendaa o kwĩkala ta andũ ala angĩ ma mũika. Nĩnambĩĩe kũthi vatĩnĩ syĩ na mĩkwa mĩthũku, nambĩĩa kũnywʼa mũno, nalikwa nĩ ũngʼendu na nambĩĩa kũtũmĩa ndawa sya kũmila. Ĩtina wa ĩvinda navikie vandũ weethĩa ndyĩkala ndatũmĩĩte cocaine. Nĩnatwʼĩkie kĩngʼei nĩ kana nĩkwatae mbesa sya kũthooa ndawa sya kũmila. O na kau ala angĩ mũsyĩ kwitũ nĩmaendaa kanisa, vai ũmwe waanenga ũtao ũtonya kũtuma nĩeka kwĩkwatanyʼa na itindo nthũku ila syandikasya maũndũnĩ mathũku. Nĩnekawʼa nthĩnĩ mavinda maingĩ nũndũ wa syĩko sya ũngʼendu. Maũndũ makwa maendeee kũthũka na ndyeesĩ ngaumya mũthya nata! Naendeeie ũu nginya nesa kwovwa yela.

 Mũthenya ũmwe mwakanĩ wa 1997, nĩ yela, mũvungwa ũngĩ nĩwoonie ngwete Mbivilia. Waĩ mũthenya wa Kĩlisimasi na andũ ma Tonga monaa ũsu wĩ mũthenya mũtheu. Mũvungwa ũsu angũlilye kana nĩnĩsĩ kĩla Mbivilia ĩwetaa ĩũlũ wa kũsyawa kwa Klĩsto. Ndi ũndũ o na ũmwe neesĩ ĩwetaa. Nĩwambonisye ngewa ya ĩsyawa ya Yesũ Mbivilianĩ na namanya kana maũndũ maingĩ mekawa mũthenya ũsu maiwetetwe vandũ Mbivilianĩ. (Mathayo 2:1-12; Luka 2:5-14) Nasengʼie mũno na neekũlya nĩ ũndũ ũngĩ wĩva Mbivilia ĩwetete ndesĩ. Mũndũũme ũsu aĩ anambĩĩa kũthi maũmbanonĩ ma kĩla kyumwa ala Ngũsĩ sya Yeova syeekaa vau yela na o nakwa nĩnatwie kũendaa nake. Maendeee kwĩmanyĩsya Mbivilia ĩvukunĩ ya Ũvuanyʼo. O na kau ndyakwatasya nesa maũndũ onthe ala mawetawa, nĩnaeleawa kana maũndũ ala meũmanyĩwʼa onthe maumĩte Mbivilianĩ.

 Yĩla Ngũsĩ syangũlilye nĩmanyĩwʼe Mbivilia, neewie mũyo mũno na neetĩkĩla ndeũtindĩa. Nĩneemanyĩisye ĩũlũ wa watho ũla ũwetetwe Mbivilianĩ ĩũlũ wa nthĩ nzaũ. (Isaia 35:5-8) Nĩnaeleiwe vyũ kana no nginya nĩke moalyũku manene thayũnĩ wakwa ethĩwa nĩngwenda kũmwendeesya Ngai. Nĩnamanyie kana Yeova Ngai ndesa kwĩtĩkĩlya mũndũ ũilyĩ takwa ekale Nthĩ nzaũ. (1?Akolintho 6:9, 10) Kwoou nĩnatwie kũsiĩĩa ũthatu wakwa, kũeka sikala, ndawa sya kũmila, na ũkĩ mwingĩ.

 Mwakanĩ wa 1999 ndanamba kũmina kyovo kyakwa, nĩnathamĩĩiwʼe yela ĩngĩ. Nekalile mwaka mũima ndonana na Ngũsĩ. Ĩndĩ nĩnatwʼĩte vyũ kwĩka moalyũku. Mwakanĩ wa 2000 silikalĩ nĩyambenie mwanya ũla yanengete wa kwĩkala Amelika na natũngwa Tonga.

 Navika Tonga, nĩnamanthie Ngũsĩ nĩ na mea ma kũkomana nasyo na nambĩĩa kũmanyĩwʼa Mbivilia ĩngĩ. Nĩnendie mũno maũndũ ala neemanyĩasya, na nendeewʼa mũno kwona Ngũsĩ sya Tonga iitũmĩa Maandĩko kũmanyĩsya kĩla ũndũ o ta ila sya Amelika.

 Ĩthe-akwa nĩweesĩkĩe mũno kwitũ nũndũ aĩ na kĩvĩla ĩkanisanĩ. Nũndũ wa ũu, andũ ma mũsyĩ matelemile mũno na meewʼa maũmĩka yĩla mamanyie kana nĩlikanĩte na Ngũsĩ. Ĩndĩ ĩtina asyai makwa nĩmatanie kwona myolooto ya Mbivilia ĩivĩndũa mwĩkalĩle wakwa.

 Kĩndũ kĩmwe kyaĩ vinya mũno kũeka nĩ ũkĩ ũmwe ũtuawa kwitũ na ũnyusawa nĩ andũ aingĩ. Ũkĩ ũsu wĩtawa kava na ũtuawa na mĩi ya kĩtũlũ . Aũme aingĩ matũmĩaa masaa maingĩ kĩla kyumwa mainywʼa ũkĩ ũsu. Nũndũ wa ũu, nasyoka Tonga nĩnalikanile namo na nambĩĩa kũendaa nthenganĩ vakuvĩ kĩla wĩoo. Nanyusaa ũkethĩa o na ndyĩmanya. Kĩndũ kĩmwe kyatumaa nĩemwa kũeka ũkĩ nĩ kũtindanyʼa na andũ mataatĩĩaa myolooto ya Mbivilia. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda nĩnatetheeiwʼe namanya kana mwĩkalĩle wakwa nĩwamũthatasya Ngai. Nũndũ wa ũu, nĩneekie moalyũku nĩ kana nĩtĩkĩlwe nĩ Ngai na aimbathima.

 Nĩnambĩĩie kũthi maũmbano onthe ma Ngũsĩ sya Yeova ndeũtĩĩa. Kũtindanyʼa na andũ mekĩĩte kĩthito mamwendeesye Ngai nĩkwandetheeisye nasinda imanyĩo syakwa nthũku. Twĩ mwakanĩ wa 2002 nĩnavatisiwe ta ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova.

 Nĩnĩtanaa mũno nũndũ Yeova nũmbũmĩĩsye o tondũ Mbivilianĩ yonanĩtye. Yaĩtye atĩĩ: “Yeova . . . nũmũmĩĩasya nũndũ ndendaa o na ũmwe wenyu anangwe, ĩndĩ endaa onthe mavikĩe kwĩlila.” (2 Vetelo 3:9) Keka nĩwendaa, ethĩwa aminie andũ ala athũku tene, ĩndĩ nũekete ĩvinda yĩvĩte nĩ kana andũ takwa makwate mwanya wa kũtwʼĩka anyanyae. Nĩsũanĩaa kana o nakwa nũtonya kũndũmĩa nĩtetheesye angĩ kwĩka oou.

 Yeova nĩwandetheesye neekũa vala nalikĩte na natwʼĩka mũndũ mũseo. Yu ndi kĩngʼei kyũyĩaa andũ kĩthoowe ndawa sya kũmila. Vandũ va ũu nĩthokea andũ nĩmatetheesye o namo matwʼĩke anyanya ma Yeova. Naendeea kũmanyana na Ngũsĩ nĩnesie kũkomana na Tea na twatwaana. Twĩkalaa nesa mũno na kavĩsĩ kaitũ. Twĩ elĩ nĩtũmanyĩasya angĩ kĩla Mbivilia ĩwetete ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte yĩla tũkekala nthĩ nzaũ yĩ mũuo.