Skip to content

Skip to table of contents

Gado Hahanaia Taudia Rua ese Taravatu Matamatana ai Dirava Ena Ladana Idia Atoa Lou

Gado Hahanaia Taudia Rua ese Taravatu Matamatana ai Dirava Ena Ladana Idia Atoa Lou

 Momo ese idia dibaia guriguri ginigunana be Lohiabada Ena Guriguri, Iesu ese ena murinai idia raka taudia dekenai unai ia hadibaia. Unai guriguri be Taravatu Matamatana ai oi davaria diba. Guriguri be inai bamona ia matamaia: “Aiemai Tamana guba dekenai oi noho, namona be ibounai ese emu ladana idia hahelagaia.” (Mataio 6:9) English gado ai Dirava ena ladana, “Jehovah” eiava nega haida “Yahweh,” be English gado ai idia hahanaia, to Taravatu Matamatana lalonai do oi davaria lasi. To unai trensleisen lalodiai, dirava koikoi ladadia hegeregere Dio, Hereme, bona Diana idia noho. Unai dainai idia ese Dirava korikorina bona Baibel ia Havaraia Tauna ena ladana idia torea be namo, ani?​—Kara 14:12; 19:35; 2 Timoteo 3:16.

Taravatu Matamatana lalonai dirava koikoi haida edia ladana idia noho, unai dainai Dirava korikorina ena ladana ia noho be namo, a?

 English gado Baibel idia hahanaia taudia, Lancelot Shadwell bona Frederick Parker idia abia dae Taravatu Matamatana ai Dirava ena ladana idia atoa lou be namo. Dahaka dainai inai hereva “atoa lou” idia gaukaralaia? Badina idia laloa, matamanai Dirava ena ladana be unuseniai ia noho to gabeai idia kokia. Dahaka dainai unai bamona idia laloa?

 Shadwell bona Parker idia diba Taravatu Gunana ena maniuskrip gunadia, idaunegai Heberu gado ai idia torea gaudia lalonai, Dirava ena ladana be nega tausen momo ia hedinarai. Unai dainai idia laloa dahaka dainai idia noho vadaeni Taravatu Matamatana ena maniuskrip dekenai Dirava ena ladana ibounai idia kokia. a Danu, Shadwell ia davaria Taravatu Matamatana ena maniuskrip ese Taravatu Gunana ena hereva haida, hegeregere “Iehova ena aneru” ia gaukaralaia neganai, Greek Taravatu Matamatana ena kopi idia torea hanai taudia (copyists) ese Dirava ena ladana idia kokia bona ena gabu ai inai ladana Kyʹri·os, idia atoa, ena anina be “Lohiabada.”​—2 King Taudia 1:3, 15; Kara 12:23.

Dirava ena ladana Heberu gado ai

 Shadwell bona Parker ese edia English trensleisen idia do halasia lasi neganai, gado hahanaia taudia ma haida ese Dirava ena ladana idia atoa lou edia English trensleisen ena Taravatu Matamatana ai, to gabu haida sibona dekenai unai idia karaia. b Lagani 1863 ia do abia lasi neganai, Parker ese buka ta (A Literal Translation of the New Testament) ia halasia. Unai nega ai, English trensleita ta be lasi, Taravatu Matamatana ai, Dirava ena ladana be ena gabu momo ai idia atoa lou totona. Lancelot Shadwell bona Frederick Parker be daidia?

Lancelot Shadwell

 Lancelot Shadwell (1808-1861) be loea tauna bona ia be England ena vice-chancellor Sir Lancelot Shadwell ena natuna mero. Iena natuna be Church of England ena memba ta. Ena be Toi Tamona ia abia dae, to Dirava ena ladana ia matauraia, ia gwau “IEHOVA ena ladana hairaina.” Ia hahanaia Evanelia Bukadia Mataio, bona Mareko lalonai, ia ese inai ladana “Iehova” be nega 28 ia gaukaralaia bona Baibel siri ma haida dekenai be nega 465 ia gaukaralaia.

 Reana Shadwell ese Dirava ena ladana be Taravatu Gunana, unai be Heberu gado ai ia itaia. Ia gwau, Greek gado idia hahanaia taudia ese Taravatu Gunana (Old Testament) ai, Dirava ena ladana idia kokia bona inai ladana Kyʹri·os, idia atoa. Idia be “mai momokani ida hahanaia gaukarana idia karaia lasi.”

The Gospel according to Matthew rendered into English with notes, by L. Shadwell (1859), provided by the Bodleian Libraries. Licensed under CC BY-NC-SA 2.0 UK. Modified: Text highlighted

Shadwell’ena trensleisen ai Mataio 1:20 ia hahedinaraia

 Shadwell ena trensleisen lalonai, gau ginigunana be ia ese inai ladana “Iehova” be Mataio 1:20 ai ia gaukaralaia. Ia gwau: “Inai siri bona N.T. ena siri momo lalonai inai hereva [Kyʹri·os] ena anina be IEHOVA, unai be Dirava ena ladana korikorina: bona unai hereva be English trensleisen ai idia atoa lou be mai anina bada.” Ma ia gwau: “Dirava ita matauraia be namo. Ia sibona ia gwau iena ladana be IEHOVA: ia ita herevalaia neganai iena ladana ita gaukaralaia namonamo.” Bena ia gwau: “E.V. [Established, Authorized, or King James Version] Baibel lalonai, IEHOVA ena ladana be gabu ta ta sibona ia hedinarai . . . Dirava ena ladana korikorina ia noho lasi, to ita duahia neganai, Lohiabada ia noho.” Shadwell ia gwau: “Lohiabada be . . . dagi ladana ta sibona” bona Dirava ena ladana totona idia gaukaralaia be maoro lasi, badina iena tano ai taunimanima ese ia idia gwauraia, “Lohiabada.”

“[Dirava] sibona ia gwau iena ladana be IEHOVA: ia ita herevalaia neganai iena ladana ita gaukaralaia namonamo.”​—Lancelot Shadwell

 Lagani 1859 ai, Shadwell be ia hahanaia Mataio bukana ia halasia, bona 1861 ai ia ese Mataio bona Mareko bukadia ia halasia. Bena iena gaukara ia doko. January 11, 1861 ai, iena mauri lagani be 52 neganai ia mase. To iena gaukara ese anina namona ia havaraia.

Frederick Parker

 Shadwell ese ia hahanaia Mataio bukana be London ena taga bada bisinesi tauna ladana Frederick Parker (1804-1888) ese ia itaia. Parker ena mauri lagani be 20 neganai, Taravatu Matamatana ia hahanaia matamaia. Shadwell bamona lasi, Parker ese Toi Tamona ena hahediba herevadia ia dadaraia. Ia gwau, namona be Keristani taudia ibounai ese “hereva momokani idia abia dae . . . bona mai momokani ida Siahu Ibounai Iehova tamona idia tomadiho henia.” Danu Parker ia mamia Taravatu Matamatana ena maniuskrip ai Kyʹri·os be Lohiabada Dirava bona Lohiabada Iesu totona idia gaukaralaia karana ese daradara ia havaraia. Unai dainai Shadwell ese gabu haida ai Kyʹri·os ena anina ia hahanaia neganai “Iehova” ia atoa ena badina ia ura diba.

 Edena dala ai Parker ese unai ia lalopararalaia? Ia ese Greek gado ia stadilaia, bona Greek grama ai buka bona pepapepa haida ia torea. Danu, Anglo-Biblical Institute ena memba ta ai ia lao, idia be Bible maniuskrip idia tahua namonamo, badina idia ura English Baibel namona karaia. Lagani 1842 ai, Parker ese iena trensleisen ginigunana Taravatu Matamata ena kahana haida bona kopi haida ia halasia matamaia. c

Parker (Heinfetter) ena Taravatu Matamatana trensleisen ta

Parker ese Dirava ena ladana Ia Atoa Lou

 Lagani haida lalonai, Parker ese inai bamona henanadai ia torea: “Edena nega ai Kyʹri·os be Lohiabada Iesu ia herevalaia, bona edena nega ai, Kyʹri·os be Lohiabada Dirava ia herevalaia?” “Dahaka dainai nega momo Kyʹri·os be ladana totona idia gaukaralaia to dagi lasi?”

 Lagani 1859 ai, Parker ese Shadwell ia hahanaia Mataio bukana ena hereva haida ia itaia bona ia abia dae sentens haida lalonai, inai hereva Kyʹri·os idia hahanaia neganai “namona be Iehova idia atoa.” Unai dainai Taravatu Matamatana ibounai ia rivais, bona Greek sentens ena grama hegeregerena inai ladana “Iehova” be ena gabu maorodia ai ia atoa lou. Unai dainai, Parker ese 1863 ai ia halasia bukana, A Literal Translation of the New Testament lalonai Dirava ena ladana be nega 187 ia hedinarai. Toana be, inai English Baibel ginigunana—Christian Greek Scriptures—ena gabu ibounai lalonai Dirava ena ladana korikorina idia atoa lou. d

Lagani 1864 ai, Parker ese ia hahanaia Taravatu Matamatana ai ia noho rau ena sinado

 Lagani 1864 ai, Parker ese buka ta (A Collation of an English Version of the New Testament . . . With the Authorized English Version) ia halasia. Unai amo ia hatamonaia Taravatu Matamatana bukadia rua edia idau do ia hahedinaraia. e

 Dirava ena ladana atoa lou karana be mai anina bada haheitalaia totona, Parker ese Authorized Version ena siri haida ia herevalaia, bona Roma 10:13 danu. siri ia gwau: “Badina daidia ese Lohiabada ena ladana ai idia boiboi taudia be do idia mauri.” Parker ia henanadai: “Authorized English ai idia noho siridia idia haboua taudia idia diba unai be Iehova, to Natuna Iesu Keriso iseda Lohiabada, . . . ia herevalaia lasi, a”?

Roma 10:13 King James Version (ataiai) bona lagani 1864, Parker ena trensleisen

 Parker ese unai negai moni tausen momo ia gaukaralaia pepapepa bona ia torea gaudia ma haida ia halasia bona advatais totona. Lagani tamona lalonai, ia ese moni 800 pounds ia gaukaralaia, hari unai be 100,000 British pounds ($132,000 U.S.) bamona. Danu iena turadia bona dubu ena dagi bada taudia dekenai kopi haida ia siaia davana lasi, do idia riviu totona.

 Parker ena toretore bona ia hahanaia Taravatu Matamatana be idia printaia momo lasi dainai diba bada taudia haida ese idia hevasehalaia. Unai bamona idia karaia dainai, Parker, Shadwell, bona ma haida ese Dirava ena ladana korikorina be English Taravatu Matamatana ai idia atoa lou totona idia karaia gaukarana be idia laloa bada lasi.

 Infomeisen ma haida totona miniti 10 vidio itaia: Warwick Museum Tours: “The Bible and the Divine Name.”

a “Iah,” be “Iehova” ena ladana kwadogina bona Apokalupo 19:1, 3, 4, 6 ai ia hedinarai, inai hereva “Aleluia,” ena anina be “Iah hanamoa!”

b Shadwell be Taravatu Matamatana ena kahana ibounai ia hahanaia lasi. Gado hahanaia taudia ma haida be Philip Doddridge, Edward Harwood, William Newcome, Edgar Taylor, bona Gilbert Wakefield.

c Parker ese iena bisinesi gaukara bona Baibel dekenai ia karaia tahua gaukarana ia hapararaia totona, ia ese peni ladana Herman Heinfetter ia gaukaralaia iena tomadiho toretoredia bona Baibel hahanaia totona. Inai ladana be nega momo sisina The New World Translation of the Holy Scriptures ena apendiks ai ia hedinarai.

d Lagani 1864 ai, Parker ese An English Version of the New Testament ia halasia bona nega 186 Dirava ena ladana ia gaukaralaia.

e Parker ena trensleisen ia do halasia lasi neganai, Heberu gado ai idia hahanaia Taravatu Matamatana lalonai Baibel siri idauidau ai Dirava ena ladana idia noho. Danu, 1795 ai, Johann Jakob Stolz ese Mataio ia lao Iuda bukadia be German gado ai ia halasia, unai bukadia lalonai Dirava ena ladana be nega 90 mai kahana idia hedinarai.