Skip to content

Zɔɛ keŋɛ yelese'a n boi

DEA/G. Dagli Orti/De Agostini via Getty Images

Huldrych Zwingli N Tiregɛ Se’em Baŋɛ Baabule Yelemɛŋɛrɛ La

Huldrych Zwingli N Tiregɛ Se’em Baŋɛ Baabule Yelemɛŋɛrɛ La

 Zina beere wa, nɛresɛba n mɔ’ɛ nini la pu’usegɔ yɛla ta’an viisɛ baŋɛ nyaa ban sakɛ bo sɛla la makɛ mɛ la Baabule la n pa’alɛ sɛla la. La yuun ka ani bala yuun kɔbesɛka n pa’asɛ 16 poan. Beni n sɔi? Se’ere n sɔi la nɛreba zo’e zo’e yuun ka tari Baabule la bamea yetɔɣum poan. Bala zuo, nɛreba fii wa n yuun keni pu’usegɔ la n yuun ni ta’an dekɛ Church la n pa’alɛ sɛla la makɛ la Baabule la n yele sɛla. Pu’usegɔ nɛŋadoma la me yuun ka soŋeri nɛreba la. Gɔŋɔ la n de History of the Christian Church la yeti: “Church la n boi Switzerland la yuun pirɛ mɛ la yeleyooro. Pu’usegɔ nɛŋadoma la yuun iti la ban boti se’em, tuna yalumtuuma ti baɣa yɛla bɔna ba pu’usegɔ poan.”

 Sankaŋa ti Huldrych Zwingli yuun pɔsɛ ɛɛra Baabule yelemɛŋɛrɛ la. A yuun nyɛ la bem? A yuun eŋɛ la wani tɔɣɛ eŋa n zamesɛ sɛla la bo nɛreba? To wan ta’an zamesɛ la bem a yele la poan la eŋa n yuun sakɛ bo sɛla la?

Zwingli Yuun Pɔsɛ Ɛɛra Yelemɛŋɛrɛ La Mɛ

 Zwingli n yuun de wuu yuun 20 bɔba la, a yuun boti a ta dɛna la Catholic pu’usegɔ nɛŋadaana. Sankaŋa la, se’em n yuun boti a dɛna pu’usegɔ nɛŋadaana yuun dela a zamesɛ yɛmdoma pa’alegɔ yɛla, pu’usegɔ malema, la “Church Fathers” la n gulesɛ sɛla. Baabule la yuun ka pa’asɛ ban yuun nari ti ba zamesɛ yelese’a la poan.

 La eŋɛ la wani ti Zwingli baŋɛ Baabule yelemɛŋɛrɛ la? Eŋa n yuun boi university n boi Basel, Switzerland tiŋa la, a yuun kelese la Thomas Wyttenbach yetɔɣum n pa’alɛ lan ka ani soŋa ti Church la dekɛ bamea pa’asɛ indulgences poan, ti la vuurɛ dɛna ti ba da basɛ ti nɛreba yɔ ligeri ti ba ta’an duuse ba be’em la ba san ta ki. a Nɛra ayima n guleseri nɛreba vom poan yɛla yeti, Zwingli “yuun zamesɛ [Wyttenbach] zɛ’an ti Krista ki la buyina to zuo.” (1 Peter 3:18) Zwingli n yuun bɔkɛ ti Yezu lua bunɔ la ma’a n wan ta’an basɛ ti to nyɛ to be’em sugeri dia la, a yuun zaɣesɛ pa’alegɔ la n de ho ta’an bo pu’usegɔ nɛŋadoma ligeri ti ba di sugeri bo ho la. (Tooma 8:20) Hali la bala la, Zwingli yuun kɔ’ɔn zamesa mɛ nyaa ta dɛna Catholic pu’usegɔ nɛŋadaana se’em ma’a ti a dɛna yuun 22 la.

 Zwingli n yuun de yuun 20 bɔba la, a yuun zamesɛ la Greek yetɔɣum ti a ta’an bɔkɛ gulesegɔ la ti ba yi’ira ti New Testament la. A me yuun le zamesɛ la Erasmus n gulesɛ sɛla nyaa ta baŋɛ ti wuu Baabule la n pa’alɛ se’em la, Yezu ma’a zuo ti to wan ta’an doose ta’an paɛ Naayinɛ. (1 Timoti 2:5) Bala zuo, Zwingli yuun tari la puti’ira ayi ayi la Catholic pu’usegɔ la n pa’alɛ ti nɛra wan ta’an doose saints zuo paɛ Naayinɛ la.

 Zwingli n yuun ta dɛna yuun 30 bɔba la, a yuun kɔ’ɔn mɔ’ɛ la nini ɛɛra yelemɛŋɛrɛ la. Ge a yuun le dɛna la soogɛpa nɛŋadaana. Eŋa n yuun boi soogɛpa nɛŋa se’em ma’a ti ba zabɛ Europe tisi poan ti Italy ta’an tara kpe’eŋo la. Marignano zaberɛ 1515 poan, a yuun nyɛ Catholic pu’usegɔdoma n ku taaba ti la zo’e se’em. Yuuma fii pooren, Zwingli yuun malum gulesɛ Greek Gulesegɔ la mɛ ge dekɛ yɛla ase’a eŋɛ a suuren. Ta paara yuun 1519 poan la ti a kɛ̃’ɛri la Zurich n de Switzerland tinsɛka ti nalɛɣerɛ yɛla kɔ’ɔn bɔna la. Bilam ti a yuun nyaa sakɛ ti Church la nari ti ba yese pa’alegɔ woo n ka makɛ la Baabule la ba pu’usegɔ poan basɛ. Ge a yuun wan eŋɛ la wani ti nɛreba me sakɛ bala?

“To Ka Tabelɛ Wum Pa’alegɔ Kana Taaba”

 Zwingli yuun tari sakerɛ ti nɛreba wan zaɣesɛ pu’usegɔ yɛla n de pumpɔrenɔ la ba san wum Baabule yelemɛŋɛrɛ yɛla la. Ban yuun loe en ti a dɛna pu’usegɔ nɛŋadaana Zurich tiŋa church n de Grossmünster poan la, a yuun pɔsɛ pa’ala la sɛla ti la eŋɛ nɛra woo pakerɛ: A yuun ka le kaala Latin lectionary b la n de gɔnsɛka ti pu’usegɔ nɛŋadoma la yuun kaala yuuma zo’e zo’e poan la. Ge a yuun tuɣum pa’ala Yelesoma la ze’ele la Baabule la poan ge ni tɔɣɛ kaalegɔ zɛ’ɛsi woo yele ayina ayina ze’ele pɔsega ta ki’ilum. Eŋa n wan tɔɣesa ni Church Fathers la n pa’alɛ se’em la, a yuun ni pa’alɛ yɛla vuurɛ doose la Gulesegɔ la poan. A yuun dekɛ Baabule la zɛse’esi n de naana la pa’ala la zɛse’esi n kpe’em la.​—2 Timoti 3:16.

Sergio Azenha/Alamy Stock Photo

Grossmünster church n boi Zurich

 Zwingli yuun basɛ ti nɛreba baŋɛ Baabule la n wan ta’an soŋɛ ba se’em ba vom poan. A yuun dekɛ Baabule la pa’alɛ ban wan tara sarensoŋɔ se’em. A yuun pa’alɛ ti la ka ani soŋa ti ba pu’usa Yezu ma Mary, zusa bɔ’ɔra saints bii dekɛ indulgences pa’asɛ ba pu’usegɔ poan, ti la pa’alɛ ti ba da yɔ ligeri ti ba ta’an duuse ba be’em la ba san ta ki. A yuun le yeti pu’usegɔ nɛŋadoma la n tuni yalumtuuma la dela be’em. Nɛreba la yuun eŋɛ la wani? Eŋa n yuun bo a yetɔɣum n deŋɛ nɛŋa ba’asɛ la, nɛreba basɛba yuun yeti: “To ka tabelɛ wum pa’alegɔ kana taaba.” Nɛra n mi diimi yɛla tɔɣɛ nɛresɛba n yuun ni kelese Zwingli la yele yeti: “Nɛresɛba n yuun ka le kena pu’usegɔ doose la pu’usegɔ nɛŋadoma la gberentuuma la ba yalumtuuma zuo la, yuun le pɔsɛ kena mɛ.”

 Yuun 1522 poan, pu’usegɔ nɛŋadoma la yuun yele Zurich nalɛɣerɛdoma la ti ba gu nɛresɛba n yuun ka doli pu’usegɔ la malema la. Bala zuo ba yuun yeti Zwingli ka doli pu’usegɔ malema. A yuun ka boti a zaɣesɛ eŋa n sakɛ yelese’a la, bala a yuun yeti a ka le dɛna Catholic pu’usegɔ nɛŋadaana.

Zwingli Yuun Eŋɛ La Bem?

 Zwingli yuun ka le dɛna pu’usegɔ nɛŋadaana ge a yuun kelum mɔɔla mɛ. A yuun kɔ’ɔn tiregera mɛ ti a basɛ ti nɛreba sakɛ eŋa n yeti sɛla la. Nɛreba la yuun mi en mɛ soŋa eŋa n yuun mɔɔli la zuo, ti wana yuun basɛ ti Zurich nalɛɣereba kɛlesa en mɛ. Dena zuo, a yuun tiregɛ ti a eŋɛ teere Zurich pu’usegɔ yɛla poan. Makerɛ, yuun 1523 poan a yuun nyaŋɛ basɛ ti Zurich kootin gãkereba la gu pa’alegɔ woo n ka makɛ la Baabule la. Yuun 1524 poan, a yuun nyaŋɛ basɛ ti ba bo lɔɔ ti baɣɛ kaabegɔ dela sɛla n giisɛ lɔɔ la. Lɔyadoma, sɛba n yuun laɣum mɔɔla la, la tiŋa la nɛreba yuun naɛ taaba mɛ sa’am kaabegɔ bimbina, baɣa lɔɣɔrɔ la saints lɔɣɔrɔ. Gɔŋɔ la n de Zwingli​—God’s Armed Prophet la yeti, “Vikings n yuun sa’am pu’usegɔ deto la pooren, nɛreba ka isige sa’am Western Church la bala.” Ta paɛ yuun 1525 la, a yuun basɛ ti kpɛ’ɛndoma la lebege deto se’a n de pu’usegɔ la denɛ ti la dɛna la asibitin ge bo yɔ’ɔ ti monks la nuns la di pɔɣeba bii ele sireba. A yuun le pa’alɛ ti ba tee Mass la ge ita malema sɛka n makɛ la Baabule pa’alegɔ. (1 Korint 11:23-25) Sɛba n mi diimi yɛla yeti Zwingli n yuun tiregɛ se’em la yuun basɛ ti Zurich pu’usegɔ nɛŋadoma la nalɛɣerɛdoma naɛ taaba mɛ tuna. Wana yuun basɛ ti ba ta’an teesum yɛla ge le yu’ɛ Protestant pu’usegɔ.

Yuun 1536 Zurich Baabule la n boi Yehowa Sɛɛradoma Tigere Zuo, Warwick, New York

 Zwingli tuunɛ n gani za’a dela eŋa n yuun lerege Baabule la. Yuun 1520 poan, eŋa la gɔnmi’ileba basɛba yuun dekɛ la diimi Hebru la Greek, la Greek Septuagint la Latin Vulgate la tum tuuma. Ban yuun iti se’em dela, ba san paɛ kaalegɔ zɛ’an woo, ba ni dekɛ la diimi gulesegɔ la makɛ la leregere ase’a. Ba nyaa ni sɔsɛ bisɛ la kaalegɔ zɛ’an la vuurɛ n de se’em ge gulesɛ ban nyɛ sɛla la biŋe. Ba yuun pa’alɛ Naayinɛ Yetɔɣum la vuurɛ mɛ ge lerege dɛ, bala zuo yuun 1531 poan ti ba yuun nyɛ Zurich Baabule bɔbese’ere n deŋɛ nɛŋa.

 Zwingli yuun ta’an dɛna se’em n tɔɣeri yelemɛŋɛrɛ ge a yuun le dɛna la se’em n ka keleseri nɛreba me puti’irɛ. Makerɛ, yuun 1525 poan a yuun laɣum pa’asɛ mɛ ti ba paɣɛ Anabaptists n yuun ka sakɛ a puti’irɛ n de, la dela bilɛɛsi muse ko’om la. Pooren, kootin la n yuun bo nɔɔrɛ ti ba ku se’em woo n ka nam ti ba muse bilɛɛsi ko’om la, a yuun ka yeti bala ka ani soŋa. A me yuun le yele nalɛɣereba ti ba basɛ ti soogɛpa pɛregɛ nɛreba ti ba sakɛ yelepaala ti a wan tari wa’ana la. Ge zɛse’esi ti Catholic pu’usegɔ bɔna Switzerland tiŋa la yuun zaɣesɛ a puti’irɛ la mɛ. Wana yuun ta’asɛ la zaberɛ. Zwingli yuun doose la soogɛpa ze’ele Zurich keŋɛ zaberɛ zɛ’an la, bilam ti a yuun ki se’em ma’a ti a dɛna yuun 47 la.

Zwingli N Yuun Eŋɛ Sɛla

 Huldrych Zwingli yuun nyaŋɛ tee yɛla ase’a mɛ la boi bim ti a ka tari yu’urɛ woo Protestant nɛreba n nyɛ yu’urɛ n de Martin Luther la John Calvin. Zwingli yuun zaɣesɛ Roman Catholic pa’alegɔ yɛla mɛ gana Luther n yuun eŋɛ se’em la. A yuun basɛ ti la dɛna naana bɔ’ɔra nɛreba ti ba sakɛ Calvin puti’irɛ. Wana zuo, ba yi’iri en la Burasɛka N Pa’asɛ Butã N Laɣum Tɔɣɛ Pa’alegɔ Se’a N Nari Teere.

 Zwingli tuunɛ ase’a yuun ani soŋa mɛ ge basɛba yuun ka ani soŋa. A yuun dekɛ amea pa’asɛ la nalɛɣerɛ yɛla la zaberɛ poan ti nɛreba ta’an baŋɛ a puti’irɛ n de se’em yɛla poan. A yuun ka ta’an tɔɣesɛ Yezu Krista n yuun ka dekɛ amea pa’asɛ zaberɛ poan ge me yele a podɔleba la ti ba nɔŋɛ ba dindoma ge da ku ba la.​—Matu 5:43, 44; Yon 6:14, 15.

 Ge to tɛ̃ri Zwingli yele la eŋa n yuun de se’em n zameseri Baabule la soŋa ge bɔta ti a tɔɣɛ eŋa n zamesɛ yelese’a la bo nɛreba la. A yuun nyɛ Baabule yelemɛŋɛrɛ zo’e zo’e mɛ ge soŋɛ nɛreba ti ba me eŋɛ bala.

a Indulgences yuun dela pu’usegɔ nɛŋadoma n bo nɔɔrɛ ti nɛreba yɔ ligeri ti ba ta’an duuse ba be’em la bii ba basɛ ti ba kan nyɛ namesegɔ piregatoore poan ba san ta ki.

b Lectionary dela gɔŋɔ n tari Baabule gulesegɔ ti ba loe kaala ku yuunɛ la poan.