Skip to content

Skip to table of contents

A5

Dirava Ena Ladana Keristani Grik Toretoredia Ai

Baibel idia diba momo taudia idia gwau, Dirava ena ladana korikori, Tetragramaton (יהוה) ese ia hahedinaraia gauna, be kahirakahira nega 7,000 Heberu Toretoredia ginigunadia ai ia hedinarai. To, momo idia gwau unai ladana be Keristani Grik Toretoredia ginigunadia ai ia hedinarai lasi. Unai dainai, hari English gado Baibel momo idia hahanaia neganai, New Testament lalonai inai ladana, Iehova, idia atoa lasi. Danu, Heberu Toretoredia ai Tetragramaton (יהוה) ia hedinarai siridia idia hahanaia neganai, momo ese “Lohiabada” idia atoa, to Dirava ena ladana korikorina lasi.

To New World Translation of the Holy Scriptures idia hahanaia taudia be unai idia karaia lasi. Keristani Grik Toretoredia ai inai ladana, Iehova, be nega 237 ia hedinarai. Unai idia karaia totona, hahanaia taudia ese inai mai anina bada gaudia rua idia laloa: (1) Hari idia noho Grik maniuskrip edia kopi tausen momo be maniu­skrip ginigunadia idia torea murinai idia toredia, unai be lagani 200 bamona murinai. (2) Unai nega ai, maniuskrip ena kopi idia torea taudia ese Tetragramaton (יהוה) idia kokia bona Ky′ri·os idia torea, Grik gado ai unai be “Lohiabada,” eiava Dirava ena ladana idia kokia vadaeni maniuskrip amo kopi idia torea hanai.

New World Bible Translation Committee ia gwau, hamomokania gaudia ese idia hahedinaraia Tetragramaton (יהוה) be Grik maniu­skrip ginigunadia ai ia noho. Hamomokania gaudia haida be inai:

  •   Iesu bona aposetolo taudia edia nega ai, Heberu Toretoredia edia kopi lalodiai Tetragramaton (יהוה) ia hedinarai. Guna, haida ese unai idia hepapahuahulaia. To lagani 100 C.E. ai idia gaukaralaia Heberu Toretoredia be Qumran kahirakahira ai idia davaria neganai, unai ese ia hamomokania Tetragramaton (יהוה) idia gaukaralaia, bona ta ese unai ia hakoikoia diba lasi.

  •   Iesu bona aposetolo taudia edia nega ai, Grik gado ai idia hahanaia Heberu Toretoredia lalodiai Tetragramaton (יהוה) ia hedinarai danu. Lagani handred momo lalodiai, diba bada taudia idia laloa, Heberu Toretoredia amo idia hahanaia Greek Septuagint Baibel ena maniuskrip lalonai, Tetragramaton (יהוה) ia noho lasi. Bena lagani 1950 bamona ai, Iesu ena negai idia gaukaralaia Greek Septuagint ena rau gunadia haida idia davaria bena diba bada taudia dekenai idia henia. Unuseniai Dirava ena ladana korikorina ia noho, unai be Heberu ena leta 4 ai idia torea. Unai dainai Iesu ena nega ai, Dirava ena ladana be Grik Toretoredia edia kopi ai idia atoa. To aposetolo edia nega murinai, unai be lagani 300 bamona ai, Greek Septuagint ena maniu­skrip, hegeregere Codex Vaticanus bona Codex Sinaiticus lalonai, Dirava ena ladana be Genese ia lao Malaki lalodiai ia hedinarai lasi (to maniuskrip korikoridia ai Dirava ena ladana ia noho). Unai dainai, ita laloparara dahaka dainai unai negai idia torea kopi lalodiai Dirava ena ladana be New Testament, eiava Grik Toretoredia lalonai ia noho lasi.

    Iesu ia gwau: “Lau be egu Tamana ena ladanai lau mai.” Ma ia gwau, ia karaia gaukaradia be ena “Tamana ena ladanai” ia karaia

  • Keristani Grik Toretoredia ese ia hahedinaraia, Iesu ese nega momo Dirava ena ladana ia gaukaralaia bona ma haida dekenai ia gwauraia hedinarai. (Ioane 17:6, 11, 12, 26) Iesu ia gwau: “Lau be egu Tamana ena ladanai lau mai.” Ma ia gwau, ia karaia gaukaradia be ena “Tamana ena ladanai” ia karaia.​—Ioane 5:43; 10:25.

  • Heberu Toretoredia bona Keristani Grik Toretoredia be Dirava ena lauma helaga amo idia torea, unai dainai Keristani Grik Toretoredia ai Iehova ena ladana ia noho lasi be kerere. Lagani 50 C.E. bamona ai, aposetolo Iamesi ese Ierusalema ai tatau badadia ia hamaoroa: “Simeona ese ita ia hamaoroa goevagoeva vadaeni, edena bamona nega ginigunana ai Dirava ese idau bese taudia ia laloa, bona idia huanai haida ia abia hidi ena ladana idia abia totona.” (Kara 15:14) Ita gwau diba Iamesi be unai bamona ia hereva, badina aposetolo edia negai taunimanima be Dirava ena ladana idia diba bona gaukaralaia.

  • Keristani Grik Toretoredia ai Dirava ena ladana kwadogina ia hedinarai. Apokalupo 19:​1, 3, 4, 6 ai, Dirava ena ladana be inai hereva, “Aleluia,” ai ia hedinarai. Unai be Heberu gado amo idia hahanaia, ena anina be “Iah Hanamoa.” “Iah” be Iehova ena ladana kwadogina. Keristani Grik Toretoredia ai idia gaukaralaia ladadia momo be Dirava ena ladana amo idia abia. Hegeregere, buka ta ia gwau, Iesu ena ladana ena anina be “Iehova be Hamauria Tauna.”

  • Iuda toretore ginigunadia ese idia hahedinaraia, Iuda Keristani taudia ese Dirava ena ladana be edia toretore lalodiai idia gaukaralaia. Buka ta ladana The Tosefta lalonai taunimanima ese idia gwauraia sene taravatudia idia torea, ia be lagani 300 C.E. bamona ai idia torea ore. Unai buka ese Sabati dinana ai idia gabua Keristani toretoredia be inai bamona ia herevalaia: “Evanelia taudia edia buka bona minim [reana Iuda Keristani taudia] edia buka be lahi dekenai idia gabua. Unai buka be idia noho gabudia ai idia gabua, idia lalonai Dirava Ena Ladana ia noho.” Unai buka ese Galilea tauna Rabai Yosé, lagani 100 C.E. ai ia noho tauna ena hereva ia gwauraia, bona ia gwau, wiki ena dina ma haida ai “ta ese Dirava Ena Ladana ia noho gabudia [reana Keristani toretoredia] ia utudia bona gabu ta ai ia haboudia, bona oredia be lahi dekenai ia gabua.”

  • Baibel idia diba momo taudia haida idia gwau, toana be Heberu Toretoredia ai Dirava ena ladana idia hedinarai siridia be Keristani Grik Toretoredia lalonai idia torea danu. The Anchor Bible Dictionary ena hereva kwarana, “Tetragrammaton in the New Testament,” henunai ia gwau: “Hamomokania gaudia haida ese idia hahedinaraia, nega ginigunana New Testament ena maniuskrip idia torea neganai, T[aravatu] M[atamatana] lalonai T[aravatu] G[unana] ena hereva haida o ibounai lalonai Tetragra­maton, Dirava Ena Ladana, Yahweh, idia hedinarai.”Diba bada tauna George Howard ia gwau: “Keristani taudia ginigunadia ese idia gaukaralaia toretorena, Grik Baibel [Septuagint] lalonai Tetragram be ia do noho dainai, ita gwau diba T[aravatu] M[atamatana] idia torea taudia be T[aravatu] G[unana] ena hereva idia hahanaia neganai, idia ese Tetragram be Baibel lalonai idia atoa danu.”

  • Momo ese idia abia dae Baibel hahanaia taudia ese Keristani Grik Toretoredia lalonai Dirava ena ladana idia atoa. New World Translation idia do hahanaia lasi neganai, hahanaia taudia haida ese nega daudau lalonai unai idia karaia. Unai hahanaia taudia bona idia ese idia hahanaia Baibel be inai: A Lit­eral Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, Herman Heinfetter ese ia torea (1863); The Em­phatic Diaglott, Benjamin Wilson ese ia torea (1864); The Epis­tles of Paul in Modern ­English, George Barker Stevens ese ia torea (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, W. G. Rutherford ese ia torea (1900); The New Testament Letters, J.W.C. Wand, Bishop of London ese ia torea, (1946). Danu lagani 1920 ena matamanai, Spanish gado Baibel hahanaia tauna, Pablo Besson, ese Luka 2:15 bona Iuda 14 ai inai ladana, “Jehová” ia atoa. Bona unai Baibel lalonai kahirakahira futnout 100 ese idia hahedinaraia reana Dirava ena ladana be futnout ese ia makaia siridia ai ia noho. Unai Baibel idia do hahanaidia lasi neganai, lagani 1550 bamona ai Keristani Grik Toretoredia be Heberu gado ai idia hahanaia bona ena kahana momo dekenai Tetragramaton (יהוה) ia noho. German gado ai, Baibel 11 dekenai inai ladana, “Jehovah” (eiava Heberu gado idia hahanaia “Yahweh”) be Keristani Grik Toretoredia ai idia gaukaralaia, to Baibel hahanaia taudia 4 ese inai ladana, “Lohiabada” idia torea murinai, “Jehovah” be braket ai idia atoa. German gado ai idia hahanaia Baibel 70 mai kahana ese Dirava ena ladana be futnout ai idia torea.

    Dirava ena ladana Kara 2:34 ai, The Emphatic Diaglott, Benjamin Wilson ese ia torea (1864)

  • Gado idauidau 100 mai kahana ai idia hahanaia Baibel lalonai, Keristani Grik Toretoredia ai Dirava ena ladana ia hedinarai. Africa taudia, America ena India taudia, Asia taudia, Europe taudia, bona Pacific motumotu taudia edia gado idauidau ai Dirava ena ladana idia gaukaralaia momo. (Rau  2382 bona 2383 ai lista itaia.) Ataiai idia noho badina idauidau dainai, inai Baibel idia hahanaia taudia ese Dirava ena ladana idia gaukaralaia. Vanegai idia halasia Keristani Grik Toretoredia ena Baibel haida hegeregere Rotuman Bible (1999) ena siri 48 lalonai inai ladana, “Jihova” be nega 51 idia gaukaralaia, bona Indonesia ena Batak (Toba) Baibel (1989) ai inai ladana, “Jahowa” be nega 110 idia gaukaralaia.

    Dirava ena ladana Mareko 12:​29, 30 ai, Hawaii gado Baibel ai

Ita daradara lasi, Keristani Grik Toretoredia lalonai Dirava ena ladana, Iehova, ita atoa lou be maoro. New World Translation idia hahanaia taudia be unai idia karaia. Idia be Dirava ena ladana idia matauraia bada bona idia ura lasi Baibel ena toretore ginigunadia ai idia noho hereva ta idia kokia.—Apokalupo 22:18, 19.