Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Akɛ Kristofoi Kpee Lɛ He Gbɛtsɔɔmɔi

Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Akɛ Kristofoi Kpee Lɛ He Gbɛtsɔɔmɔi

Emli Saji

1. Gbɛtsɔɔmɔi ni yɔɔ wolo nɛɛ mli lɛ baaye abua mɛi fɛɛ ni náa nifeemɔ yɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Akɛ Kristofoi kpee lɛ shishi lɛ. Kɛji ahã mɔ ko nifeemɔ lɛ, esa akɛ ekane enifeemɔ lɛ he gbɛtsɔɔmɔ ni akɛhã yɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee Nifeemɔ Wolo lɛ mli lɛ kɛ nɔ ni yɔɔ wolo nɛɛ mli lɛ dani esaa ehe kɛhã nifeemɔ lɛ. Esa akɛ awo shiɛlɔi fɛɛ hewalɛ ni amɛkɛ amɛhe awo skul nifeemɔi lɛ amli. Abaanyɛ ahã mɛi krokomɛi ni baa asafoŋ kpee daa lɛ kɛ amɛhe awo skul nifeemɔi lɛ amli kɛ́ amɛkpɛlɛɔ Biblia lɛ mli tsɔɔmɔi lɛ anɔ, ni amɛbaa amɛjeŋ yɛ Biblia mli shishitoo mlai lɛ hu anaa. Kɛji mɔ ko hã ale akɛ eesumɔ ni ekɛ ehe awo skul nifeemɔ lɛ mli, ni jeee shiɛlɔ ji lɛ lɛ, esa akɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ nɔkwɛlɔ lɛ kɛ lɛ asusu taomɔ nii ni esa akɛ eshɛ he dani ebaanyɛ ekɛ ehe awo mli lɛ he, ni kɛji eshɛɔ he lɛ, ehã ele. Esa akɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ nɔkwɛlɔ lɛ ahã mɔ ni kɛ lɛ kaseɔ nii lɛ (loo efɔlɔ ni ji Kristofonyo lɛ) ata sanegbaa lɛ mli. Taomɔ nii ni esa akwɛ akɛ eshɛɔ he lɛ nɔŋŋ ji nɔ ni akɛ mɛi ni miitao atsɔ shiɛlɔi ni abaptisiko amɛ lɛ susuɔ he lɛ.​—od yitso 8 kk. 8.

 HIƐKPAMƆ

2. Miniti 1. Daa otsi lɛ, kɛ́ alá ni asɔle kɛje kpee lɛ shishi lɛ, Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ sɛinɔtalɔ lɛ baatee nyɛmimɛi lɛ amiishɛɛ shi kɛhã nifeemɔi ni baaya nɔ yɛ kpee lɛ shishi lɛ. Esa akɛ sɛinɔtalɔ lɛ awie otii ni amɛsafo lɛ baaná he sɛɛ waa lɛ ahe.

  NYƆŊMƆ WIEMƆ LƐ MLI JWETRII

 3Wiemɔ: Minitii 10. Atsɔɔ wiemɔ ni abaahã lɛ saneyitso kɛ emli otii enyɔ loo etɛ yɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee Nifeemɔ Wolo lɛ mli. Esa akɛ asafoŋ onukpa ko loo asafoŋ sɔɔlɔi lɛ ateŋ mɛi ni le nitsɔɔmɔ jogbaŋŋ ahã wiemɔ nɛɛ. Kɛ́ abaaje Biblia mli wolo ko kanemɔ shishi yɛ otsi ko mli lɛ, abaajie ehiɛkpamɔ vidio. Wielɔ lɛ baanyɛ agbala jwɛŋmɔ kɛya otii komɛi ni yɔɔ vidio lɛ mli ni kɔɔ saneyitso lɛ he lɛ anɔ yɛ ewiemɔ lɛ mli. Shi esa akɛ ewie otii ni yɔɔ nifeemɔ wolo lɛ mli lɛ fɛɛ hu ahe. Agbɛnɛ hu, akɛni ato mfonirii lɛ ahe gbɛjianɔ koni ehã anu otii ni yɔɔ wiemɔ lɛ mli lɛ ashishi jogbaŋŋ hewɔ lɛ, esa akɛ wielɔ lɛ kɛtsu nii bɔ ni be baaŋmɛ gbɛ. Ebaanyɛ ekɛ saji krokomɛi ni yɔɔ asafo lɛ woji lɛ amli, shi atsĩko tã yɛ nifeemɔ wolo lɛ mli lɛ, afata he kɛ́ no baahã anu otii lɛ ashishi jogbaŋŋ.

 4Pɛimɔ Ŋmalɛi Lɛ Amli Jogbaŋŋ: Minitii 10. Nifeemɔ nɛɛ ji sanebimɔ kɛ hetoo; esaaa akɛ akpaa hiɛ, ni esaaa akɛ amuɔ naa hu. Asafoŋ onukpa ko loo asafoŋ sɔɔlɔi lɛ ateŋ mɛi ni le nitsɔɔmɔ jogbaŋŋ baatsu he nii. Esa akɛ wielɔ lɛ abi toibolɔi lɛ saji enyɔ lɛ fɛɛ. Agbɛnɛ hu, ebaakwɛ kɛji ehe miihia ni akane ŋmalɛ loo ŋmalɛi ni atsɛ yisɛɛ lɛ. Esa akɛ hetoi ni abaahã lɛ aye sɛkɛŋsii 30 loo nɔ ni shɛɛɛ nakai.

 5Biblia Kanemɔ: Minitii 4. Esa akɛ nuu atsu skul nifeemɔ nɛɛ he nii. Skulnyo lɛ baakane ŋmalɛ ni akɛhã lɛ lɛ, ni esaaa akɛ ekpaa hiɛ loo emuɔ naa. Nɔ ni kpee lɛ sɛinɔtalɔ lɛ baagbala ejwɛŋmɔ kɛya nɔ titri ji, bɔ ni ebaaye ebua skulbii lɛ ni amɛkane nii jogbaŋŋ, amɛkane lɛ bɔ ni abaanu shishi, amɛkane lɛ kɛ naatselɛ, amɛmamɔ saji otii anɔ mi jogbaŋŋ, amɛle be ni esa akɛ amɛwó amɛgbee nɔ kɛ be ni esa akɛ amɛba lɛ shi, amɛle hei ni esa akɛ amɛmi amɛsɛŋ nu yɛ, kɛ agbɛnɛ hu, ni amɛkane nii tamɔ bɔ ni agbaa sane. Akɛni Biblia kanemɔ nifeemɔi lɛ ekomɛi yɛ kuku ni ekomɛi asɛɛ kɛlɛ hewɔ lɛ, esa akɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ nɔkwɛlɔ lɛ asusu skulbii lɛ anyɛmɔi ahe be ni ekɛ nifeemɔ nɛɛ woɔ amɛdɛŋ lɛ.

 KASEMƆ BƆ NI ASHIƐƆ JOGBAŊŊ

6. Minitii 15. Ato kpee lɛ fã nɛɛ he gbɛjianɔ ni eye ebua wɔ fɛɛ koni wɔka bɔ ni wɔbaayashiɛ wɔhã lɛ wɔkwɛ, ni agbɛnɛ hu, ehã wɔya wɔhiɛ yɛ bɔ ni wɔkɛ mɛi gbaa sane, bɔ ni wɔshiɛɔ wɔhãa, kɛ bɔ ni wɔtsɔɔ nii wɔhãa lɛ mli. Kɛ́ ehe bahia lɛ, abaanyɛ ahã asafoŋ onukpai hu skul nifeemɔi. Esa akɛ skulnyo fɛɛ skulnyo atsu Nitsɔɔmɔ broshuɔ lɛ loo Suɔmɔ Mɛi broshuɔ lɛ mli nikasemɔ ni yɔɔ akrabatsa ni ji () ni yɔɔ asaimɛnt lɛ naagbee yɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee Nifeemɔ Wolo lɛ mli lɛ he nii. Bei komɛi lɛ, abaahã nifeemɔ ko ni ebaabi ni atsu he nii akɛ sanegbaa. Esa akɛ asafoŋ onukpa ko loo asafoŋ sɔɔlɔi lɛ ateŋ mɛi ni le nitsɔɔmɔ jogbaŋŋ lɛ atsu he nii.​—Kwɛmɔ  kuku 15 lɛ kɛhã bɔ ni esa akɛ atsu nifeemɔ ni ji sanegbaa lɛ he nii ahã.

 7Kɛ́ Oyaaje Sanegbaa Shishi: Abaanyɛ ahã nuu loo yoo ko atsu skulbii anifeemɔ nɛɛ he nii. Kɛ́ nuu miitsu nifeemɔ nɛɛ he nii lɛ, esa akɛ eyelikɛbualɔ lɛ afee nuu loo ewekunyo, ni kɛ́ yoo ni lɛ, esa akɛ eyelikɛbualɔ lɛ afee yoo loo ewekunyo. Skulnyo lɛ kɛ eyelikɛbualɔ lɛ baanyɛ ata shi loo amɛdamɔ shi.​—Kwɛmɔ  kuku 12 13 lɛ kɛhã sane ni abaanyɛ awie he kɛ shihilɛ ni abaanyɛ akɛtsu nii yɛ nifeemɔ nɛɛ mli.

 8Kɛ́ Oyaatsa Nɔ: Abaanyɛ ahã nuu loo yoo ko atsu skulbii anifeemɔ nɛɛ he nii. Kɛ́ nuu miitsu nifeemɔ nɛɛ he nii lɛ, esa akɛ eyelikɛbualɔ lɛ afee nuu, ni kɛ́ yoo ni lɛ, esa akɛ eyelikɛbualɔ lɛ afee yoo (km 5/97 bf. 2). Skulnyo lɛ kɛ eyelikɛbualɔ lɛ baanyɛ ata shi loo amɛdamɔ shi. Esa akɛ skulnyo lɛ afee enifeemɔ lɛ tamɔ nɔ ni eku esɛɛ ekɛ mɔ ko ni ekɛ lɛ gba sane lɛ yaatsa sanegbaa lɛ nɔ.​—Kwɛmɔ  kuku 12 13 lɛ kɛhã sane ni abaanyɛ awie he kɛ shihilɛ ni abaanyɛ akɛtsu nii yɛ nifeemɔ nɛɛ mli.

 9Kɛ́ Oofee Mɛi Kaselɔi: Abaanyɛ ahã nuu loo yoo ko atsu skulbii anifeemɔ nɛɛ he nii. Kɛ́ nuu miitsu nifeemɔ nɛɛ he nii lɛ, esa akɛ eyelikɛbualɔ lɛ afee nuu, ni kɛ́ yoo ni lɛ, esa akɛ eyelikɛbualɔ lɛ afee yoo. (km 5/97 bf. 2) Skulnyo lɛ kɛ eyelikɛbualɔ lɛ baanyɛ ata shi loo amɛdamɔ shi. Esa akɛ atsu nifeemɔ nɛɛ he nii tamɔ nɔ ni akɛ mɔ ko miifee Biblia mli nikasemɔ ni ashɛ kuku ko nɔ. Ehe ehiaaa ni skulnyo lɛ akpa enifeemɔ lɛ hiɛ loo emu naa, ja nikasemɔ ni etsuɔ he nii lɛ biɔ ni efee nakai. Ehe ehiaaa ni akane kukuji ni yɔɔ nifeemɔ lɛ mli lɛ fɛɛ, shi kɛ́ mɔ ko fee nakai lɛ, naagba bɛ he.

 10Gbalamɔ Ohemɔkɛyeli Lɛ Mli: Kɛji atsɔɔ akɛ atsu nifeemɔ nɛɛ he nii akɛ wiemɔ lɛ, esa akɛ akɛhã skulnyo ni ji nuu. Kɛji abaatsu he nii akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, no lɛ, skulnyo ni ji nuu loo yoo baanyɛ atsu he nii. Kɛ́ nuu miitsu nifeemɔ nɛɛ he nii lɛ, esa akɛ eyelikɛbualɔ lɛ afee nuu loo ewekunyo, ni kɛ́ yoo ni lɛ, esa akɛ eyelikɛbualɔ lɛ afee yoo loo ewekunyo. Esa akɛ skulnyo lɛ ajɛ wolo loo nɔ ni atsɛ yisɛɛ lɛ mli ehã sanebimɔ ni nifeemɔ lɛ damɔ nɔ lɛ hetoo faŋŋ, ni efee nakai kɛ hiɛshikamɔ. Skulnyo lɛ baanyɛ atsɔɔ wolo loo nɔ ni atsɛ yisɛɛ kɛhã enifeemɔ.

 11Wiemɔ: Esa akɛ ahã nuu atsu nifeemɔ nɛɛ he nii, ni ehã lɛ akɛ wiemɔ. Kɛ́ wiemɔ lɛ damɔ saji ni yɔɔ Suɔmɔ Mɛi broshuɔ lɛ Saji Krokomɛi A lɛ eko nɔ lɛ, esa akɛ skulnyo lɛ atsɔɔ bɔ ni abaafee akɛ ŋmalɛ loo ŋmalɛi lɛ atsu nii yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ebaanyɛ etsɔɔ be ni sa akɛ akɛ ŋmalɛ lɛ atsu nii, loo egbala nɔ ni ŋmalɛ lɛ tsɔɔ lɛ mli, loo etsɔɔ bɔ ni abaafee akɛ mɔ ko asusu nakai ŋmalɛ lɛ he. Kɛ́ wiemɔ lɛ damɔ Suɔmɔ Mɛi broshuɔ lɛ mli nikasemɔi lɛ eko mli otii lɛ eko nɔ lɛ, esa akɛ skulnyo lɛ atsɔɔ bɔ ni abaafee akɛ nakai oti lɛ atsu nii yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli. Ebaanyɛ ewie nɔkwɛmɔnɔ ni yɔɔ nakai nikasemɔ lɛ mli oti 1 lɛ he loo ewie ŋmalɛi krokomɛi ni akɛfata nikasemɔ lɛ he lɛ eko he.

   12Sane Ni Akɛbaatsu Nii: Saji ni yɔɔ kuku nɛɛ kɛ nɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli lɛ kɔɔ nifeemɔi ni ji, “Kɛ́ Oyaaje Sanegbaa Shishi” kɛ “Kɛ́ Oyaatsa Nɔ” lɛ ahe. Kɛ́ atsɔko skulnyo lɛ sane pɔtɛɛ ni esa akɛ ewie he lɛ, no lɛ, oti ni esa akɛ ekɛma ehiɛ ji, ni ekɛ mɔ ni ekɛ wieɔ lɛ baasusu Biblia mli anɔkwale ko ni shishinumɔ waaa ni sa kɛhã mɔ lɛ he, ni eto gbɛjianɔ kɛhã sanegbaa lɛ nɔtsamɔ be kroko. Esa akɛ skulnyo lɛ ahala sane ko ni sa kɛhã nakai be lɛ mli ni baamɔ shi yɛ he ni amɛyɔɔ lɛ. Ebaanyɛ ehala akɛ ebaawie woji loo vidio ni yɔɔ Nitsɔɔmɔ Dɛŋdadei Titrii lɛ mli lɛ eko he loo ewieŋ he. Yɛ nɔ najiaŋ ni skulnyo lɛ baafee nifeemɔ lɛ tamɔ bɔ ni akɛ shiɛmɔ wiemɔ ni akpe awo yitsoŋ lɛ tsuɔ nii lɛ, esa akɛ enifeemɔ lɛ ahã ana gbɛ ni hi ni atsɔɔ nɔ akɛ mɛi gbaa sane, tamɔ ni abaawie saji ni mɔ lɛ baanya he, loo bɔ ni kɛ́ wɔkɛ mɛi miigba sane lɛ, wɔbaato wɔtsui shi kɛyashi hegbɛ ko baaba dani wɔkɛ Biblia mli sane ko awo mli lɛ nɛkɛ.

   13Shihilɛ: Esa akɛ skulnyo lɛ ahã shihilɛ ni akɛhã lɛ akɛ ekɛtsu nii lɛ akɔ amɛshikpɔŋkuku lɛ he:

  1.  (1) Shĩa Fɛɛ Shĩa: Shihilɛ nɛɛ eko ji, ni abaayashiɛ ahã mɛi yɛ amɛshĩai amli​—kɛji hiɛ kɛ hiɛ jio, kɛtsɔ foŋ nɔ jio, loo kɛtsɔ woloŋmaa nɔ jio. Eko hu ji, ni akɛ mɔ ko ni akɛ lɛ gba sane yɛ shĩa fɛɛ shĩa nitsumɔ lɛ mli lɛ baayatsa sanegbaa lɛ nɔ.

  2.  (2) Odase Ni Ayeɔ Be Ni Anyiɛɛɛ Shiɛmɔ Nɔ: Shihilɛ nɛɛ tsɔɔ bɔ ni kɛ́ akɛ mɔ ko miigba sane ni hegbɛ ko gbele nɔŋŋ lɛ atsɔɔ nɔ ayeɔ lɛ odase. Ebaanyɛ efee Biblia mli sane ko ni akɛ mɛi ni akɛtsuɔ nii loo mɛi ni akɛyaa skul loo mɛi ni yɔɔ akutso lɛ mli lɛ baagba, aloo ebaanyɛ efee Biblia mli sane ko ni akɛ mɔ ko baagba be ni ata lɔle loo train loo nɔ ko ni tamɔ nakai mli kɛmiiya he ko, loo be ni aafee nɔ ko yɛ gbi lɛ mli yɛ he ko.

  3.  (3) Maŋ Odaseyeli: Shihilɛ nɛɛ baanyɛ afee odase ni akɛ shwiili yeɔ, shiɛmɔ yɛ nitsumɔhei loo yɛ gbɛjegbɛi ahe, loo shiɛmɔ yɛ hei ni ajɔɔ he yɛ, loo yɛ hei ni apaakiɔ tsɔji yɛ, loo yɛ he fɛɛ he ni abaana mɛi yɛ.

 14Vidio Kɛ Woji: Skulnyo lɛ baanyɛ adamɔ bɔ ni shihilɛ lɛ ji lɛ nɔ ekpɛ mli kɛji ebaajie vidio loo ebaahã wolo. Kɛji atsɔɔ yɛ nifeemɔ lɛ mli akɛ ajie vidio loo skulnyo lɛ kpɛ mli akɛ ebaajie vidio lɛ, esa akɛ etsɛ vidio lɛ yisɛɛ ni ekɛ eyelikɛbualɔ lɛ asusu he, shi esaaa akɛ ejieɔ.

  HII SHI AKƐ KRISTOFONYO

15. Abaalá kɛje fã nɛɛ shishi, ni no sɛɛ lɛ, akɛ minitii 15 baafee nifeemɔ kome loo nifeemɔi enyɔ ni baaye abua wɔ ni wɔkɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ atsu nii yɛ wɔshihilɛ mli. Kɛ́ atsɔko mɔ pɔtɛɛ ni esa akɛ etsu nifeemɔi nɛɛ eko he nii lɛ, belɛ asafoŋ onukpa ko loo asafoŋ sɔɔlɔi lɛ ateŋ mɛi ni le nitsɔɔmɔ jogbaŋŋ lɛ baanyɛ atsu nifeemɔi nɛɛ ahe nii. Esa akɛ asafoŋ onukpai pɛ atsu asafoŋ hiamɔ nii lɛ ahe nii. Kɛ́ nifeemɔ ko ji sanegbaa lɛ, no lɛ, nyɛmi nuu ni baatsu he nii lɛ baanyɛ ebibii saji krokomɛi yɛ nifeemɔ lɛ mli fɛɛ efata nɔ ni yɔɔ wolo lɛ mli lɛ he. Esa akɛ ehã sane ni ekɛbaakpa enifeemɔ lɛ hiɛ lɛ afee kuku, bɔ ni afee ni aná be ni fa kɛsusu nifeemɔ lɛ mli otii titrii lɛ ahe, ní toibolɔi lɛ hu kɛ amɛhe awo mli. Kɛ́ abaabibii mɔ ko saji (interview) yɛ nifeemɔ lɛ mli lɛ, ehi akɛ mɔ ni abaabibii lɛ saji lɛ aba wiemɔ kpoku lɛ nɔ ni ebawie, kɛ́ ebaanyɛ, moŋ fe ni ebaata mɛi lɛ ateŋ ewie.

  16Asafoŋ Biblia Nikasemɔ: Minitii 30. Esa akɛ asafoŋ onukpai lɛ ateŋ mɛi ni le nitsɔɔmɔ jogbaŋŋ lɛ atsu fã nɛɛ he nii. (Yɛ asafoi ni asafoŋ onukpai lɛ ayi faaa yɛ mli lɛ amli lɛ, abaanyɛ ahã asafoŋ sɔɔlɔi lɛ ateŋ mɛi ni le nitsɔɔmɔ jogbaŋŋ lɛ atsu fã nɛɛ he nii, kɛ́ ehe bahia.) Esa akɛ onukpai akuu lɛ ahala amɛteŋ mɛi ni le nitsɔɔmɔ jogbaŋŋ lɛ koni amɛkwɛ Asafoŋ Biblia Nikasemɔ lɛ nɔ. Esa akɛ mɛi ni akpɛlɛ amɛnɔ akɛ amɛkwɛ nikasemɔ lɛ nɔ lɛ akwɛ nɔ jogbaŋŋ ni akaye be, amɛmamɔ ŋmalɛi ni wieɔ nikasemɔ lɛ mli otii lɛ ahe lɛ anɔ mi, ni amɛhã mɔ fɛɛ mɔ ana bɔ ni ekɛ otii ni akaseɔ lɛ baatsu nii ehã yɛ eshihilɛ mli. Kɛ́ amɛkwɛ gbɛtsɔɔmɔi ni kɔɔ bɔ ni esa akɛ akwɛ nifeemɔ ni ji sanebimɔ kɛ hetoo nɔ lɛ, amɛbaana saji ni baaye abua amɛ koni amɛkwɛ nikasemɔ lɛ nɔ jogbaŋŋ. (w23.04 bf. 24, akrabatsa) Kɛ́ atsu nifeemɔ nɛɛ he nii jogbaŋŋ agbe naa, ni be ni ahã lɛ eko eshwɛ lɛ, esa akɛ akɛwa jɛmɛ. Kɛ́ ebaahi lɛ, daa otsi lɛ, atsake mɔ ni kwɛɔ nɔ lɛ kɛ mɔ ni kaneɔ mli lɛ. Kɛ́ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ sɛinɔtalɔ lɛ bi ni afo nikasemɔ lɛ kuku lɛ, no lɛ, mɔ ni kwɛɔ nɔ lɛ baakwɛ bɔ ni ebaafee ni efee nakai. Ebaanyɛ ehã ashi kukuji lɛ ekomɛi ni akaneee.

  NAAMUU

17. Minitii 3. Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ sɛinɔtalɔ lɛ baatĩ kpee lɛ mli otii komɛi ni nyɛmimɛi lɛ baaná he sɛɛ lɛ amli. Esa akɛ etsĩ nibii ni abaafee enɔ otsi lɛ ekomɛi atã. Kɛ́ be yɛ lɛ, ebaanyɛ etsĩ skulbii ni yɔɔ nifeemɔ yɛ otsi ni baa lɛ mli lɛ agbɛ́ii atã. Esa akɛ sɛinɔtalɔ lɛ atswa adafii ni he hiaa lɛ, ni ekane lɛtai ni ehe miihia ni akane ahã asafo lɛ yɛ enaamuu wiemɔ lɛ mli, ja akɛ gbɛtsɔɔmɔ pɔtɛɛ kroko ehã. Esaaa akɛ atswaa nibii komɛi ni afeɔ daa lɛ ahe adafi yɛ wiemɔ kpoku lɛ nɔ​—tamɔ kpeei kɛhã shiɛmɔyaa kɛ gbɛjianɔ ni ato kɛhã Maŋtsɛyeli Asa lɛ nɔ saamɔ nɛkɛ​—moŋ lɛ, esa akɛ akɛkpɛtɛ adafitswaa tao lɛ nɔ. Kɛ́ adafitswai loo lɛtai komɛi ni esa akɛ akane lɛ baahã sɛinɔtalɔ lɛ aye fe minitii 3 yɛ enaamuu wiemɔ lɛ mli lɛ, no lɛ, esa akɛ ebi nyɛmimɛi hii ni baatsu fã ni ji Hii Shi Akɛ Kristofonyo lɛ mli nifeemɔi lɛ ahe nii lɛ ni amɛtse amɛbei lɛ anɔ. (Kwɛmɔ  kuku 16 19.) Akɛ lala kɛ sɔlemɔ baamu kpee lɛ naa.

  YIJIEMƆ KƐ ŊAAWOO

18. Kɛ́ skulbii lɛ ateŋ mɔ fɛɛ mɔ gbe enifeemɔ lɛ naa lɛ, esa akɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ sɛinɔtalɔ lɛ adamɔ nikasemɔ ni akɛhã skulnyo lɛ akɛ etsu he nii lɛ nɔ ekɛ aaafee miniti kome ajie eyi ni ewo lɛ ŋaa hu. Kɛ́ sɛinɔtalɔ lɛ miitsɛ skulnyo ko ni ebafee enifeemɔ lɛ, esaaa akɛ etsĩɔ nikasemɔ ni ebaawo skulnyo lɛ ŋaa yɛ he lɛ tã. Shi be ni skulnyo lɛ egbe enifeemɔ lɛ naa ní sɛinɔtalɔ lɛ ejie eyi sɛɛ lɛ, ebaanyɛ etsĩ nikasemɔ ni ebaawo skulnyo lɛ ŋaa yɛ he lɛ tã ni etsɔɔ nɔ hewɔ ni skulnyo lɛ tsu he nii jogbaŋŋ, loo ejɛ mlihilɛ mli etsɔɔ lɛ nɔ hewɔ ni esa akɛ ehã ejwɛŋmɔ ahi nakai nikasemɔ lɛ nɔ kɛ bɔ ni ebaafee efee nakai. Sɛinɔtalɔ lɛ baanyɛ awie nibii krokomɛi hu ni je kpo yɛ nifeemɔ lɛ mli ni esusuɔ akɛ ebaawa skulnyo lɛ loo toibolɔi lɛ ahe. Kɛfata he lɛ, kɛ́ akpa asafoŋ kpee lɛ loo yɛ be kroko mli lɛ, sɛinɔtalɔ lɛ baanyɛ ekɛ skulnyo lɛ pɛ akpe ni ejɛ Suɔmɔ Mɛi broshuɔ lɛ, loo Nitsɔɔmɔ broshuɔ lɛ, loo Sɔɔmɔ Skul wolo lɛ mli ewo skulnyo lɛ ŋaa kroko ni sa yɛ nikasemɔ ni abi ni etsu he nii lɛ he loo yɛ nikasemɔ kroko he.​—Kɛ́ ootao ole Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ sɛinɔtalɔ lɛ nitsumɔ, kɛ ŋaawolɔ ni yeɔ buaa lɛ nitsumɔ lɛ he saji babaoo lɛ, kwɛmɔ  kuku 19,  24, kɛ  25.

     BE

19Esaaa akɛ nifeelɔi lɛ eko eko yeɔ be, ni esaaa akɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ sɛinɔtalɔ lɛ hu yeɔ be. Eyɛ mli akɛ atsɔɔ be falɛ ni esa akɛ akɛtsu nifeemɔ lɛ eko fɛɛ eko he nii yɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee Nifeemɔ Wolo mli moŋ, shi kɛ́ mɔ ko tsu nifeemɔ ko he nii egbe naa, ni be ni ahã lɛ lɛ eko shwɛ lɛ, ehe ehiaaa ni ekɛ saji krokomɛi afata he koni ekɛye be ni eshwɛ lɛ. Kɛ́ nifeelɔ ko ye be lɛ, esa akɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ sɛinɔtalɔ lɛ loo ŋaawolɔ ni yeɔ buaa lɛ ana lɛ ni ewo lɛ ŋaa. (Kwɛmɔ  kuku 24 25.) Esa akɛ asafoŋ kpee muu lɛ fɛɛ, ni lalai kɛ sɔlemɔi lɛ fata he lɛ, aye ŋmɛlɛtswaa 1 kɛ minitii 45.

 BE NI KPOKPAA NƆKWƐLƆ LƐ EBA

20. Be fɛɛ be ni kpokpaa nɔkwɛlɔ lɛ baabasara asafo lɛ, esa akɛ ato nifeemɔi lɛ anaa taakɛ eyɔɔ yɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee Nifeemɔ Wolo lɛ mli lɛ. Nɔ pɛ ni baatsake ji enɛ: Kpokpaa nɔkwɛlɔ lɛ kɛ minitii 30 ni akɛfeɔ Asafoŋ Biblia Nikasemɔ yɛ kpee lɛ fã ni ji, Hii Shi Akɛ Kristofonyo lɛ shishi lɛ baahã esɔɔmɔ wiemɔ lɛ. Dani kpokpaa nɔkwɛlɔ lɛ baabahã esɔɔmɔ wiemɔ lɛ, Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ sɛinɔtalɔ lɛ baatĩ kpee lɛ mli otii komɛi amli, ebaatsĩ nibii ni abaafee enɔ otsi lɛ ekomɛi atã, ebaatswa adafii ni he hiaa, ni ebaakane lɛtai ni he hiaa lɛ, kɛkɛ lɛ, etsɛ kpokpaa nɔkwɛlɔ lɛ. Kɛ́ kpokpaa nɔkwɛlɔ lɛ gbe esɔɔmɔ wiemɔ lɛ naa lɛ, ebaatsɛ lala ni esumɔɔ ni akɛmu kpee lɛ naa. Ebaanyɛ ehã nyɛmi nuu ko abasɔle kɛkpa. Kɛ́ kpokpaa nɔkwɛlɔ lɛ ba lɛ, esaaa akɛ afeɔ skul nifeemɔi yɛ asai krokomɛi lɛ anɔ yɛ nyɛsafo lɛ wiemɔ mli. Kuu ni feɔ kpee yɛ wiemɔ kroko mli lɛ baanyɛ afee amɛkpeei lɛ kɛ́ kpokpaa nɔkwɛlɔ lɛ basara asafo ni kwɛɔ amɛnɔ lɛ po. Shi esa akɛ kuu lɛ abafata asafo ni kwɛɔ amɛnɔ lɛ he kɛ́ kpokpaa nɔkwɛlɔ lɛ baahã esɔɔmɔ wiemɔ lɛ.

 OTSI NI ABAAYA KPOKPAA NƆ KPEE LOO KPOKPAA WULU NƆ KPEE

21. Afeŋ asafoŋ kpee yɛ otsi ni abaaya kpokpaa nɔ kpee loo kpokpaa wulu nɔ kpee lɛ mli. Esa akɛ akai asafo lɛ akɛ, esa akɛ aŋkroaŋkroi loo wekui akase nibii ni abaakase yɛ nakai otsi lɛ mli lɛ ahã amɛhe.

 OTSI NI ABAAYE KAIMƆ LƐ

22. Kɛ́ Kaimɔ lɛ yagbee otsi lɛ teŋ gbi ko nɔ lɛ, afeŋ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ nakai otsi lɛ.

 WƆSHIƐMƆ KƐ WƆSHIHILƐ KPEE LƐ NƆKWƐLƆ

23. Onukpai akuu lɛ baahala asafoŋ onukpa ko akɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ nɔkwɛlɔ. Lɛ ji mɔ ni baakwɛ ni afee asafoŋ kpee nɛɛ jogbaŋŋ, ni akɛ gbɛtsɔɔmɔi nɛɛ atsu nii. Esa akɛ ekɛ ŋaawolɔ ni yeɔ buaa lɛ ashãra jogbaŋŋ. Kɛ́ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee Nifeemɔ Wolo ko je kpo nɔŋŋ lɛ, Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ nɔkwɛlɔ lɛ baaja emli nifeemɔi lɛ fɛɛ kɛhã nakai nyɔji enyɔ lɛ. Enɛ tsɔɔ akɛ, lɛ ebaaja kpee lɛ shishi nifeemɔi lɛ fɛɛ ni skulbii lɛ anifeemɔi lɛ hu fata he; lɛ nɔŋŋ ebaaja mɛi ni baasɔmɔ akɛ sɛinɔtalɔi kɛhã otsi fɛɛ otsi, ni ebaahala amɛ kɛjɛ mɛi ni onukpai akuu lɛ ekpɛlɛ amɛnɔ lɛ ateŋ. (Kwɛmɔ  kuku 3-16 24.) Kɛ́ ebaahã skulnyo ko nifeemɔ lɛ, esa akɛ esusu afii ni skulnyo lɛ eye, kɛ niiashikpamɔ ni eyɔɔ lɛ he, ni agbɛnɛ hu esa akɛ ekwɛ kɛji skulnyo lɛ yɛ wiemɔ mli heyeli akɛ ebaawie sane ni nifeemɔ lɛ kɔɔ he lɛ he. Nakai nɔŋŋ esa akɛ ekɛ sɛɛyoomɔ atsu nii kɛ́ ebaaja kpee lɛ mli nifeemɔi krokomɛi lɛ. Esa akɛ akɛ nifeemɔi lɛ eko fɛɛ eko ahã mɛi ni baatsu he nii lɛ, kɛ́ hooo kwraa lɛ otsii etɛ dani be ni amɛkɛbaafee lɛ ashɛ. Esa akɛ aŋmala skulbii lɛ anifeemɔi lɛ yɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Akɛ Kristofoi Kpee Asaimɛnt (S-89) fɔm lɛ nɔ ni akɛhã amɛ. Esa akɛ Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ nɔkwɛlɔ lɛ akwɛ koni akɛ kpee lɛ he gbɛjianɔtoo muu lɛ eko akpɛtɛ adafitswaa tao lɛ nɔ. Onukpai akuu lɛ baanyɛ ahala asafoŋ onukpa kroko loo asafoŋ sɔɔlɔ ko ni eye ebua lɛ. Shi esa akɛ ahã asafoŋ onukpai pɛ aja nifeemɔi ni jeee skulbii anifeemɔi lɛ.

    WƆSHIƐMƆ KƐ WƆSHIHILƐ KPEE LƐ SƐINƆTALƆ

24. Daa otsi lɛ, asafoŋ onukpa kome baafee sɛinɔtalɔ kɛhã Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee muu lɛ fɛɛ. (Kɛ́ abɛ asafoŋ onukpai ni fa bɔ ni sa lɛ, abaanyɛ ahã asafoŋ sɔɔlɔi lɛ ateŋ mɛi ni le nitsɔɔmɔ jogbaŋŋ lɛ atsu nifeemɔ nɛɛ he nii, kɛ́ ehe bahia.) Lɛ ji mɔ ni baahã kpee lɛ hiɛkpamɔ kɛ enaamuu wiemɔi lɛ. Agbɛnɛ hu, lɛ ji mɔ ni baatsɛ mɛi ni yɔɔ nifeemɔi lɛ ateŋ mɔ fɛɛ mɔ, ni kɛ́ asafoŋ onukpai lɛ ayi faaa lɛ, no lɛ, ekolɛ ebaabi ni etsu nifeemɔi krokomɛi ahe nii, titri lɛ, nifeemɔi ni biɔ ni ajie vidio, shi ebiii ni akɛ toibolɔi lɛ asusu he lɛ. Kɛ́ agbe nifeemɔ ko naa ni ebaawie lɛ, esa akɛ ehã efee kuku kwraa. Onukpai akuu lɛ baahala asafoŋ onukpai lɛ ateŋ mɛi ni le nitsɔɔmɔ jogbaŋŋ lɛ koni amɛsɔmɔ akɛ sɛinɔtalɔi. Abaahã asafoŋ onukpai ni abaahala amɛ akɛ sɛinɔtalɔi lɛ akwɛ kpee lɛ nɔ yɛ be kɛ beiaŋ. Abaanyɛ ahã Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee nɔkwɛlɔ lɛ afɔ kpee lɛ nɔ kwɛmɔ akɛ sɛinɔtalɔ fe asafoŋ onukpai krokomɛi ni ahala lɛ yɛ shihilɛi ni yɔɔ asafo lɛ mli lɛ naa. Kɛ́ ahala asafoŋ onukpa ko akɛ mɔ ni sa akɛ ekwɛɔ Asafoŋ Biblia Nikasemɔ lɛ nɔ lɛ, no lɛ, ekolɛ ebaanyɛ esɔmɔ akɛ kpee lɛ sɛinɔtalɔ hu. Shi nyɛfainɛ, nyɛkadia hu akɛ, asafoŋ onukpa ni sɔmɔɔ akɛ sɛinɔtalɔ lɛ nitsumɔi lɛ ateŋ ekome ji, ni ejie mɛi ni feɔ skul nifeemɔi lɛ ayi yɛ nɔ ko ni amɛfee lɛ jogbaŋŋ lɛ he, ni kɛ ehe miihia lɛ, ewo amɛ ŋaa ni baaye abua amɛ, shi esa akɛ ejɛ suɔmɔ mli efee nakai. Sɛinɔtalɔ lɛ nitsumɔ kroko ji, ni ekwɛ ni agbe asafoŋ kpee lɛ naa yɛ be naa. (Kwɛmɔ  kuku 17 19.) Kɛ́ gbɛ yɛ wiemɔ kpoku lɛ nɔ, ni sɛinɔtalɔ lɛ miisumɔ lɛ, abaanyɛ akɛ maikrofoŋ ama jɛmɛ ahã lɛ, koni edamɔ sɛɛ etsɛ mɔ fɛɛ mɔ ni ebaashɛ enɔ lɛ, be mli ni mɔ ni eshɛ enɔ lɛ damɔ wiemɔ okpɔlɔ lɛ sɛɛ. Nakai nɔŋŋ hu kɛ́ ashɛ skulbii lɛ anifeemɔ ni ji Biblia kanemɔ lɛ kɛ kpee lɛ fã ni ji, Kasemɔ Bɔ Ni Ashiɛɔ Jogbaŋŋ lɛ nɔ, ni sɛinɔtalɔ lɛ miisumɔ lɛ, ebaanyɛ eta okpɔlɔ sɛɛ yɛ kpoku lɛ nɔ. Enɛ hãŋ afite be.

   ŊAAWOLƆ NI YEƆ BUAA

25. Ebaahi jogbaŋŋ akɛ, abaahã asafoŋ onukpa ko ni etsɔɔ nii be saŋŋ atsu sɔ̃ nɛɛ he nii, kɛ́ mɔ ko nakai yɛ nyɛsafo lɛ mli. Ŋaawolɔ ni yeɔ buaa lɛ nitsumɔ ji, kɛ́ asafoŋ onukpa ko loo asafoŋ sɔɔlɔ ko tsu nifeemɔ ko he nii egbe naa ni ehe miihia ni awo lɛ ŋaa yɛ nɔ ko he lɛ, ebaana mɔ lɛ ni ewo lɛ ŋaa. Nifeemɔi nɛɛ ekomɛi ji, Wɔshiɛmɔ Kɛ Wɔshihilɛ Kpee lɛ shishi nifeemɔi, maŋshiɛmɔi, kɛ agbɛnɛ hu, Buu-Mɔɔ lɛ loo Asafoŋ Biblia Nikasemɔ lɛ nɔkwɛmɔ loo emli kanemɔ. (Kwɛmɔ  kuku 19.) Kɛ́ asafoŋ onukpai ni le nitsɔɔmɔ jogbaŋŋ lɛ ayi fa yɛ asafo lɛ mli lɛ, no lɛ daa afi lɛ, abaanyɛ atsake mɔ ni sɔmɔɔ akɛ ŋaawolɔ ni yeɔ buaa lɛ. Jeee be fɛɛ be ehe baahia ni ŋaawolɔ ni yeɔ buaa lɛ awo asafoŋ onukpa loo asafoŋ sɔɔlɔ ko ŋaa kɛ́ etsu nifeemɔ ko he nii.

 SKUL NIFEEMƆI YƐ ASA NI JI ENYƆ LOO ETƐ LƐ NƆ

26. Abaanyɛ ahã skulbii krokomɛi nifeemɔi yɛ asa ni ji enyɔ loo etɛ lɛ nɔ, yɛ skulbii lɛ ayifalɛ naa. Esa akɛ aná mɔ ko ni le nitsɔɔmɔ jogbaŋŋ ni ewo ŋaa yɛ asa ni ji enyɔ loo etɛ lɛ nɔ, ni kɛ́ ebaahi lɛ mɔ lɛ afee asafoŋ onukpa. Kɛ́ ehe bahia lɛ, abaanyɛ ahã asafoŋ sɔɔlɔ ko ni le nitsɔɔmɔ jogbaŋŋ atsu sɔ̃ nɛɛ he nii. Esa akɛ onukpai akuu lɛ ahala mɛi ni baawo ŋaa yɛ asa ni ji enyɔ loo etɛ lɛ nɔ, ni amɛkpɛ mli kɛji daa otsi lɛ abaatsake mli loo mɔ kome sɔŋŋ ni baawo ŋaa lɛ. Esa akɛ ŋaawolɔ nɛɛ kɛ gbɛtsɔɔmɔi ni yɔɔ  kuku 18 lɛ mli lɛ atsu nii. Kɛji ato skul nifeemɔi ahe gbɛjianɔ yɛ asa ni ji enyɔ loo etɛ lɛ nɔ lɛ, no lɛ, kɛ́ agbe Nyɔŋmɔ Wiemɔ Lɛ Mli Jwetrii lɛ mli nifeemɔ ni ji Pɛimɔ Ŋmalɛi Lɛ Amli Jogbaŋŋ lɛ naa lɛ, esa akɛ mɛi ni yɔɔ nifeemɔ yɛ asa ni ji enyɔ loo etɛ lɛ nɔ lɛ ashi kɛya jɛmɛ. Kɛ́ agbe skulbii anifeemɔi lɛ anaa lɛ, esa akɛ amɛbafata asafoŋbii krokomɛi lɛ ahe.

 VIDIOI

27. Abaajie vidioi srɔtoi yɛ asafoŋ kpee nɛɛ shishi. Akɛ vidioi srɔtoi ni abaajie yɛ otsi teŋ kpee lɛ shishi lɛ baawo JW Library® app lɛ nɔ, ni abaanyɛ atsɔ ilɛtrɔnik tsɔji srɔtoi anɔ adaunlodi.

© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania

S-38-GA 11/23