Biblu ma dọ azán tangan he gbè Jesu yin jiji te, dile owe alọdlẹndonu tọn ehelẹ dohia do:

•   “Mẹde ma yọn azán he gbè klisti yin jiji te taun.”—New Catholic Encyclopedia.

•   “Mẹde ma gán dọ jijizan Klisti tọn.”—Encyclopedia of Early Christianity.

 ‘Whetẹnu wẹ Jesu yin jiji?’ Dile etlẹ yindọ Biblu ma na gblọndo kanbiọ ehe tọn tlọlọ, e dọhodo nujijọ awe delẹ ji gando jiji etọn go he zọ́n bọ mẹsusu wá tadona lọ kọ̀n dọ Jesu ma yin jiji to 25 décembre.

E ma yin jiji to avivọ-whenu a

1.   Yinkọ zizedai. Ojlẹ vude whẹpo Jesu do yin jiji, Sesali Augusti de gbedide de tọ́n dọ ‘mẹhe nọ nọ̀ aigba ji lẹpo ni ze yinkọ dai’. Mẹdopodopo dona ze yinkọ dai to ‘tòdaho etọn titi mẹ,’ ehe gán ko biọ dọ mẹlẹ ni zingbejizọnlin na osẹ dopo blebu kavi humọ. (Luku 2:1-3) E yọnbasi dọ gbedide enẹ he yin didetọn nado nọgodona tito takuẹ súsú po awhànzọ́n po tọn, ma na ko jẹeji na mẹsusu eyin ojlẹ owhe tọn depope poun mẹ wẹ e yin didetọn te, podọ e ma na ko yọnbasi dọ Augusti ni hẹn homẹgble mẹjidugando etọn lẹ dogọ gbọn bibiọ to yé si dali nado zingbejizọnlin gaa to ojlẹ avivọ sinsinyẹn tọn mẹ.

2.   Lẹngbọ lẹ. Lẹngbọhọtọ lẹ “to gbonu bo to lẹngbọpa yetọn lẹ họ́ to zánmẹ.” (Luku 2:8) Owe lọ La vie quotidienne en Palestine au temps de Jésus dohia dọ kọho ji gbangba wẹ lẹngbọ lẹ nọ nò sọn “osẹ he jẹnukọnna bẹjẹeji hùnwhẹ juwayi tọn [enẹ wẹ sọn vivọnu mars tọn]” jẹ ṣẹnṣẹn novembre tọn. E sọ yidogọ dọmọ: “Ohọ̀ glọ wẹ lẹngbọ lẹ nọ nọ̀ to avivọ-whenu; ehe dohia dọ e ma gán yin azán he gbè mẹlẹ nọ saba dù hùnwhẹ Nọẹli tọn te to avivọ-whenu, na owe wẹndagbe tọn lẹ dohia dọ lẹngbọhọtọ lẹ to gbonu to ojlẹ enẹ mẹ.”

E yin jiji to bẹjẹeji alunlun tọn b

 Mí gán yí ayiha do yọ́n whenue Jesu yin jiji eyin mí hia ojlẹ lẹ wayi godo sọn okú etọn whenu, yèdọ sọn juwayi osun Nisan 14​tọ to ojlẹ amakikọ tọn owhe 33 W.M. tọn. (Johanu 19:14-16) Jesu do nudi owhe 30 whenue e bẹ lizọnyizọn owhe atọ̀n daa tọn etọn jẹeji, enẹwutu e yin jiji to bẹjẹeji alunlun owhe 2​tọ J.W.M tọn.—Luku 3:23.

 To whenuena e yindọ kunnudenu de ma dohia dọ Jesu Klisti yin jiji to 25 décembre, naegbọn hùnwhẹ Noẹli tọn do nọ yin dùdù to azán enẹ ji? Owe de dọ dọ e yọnbasi dọ nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ wẹ de azán enẹ na e nido “dukosọ hẹ hùnwhẹ kosi tọn he nọ yin bibasi to Lomu ehe yin ‘jijizan owhè he ji yè ma nọ dù te tọn,’” to avivọ-whenu (The Encyclopædia Britannica). Sọgbe hẹ owe devo, suhugan weyọnẹntọ lẹ tọn wẹ yise dọ sinsẹ̀ngán lẹ wàmọ “na kosi he lẹzun klistiani lẹ nido tindo ojlo dogọ to sinsẹ̀n mẹ.”—The Encyclopedia Americana.