Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Sanebimɔi Ni Jɛ Kanelɔi Adɛŋ

Sanebimɔi Ni Jɛ Kanelɔi Adɛŋ

Ani mana kɛ trakɔkɔi pɛ Israelbii lɛ ye be ni amɛnyiɛ ŋa lɛ nɔ lɛ?

Mana ji niyenii titri ni Israelbii lɛ ye afii 40 ni amɛkɛnyiɛ ŋa lɛ nɔ lɛ. (2 Mo. 16:35) Agbɛnɛ hu, Yehowa hã amɛ loofɔlɔ ko ni atsɛɔ lɛ trakɔkɔ lɛ shii enyɔ sɔŋŋ. (2 Mo. 16:​12, 13; 4 Mo. 11:31) Shi jeee enɛɛmɛi pɛ Israelbii lɛ ye be ni amɛnyiɛ ŋa lɛ nɔ lɛ.

Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, bei komɛi lɛ, Yehowa taoɔ “hejɔɔmɔhe ko” kɛhãa ewebii lɛ ni amɛnáa nu kɛ niyenii yɛ jɛmɛ. (4 Mo. 10:33) Hejɔɔmɔhei nɛɛ eko ji he ni atsɛɔ lɛ Elim lɛ. “Nuhiŋmɛii 12 kɛ tɛŋ tsei 70” yɛ jɛmɛ. (2 Mo. 15:27) Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, tɛŋ tsei nɛɛ woɔ deeti aduawai. Wolo ko (Plants of the Bible) lɛ wie akɛ: “Tɛŋ tsei ni woɔ deeti aduawai nɛɛ kwɛ̃ɔ yɛ hei srɔtoisrɔtoi babaoo, ni no ji niyenii titri ni mɛi yeɔ yɛ ŋa lɛ nɔ. Agbɛnɛ hu, akɛfeɔ mu, ni mɛi babaoo hu kɛmaa tsũ.”

Eeenyɛ efee akɛ, Israelbii lɛ jɔɔ amɛhe yɛ he ko ni nui babaoo yɔɔ ni atsɛɔ jɛmɛ ŋmɛnɛ akɛ Feiran lɛ. Efata nujɔɔ ko ni atsɛɔ lɛ Wadi Feiran lɛ he. a Wolo ko (Discovering the World of the Bible) lɛ wie nujɔɔ nɛɛ he akɛ, ‘ekɛlɛ ji kilomitai 130, ni eji nujɔi ni kɛ waa, ni yɔɔ fɛo waa, ni ale waa yɛ Sinai lɛ ateŋ ekome.’ Ekɛfata he akɛ: “Kɛ́ obote nakai nujɔɔ lɛ mli, ni onyiɛ aaafee kilomitai 45 lɛ, obaana tɛŋ tsei fɛfɛji ni eto srɛnɛɛ aaafee kilomitai enumɔ yɛ he ni atsɛɔ lɛ Feiran Oasis lɛ, ni enɔ kwɔ fe ŋshɔ lɛ aaafee mitai 610. Etamɔ Eden abɔɔ yɛ Sinai. Tɛŋ tsei babaoo nɛɛ ahewɔ lɛ, kɛjɛ blema kɛbashi ŋmɛnɛ lɛ, mɛi babaoo yaa jɛmɛ.”

Tɛŋ tsei ni yɔɔ hejɔɔmɔhe ni yɔɔ Feiran lɛ

Be ni Israelbii lɛ shi Ejipt lɛ, amɛkɛ ashikishaŋ, tsɛnsii ni akɛkpɔtɔɔ ashikishaŋ, kɛ ekolɛ ŋmaa kɛ mu tee. Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, eyeee be ko ni nibii nɛɛ tã. Agbɛnɛ hu, amɛkɛ “toi kɛ tsinai, hɛɛ, lɛɛ kooloi babaoo diɛŋtsɛ” shi. (2 Mo. 12:​34-39) Shi eeenyɛ efee akɛ, bɔ ni ŋa lɛ nɔ nyiɛmɔ yɔɔ hewɔ lɛ, kooloi lɛ babaoo gboi, amɛye ekomɛi, ni amɛkɛ ekomɛi hu shã afɔle. Eeenyɛ efee akɛ, amɛkɛ ekomɛi shã afɔle amɛhã amale nyɔŋmɔi po. b (Bɔf. 7:​39-43) Shi Israelbii lɛ lɛ kooloi lɛ ekomɛi hu, ni wɔnaa enɛ yɛ nɔ ni Yehowa kɛɛ amɛ be ni amɛgbo enɔ toi lɛ mli. Ekɛɛ amɛ akɛ: “Nyɛbihii lɛ baatsɔmɔ tookwɛlɔi afii 40 yɛ ŋa lɛ nɔ.” (4 Mo. 14:33) Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, amɛná mliki yɛ kooloi lɛ ekomɛi ahe, ni amɛgbe ekomɛi hu amɛye. Shi bɔ fɛɛ bɔ ni ji lɛ, no pɛ nyɛŋ alɛ mɛi 3,000,000 afii 40 sɔŋŋ. c

Ni kooloi lɛ hu? Nɛgbɛ amɛná niyenii kɛ nu yɛ? d Nakai be lɛ mli lɛ, nugbɔ nɛɔ waa yɛ ŋa lɛ nɔ, ni no hewɔ lɛ, kwɛ̃ɛ nii babaoo yɛ jɛmɛ. Insight on the Scriptures, Kpo I lɛ wie akɛ, aaafee afii 3,500 ni eho nɛ lɛ, no mli lɛ “nu babaoo yɛ Arabia fe bɔ ni eji ŋmɛnɛ lɛ. Nɔ hewɔ ni wɔkɛɔ nakai lɛ ji akɛ, jɔi babaoo ni mli kwɔlɔ yɛ jɛmɛ, ni be ko ni eho lɛ, fai tsɔɔ mli, shi bianɛ lɛ, amɛgbi. Enɛ hãa wɔnaa akɛ, no mli lɛ nugbɔ nɛɔ waa yɛ jɛmɛ, no hewɔ ni fai babaoo yɔɔ jɛmɛ lɛ.” Fɛɛ sɛɛ lɛ, ŋa ni amɛtsɔ nɔ lɛ ji ŋa kpataa ni nɔ yɔɔ gbeyei. (5 Mo. 8:​14-16) Eji Yehowa tsɔɔ naakpɛɛ gbɛ nɔ ehãaa Israelbii lɛ kɛ amɛkooloi lɛ nu kulɛ, bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ, amɛbaagboi.—2 Mo. 15:​22-25; 17:​1-6; 4 Mo. 20:​2, 11.

Mose hã Israelbii lɛ le akɛ, Yehowa kɛ mana lɛ lɛ amɛ ‘bɔ ni afee ni ehã amɛle akɛ jeee niyenii pɛ naa gbɔmɔ hiɔ wala mli yɛ, shi moŋ, yɛ wiemɔ fɛɛ wiemɔ ni jɛɔ Yehowa daaŋ lɛ naa.’—5 Mo. 8:3.

a Kwɛmɔ May 1, 1992 Buu-Mɔɔ lɛ, bf. 24-25.

b Biblia lɛ wie bei srɔtoi enyɔ ahe ni Israelbii lɛ kɛ kooloi shã afɔle amɛhã Yehowa yɛ ŋa lɛ nɔ. Klɛŋklɛŋ nɔ lɛ ji be ni ato osɔfoyeli lɛ shishi lɛ. Nɔ ni ji enyɔ lɛ ji be ni ayeɔ Hehoo lɛ. Nifeemɔi enyɔ nɛɛ fɛɛ tee nɔ yɛ afi 1512 D.Ŋ.B., ni ji afi ni ji enyɔ nɔ be ni Israelbii lɛ shi Ejipt lɛ.—3 Mo. 8:14–9:24; 4 Mo. 9:​1-5.

c Yɛ afii 40 ni Israelbii lɛ kɛnyiɛ ŋa lɛ nɔ lɛ naagbeegbɛ lɛ, amɛná kooloi babaoo yɛ tai ni amɛwu lɛ amli. (4 Mo. 31:​32-34) Shi nakai beiaŋ fɛɛ lɛ, mana lɛ ji nɔ ni amɛyeɔ kɛyashi amɛbote Shiwoo Shikpɔŋ lɛ nɔ.—Yos. 5:​10-12.

d Wɔbaanyɛ wɔkɛɛ akɛ kooloi lɛ yeee mana lɛ eko, ejaakɛ Yehowa kɛɛ Israelbii lɛ akɛ mɔ fɛɛ mɔ aloo mana lɛ bɔ ni ebaanyɛ eye. Ewieee akɛ aloo eko ahã kooloi lɛ.—2 Mo. 16:​15, 16.