Skip to content

Zɔɛ keŋɛ yelese'a n boi

Leregeredoma Bayi N Le Dekɛ Naayinɛ Yu’urɛ La Kɛ̃’ɛsɛ New Testament La Poan

Leregeredoma Bayi N Le Dekɛ Naayinɛ Yu’urɛ La Kɛ̃’ɛsɛ New Testament La Poan

 Zusega sɛka ti nɛreba zo’e zo’e ni zamesɛ yia dela Daana Zusega la ti Yezu yuun pa’alɛ a podɔleba la. Zusega wa boi la New Testament la poan. La pɔsɛ yeti: “To Sɔ n boi saazuo sa, basɛ ti ho yu’urɛ la ana zilam.” (Matu 6:9) Ge Naayinɛ yu’urɛ ti ba lerege dɛ Solemiine poan ti “Jehovah” bii “Yahweh” la, ka ba’ɛ bɔna New Testament leregere zo’e zo’e poan. Ge baɣa yu’ura n de wuu Zeus, Hermes la Artemis boi leregere ana wa poan mɛ. Bala la, la kan ana soŋa ti yelemɛŋɛrɛ Naayinɛ la n sɔi Baabule la yu’urɛ me bɔna bim?​—Tooma 14:12; 19:35; 2 Timoti 3:16.

Baɣa zo’e zo’e yu’ura boi New Testament la poan mɛ. Bala hon bisɛ la, la kan ana soŋa ti yelemɛŋɛrɛ Naayinɛ la me yu’urɛ bɔna bim?

 Solemiine Baabule leregeredoma Lancelot Shadwell la Frederick Parker yuun sakɛ ti, la nari ti ba dekɛ Naayinɛ yu’urɛ la le kɛ̃’ɛsɛ New Testament la poan. Beni n sɔi ti to yeti, ba dekɛ “le kɛ̃’ɛsɛ”? Se’ere n sɔi la ba yuun baŋɛ ti Naayinɛ yu’urɛ la yuun puɣum bɔna bim mɛ ge ti pooren nɛreba basɛba nyaa yese dɛ basɛ. Ba eŋɛ la wani baŋɛ bala?

 Shadwell la Parker yuun baŋɛ ti Old Testament la diimi gɔnɔ ti ba yuun gulesɛ Hebru yetɔɣum poan la tari Naayinɛ yumɛŋɛrɛ la mɛ sugumnɔɔrɛ zo’e zo’e. Bala la, ba yuun ka bɔkɛ sɛla n sɔi ti Naayinɛ yu’urɛ a ka bɔna New Testament diimi gɔnɔ ti bamam yuun tara la poan. Shadwell yuun le baŋɛ ti New Testament diimi gɔnɔ la san ni tɔɣɛ sɛla n boi Old Testament la poan n de wuu “Yehowa maleka,” sɛba n yuun ni malum gulesa Greek New Testament la yuun ni dekɛ la Kyʹri·os vuurɛ n de “Daana” tee soe Naayinɛ yu’urɛ la.​—2 Nadoma 1:3, 15; Tooma 12:23.

Naayinɛ yu’urɛ la Hebru yetɔɣum poan

 Ge ti Shadwell la Parker yuun maalɛ ba Solemiine Baabule la, leregeredoma basɛba yuun puɣum dekɛ Naayinɛ yu’urɛ la le kɛ̃’ɛsɛ Solemiine New Testament la poan mɛ, zɛ’ɛsi wana fii. b Ge ti Parker yuun yese a Baabule la ti ba yi’ira A Literal Translation of the New Testament 1863 poan la, to ka tabelɛ nyɛ Solemiine leregeredaana n dekɛ Naayinɛ yu’urɛ la le kɛ̃’ɛsɛ New Testament la zɛ’ɛsi zo’e zo’e poan. Bani n yuun de Lancelot Shadwell la Frederick Parker?

Lancelot Shadwell

 Lancelot Shadwell (1808-1861) yuun dela lɔya. A yuun dela Sir Lancelot Shadwell n yuun de England tiŋa vice-chancellor la dayɔa. Dayɔa la yuun keni la Church of England. La boi bim ti a yuun sakɛ bo Tirinitaasoŋa pa’alegɔ la mɛ ge a yuun tari gilema bɔ’ɔra Naayinɛ yu’urɛ la mɛ. A yuun ni tɔɣɛ de yele ti “la dela YEHOWA yu’urɛ n tari gilema.” Eŋa n yuun lerege The Gospels of Matthew, and of Mark la, a yuun dekɛ Naayinɛ yu’urɛ “Yehowa” la tum tuuma gulesegɔ la mea poan la sugumnɔɔrɛ 28 ge me dekɛ de tum tuuma sugumnɔɔrɛ 465 eŋa mea n gulesɛ yelese’a pa’asɛ la poan.

 Daanse’ere Shadwell yuun zamesɛ baŋɛ Naayinɛ yu’urɛ la, diimi Hebru Old Testament la poan. A yuun yeti leregeredoma sɛba n yuun dekɛ Kyʹri·os tee soe Naayinɛ yu’urɛ Greek Old Testament la poan la “ka tari yelemɛŋɛrɛ.”

The Gospel according to Matthew rendered into English with notes, by L. Shadwell (1859), provided by the Bodleian Libraries. Licensed under CC BY-NC-SA 2.0 UK. Modified: Text highlighted

Matu 1:20, Shadwell Baabule la poan

 Shadwell Baabule la poan, a yuun pɔsɛ dekɛ yu’urɛ la n de “Yehowa” tum tuuma la Matu 1:20. Eŋa n yuun gulesɛ sɛla pa’asɛ kaalegɔ zɛ’an wa poan la yeti: “Yelebire la n de [Kyʹri·os] n boi kalam, la N.T. gulesegɔ zo’e zo’e poan la ze’ele bo la Naayinɛ yumɛŋɛrɛ n de YEHOWA. La yele me pakɛ mɛ paa ti to dekɛ yu’urɛ wa le kɛ̃’ɛsɛ Solemiine Baabule la poan.” A le yeti: “To san eŋɛ bala, to bo’ori la Naayinɛ gilema. Naayinɛ basɛ ti to baŋɛ ti a yu’urɛ dela YEHOWA. Tomam me n nari ti to eŋɛ sɛla dela, to tara yu’urɛ wa tuna tuuma.” A nyaa yeti: “Tomam E.V. [Established, Authorized, bii King James Version] Baabule la poan, YEHOWA yu’urɛ ka ba’ɛ bɔna bim. . . Ba dekɛ la Daana La tee soe Naayinɛ yumɛŋɛrɛ la.” Shadwell yeti: “Daana La . . . dela na’asegɔ yu’urɛ n ka nari” ti to dekɛ tee soe Naayinɛ yu’urɛ la. A le yeti, hali ba yi’iri eŋa la “Daana La”, a yire poan.

“[Naayinɛ] basɛ ti to baŋɛ ti a yu’urɛ dela YEHOWA. Tomam me n nari ti to eŋɛ sɛla dela, to tara yu’urɛ wa tuna tuuma.”​—Lancelot Shadwell

 Yuun 1859 poan ti Shadwell yuun lerege Matu gɔŋɔ la. Pooren ti a lerege Mark gɔŋɔ la ge dekɛ bayi la ta taaba yuun 1861 poan. Ge a tuuma la yuun ba’asɛ la bilam. A yuun ki la January 11, 1861 poan, eŋa n yuun de yuun 52 la. La bala za’a la, a yuun ka tum basɛ yoo.

Frederick Parker

 Frederick Parker (1804-1888) yuun dela buntata n tuni leebego tuuma London tiŋa poan. A yuun wum Shadwell n lerege Matu gɔŋɔ la yele mɛ. Parker n yuun de wuu yuun 20 la ti a yuun pɔsɛ lɛregera New Testament la. Shadwell yuun sakɛ bo Tirinitaasoŋa pa’alegɔ la mɛ ge Parker yuun ka sakɛ bo dɛ. A gulesɛ yeti, “Basɛ ti Kristakɔma woo sakɛ bo yelemɛŋɛrɛ la . . . ge pu’usa Paŋa Za’adaana Yehowa la ma’a.” Parker yuun le bisɛ ti New Testament diimi gɔnɔ n dekɛ Kyʹri·os bo Daana Naayinɛ, la Daana Yezu la basɛ ti la kpe’em mɛ ti to baŋɛ ban boi tɔka tɔka se’em. Bala la, a puurɛ yuun pee mɛ la eŋa n yuun nyɛ ti Shadwell lerege Kyʹri·os ti “Yehowa” zɛ’ɛsi ase’a poan la.

 Parker yuun eŋɛ la wani bɔkɛ yele ana wa? A yuun zamesɛ la Greek yetɔɣum ge me gulesɛ gɔnɔ zo’e zo’e n pa’ali Greek yetɔɣum. A yuun le pa’asɛ la Anglo-Biblical Institute la poan. Tigere wa yuun viiseri la Baabule diimi gɔnɔ, la wan eŋɛ se’em ti ba ta’an lerege Solemiine Baabule n di mi’a. Yuun 1842 poan ti Parker yuun pɔsɛ maala a yia New Testament leregere la fii fii. c

New Testament ti Parker (Heinfetter) lerege la

Parker N Yuun Tiregɛ Se’em Ti A Basɛ Ti Naayinɛ Yu’urɛ La Le Bɔna Baabule La Poan

 Parker yuun dekɛ la yuuma gulesɛ gɔnɔ n tɔɣeri sokere ana wa yele: “Sankani ti Kyʹri·os ze’ele bo Daana Yezu ge sankani ti la ze’ele bo Daana Naayinɛ?” “Beni n sɔi ti ba ni yeti Kyʹri·os dela yumɛŋɛrɛ ge daɣɛ na’asegɔ yu’urɛ?”

 Parker n yuun nyɛ Shadwell n lerege Matu gɔŋɔ la 1859 poan ge tɔɣɛ Kyʹri·os yele se’em la, a yuun sakɛ ti la nari ti ba lerege Kyʹri·os ti “Yehowa” zɛ’ɛsi ase’a poan. Bala zuo la, a yuun malum demese a New Testament la mɛ ge dekɛ Naayinɛ yu’urɛ “Yehowa” la le kɛ̃’ɛsɛ zɛse’esi ti eŋa bisɛ ti Greek gulesegɔ la pa’alɛ ti la nari ti la bɔna bilam. Bala la, Parker Baabule la yu’urɛ n de A Literal Translation of the New Testament 1863 denɛ la, tari Naayinɛ yu’urɛ la mɛ sugumnɔɔrɛ 187, gulesegɔ la mea poan. La ani wuu kuna n de yia Solemiine Baabule n dekɛ Naayinɛ yu’urɛ la tum tuuma Kristakɔma Greek Gulesegɔ la za’a waabi poan. d

Parker n yuun lerege New Testament sɛka 1864 la, zuo gɔnlaka

 Yuun 1864 poan ti Parker yuun yese A Collation of an English Version of the New Testament . . . With the Authorized English Version leregere la. Sɛla n sɔi ti a yuun dekɛ New Testament Baabule bayi wa laɣum taaba dela, a pa’alɛ eŋa denɛ la n boi de tɔka se’em. e

 Parker yuun dekɛ la kaalegɔ zɛ’ɛsi ase’a n boi Authorized Version la poan n de wuu Arom 10:13, ti a pa’alɛ la yele n pakɛ se’em ti ba basɛ ti Naayinɛ yu’urɛ la le bɔna Baabule la poan. Bilam yeti: “Se’em woo n yi’iri Daana la yu’urɛ wan nyɛ fãarɛ.” Parker yuun soke yeti: ‘Nɛra tabelɛ ti’isɛ ti, kaalegɔ zɛ’ɛsi wa n boi Authorized English Version la poan la tɔɣeri la Yehowa yele ge daɣɛ to Daana Yezu Krista n de Dayɔa la yele’?

Arom 10:13 n boi King James Version (saazuo) la Parker 1864 leregere la poan

 Parker yuun dekɛ la pounds zo’e zo’e n yuun de ligekãtɛ sankaŋa la maalɛ ge mɔɔlɛ gɔnseto ti a yuun gulesɛ la yele. Yelemɛŋɛrɛ, yuunɛ poan ma’a, a yuun dekɛ la pounds 800 ti zina, la dɛna British pounds 100,000 (GH₵ 1,788,600) tum tuuma. A yuun le dekɛ gɔnɔ la toseto bo la a zɔdoma la pu’usegɔ nɛŋadoma ti ba kaalɛ bisɛ.

 Parker yuun ka printɛ a New Testament Baabule la zo’e. Gɔnmi’ileba basɛba me yuun keseri en mɛ la a leregere la. Gɔnmi’ileba wa yuun ka bisɛ nam Parker, Shadwell la nɛreba basɛba n tiregɛ ti ba basɛ ti Naayinɛ yumɛŋɛrɛ la le bɔna Solemiine New Testament la poan la.

 Ho san bɔta ti ho nyɛ yɛla zo’e zo’e pa’asɛ, bisɛ mita pia vidiyo la zuo n de: Warwick Museum Tours: “The Bible and the Divine Name.”

a “Yah” dela “Yehowa” ti ba ŋmaɛ dɛ gi’a. De pa’asɛ la yelebire la n de “Halleluyah” bɔna Liligere 19:1, 3, 4, 6 poan, ti de vuurɛ dɛna “N nɛreba wa, pɛɣɛ ya Yah!”

b Shadwell yuun ka lerege New Testament la za’a. Leregeredoma la basɛba dela Philip Doddridge, Edward Harwood, William Newcome, Edgar Taylor la Gilbert Wakefield.

c La wan eŋɛ se’em ti Parker leebego tuuma la kan gɛregɛ la a Baabule leregere tuuma la, a yuun tee dekɛ la yu’urɛ n de Herman Heinfetter tum tuuma a gɔnɔ la a Baabula poan. Yu’urɛ wa boi la The New World Translation of the Holy Scriptures appendixes la poan sugumnɔɔrɛ zo’e zo’e.

d Yuun 1864 poan ti Parker yuun yese An English Version of the New Testament ti Naayinɛ yu’urɛ bɔna bim sugumnɔɔrɛ 186.

e Ge ti Parker nyaa lerege Baabule la, New Testament la n boi Hebru yetɔɣum poan la yuun tari Naayinɛ yu’urɛ la mɛ kaalegɔ zɛ’ɛsi zo’e zo’e poan. Yuun 1795 poan, Johann Jakob Stolz me yuun lerege la Matu ta paɛ Yude gɔŋɔ la, German yetɔɣum poan ti Naayinɛ yu’urɛ la bɔna bim sugumnɔɔrɛ 90.