Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

YELIKƐBUAMƆ KƐHÃ WEKU LƐ | GBALASHIHILƐ

Ponografi Baanyɛ Afite Ogbãla

Ponografi Baanyɛ Afite Ogbãla

 Eŋa lɛ ná ele eteemɔŋ sane lɛ. Ekpa eŋa lɛ fai waa. Ewo lɛ shi akɛ ebaakpa, ni ekpa bei kukuoo. Kɛkɛ ni sɛɛ mli lɛ efee ekoŋŋ, ni enɛ tee nɔ shii abɔ.

 Ani oyɛ shihilɛ ni tamɔ nɛkɛ mli? Kɛ́ nakai lɛ, esa akɛ oyɔse bɔ ni ponografi ni okwɛɔ lɛ saa ohefatalɔ lɛ he ehãa kɛ bɔ ni obaafee okpa kwɛmɔ kwraa. a

Nɔ ni abaasusu he yɛ sane nɛɛ mli

 Nɔ ni esa akɛ ole

 Ponografi baanyɛ afite ogbãla. Ehãa hefatalɔ ni atɔ̃ enɔ lɛ mli fuɔ, ni enáaa hekɛnɔfɔ̃ɔ yɛ ehefatalɔ lɛ mli dɔŋŋ. b

 Ŋa ni ewu kwɛɔ ponografi lɛ baanyɛ ená henumɔi ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ eko:

  •   Ebaanu he akɛ ayeee lɛ anɔkwa. Ŋa ko ni atsɛɔ lɛ Sarah lɛ wie akɛ, “Minu he tamɔ nɔ ni miwu lɛ efite gbãla shii abɔ.”

  •   Jeee yoo kpakpa ji lɛ loo etɔ fã. Ŋa ko kɛɛ akɛ, ponografi ni miwu kwɛɔ lɛ hã minu he akɛ “mihe yɛ taŋ, ni mihe feɔ lɛ hiɛgbele.”

  •   Hekɛnɔfɔɔ ni abɛ. Ŋa ko ni atsɛɔ lɛ Helen lɛ kɛɛ akɛ, “Miheee miwu lɛ miyeee yɛ nɔ ko kwraa mli.”

  •   Tsuiyeli. Ŋa ko ni atsɛɔ lɛ Catherine lɛ wie akɛ, “Mihaoɔ waa yɛ miwu lɛ su nɛɛ hewɔ, ni enɛ ná mishihilɛ nɔ hewalɛ.”

 Kɛhã he susumɔ: Biblia lɛ kɛɔ wu akɛ esumɔ eŋa. (Efesobii 5:25) Ani wu ko baanyɛ ekɛɛ akɛ esumɔɔ eŋa kɛji ehãa eŋa tsɔɔ shihilɛi ni wɔtsĩ tã kɛtsɔ hiɛ nɛɛ amli?

 Nɔ ni obaanyɛ ofee

 Ebɛ mlɛo akɛ mɔ ko baakpa ponografi kwɛmɔ. Yoo ko ni atsɛɔ lɛ Stacey lɛ kɛɛ akɛ, “Miwu kpa zigareti kɛ wii shɛremɔ, ni ekpa dãanumɔ hu, shi enyɛko ekpa ponografi kwɛmɔ.”

 Kɛ́ oyɛ shihilɛ ni tamɔ nɛkɛ mli lɛ, ŋaawoi ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ baanyɛ aye abua bo ni okpa kwɛmɔ kwraa.

  •   Nu nɔ hewɔ ni ponografi ehiii lɛ shishi. Ponografi hãa mɔ susuɔ lɛ pɛ ehe ni efeɔ nibii ni baahã lɛ pɛ ená miishɛɛ, ni enɛ fiteɔ suɔmɔ, hekɛnɔfɔ̃ɔ, kɛ anɔkwayeli, ni ji sui ni hãa miishɛɛ hiɔ gbalashihilɛ mli lɛ. Ponografi tsɔɔ bulɛ ni abɛ kɛhã Yehowa Nyɔŋmɔ, ni ji Mɔ Ni To gbalashihilɛ shishi lɛ.

     Biblia mli shishitoo mla: “Awo gbalashihilɛ hiɛ nyam.”​—Hebribii 13:4.

  •   Kpɛ̃lɛmɔ otɔmɔ lɛ nɔ koni ofee tsakemɔ. Kaakɛɛ akɛ, ‘Eji miŋa jieɔ suɔmɔ babaoo kpo etsɔɔ mi kulɛ, mikwɛŋ ponografi.’ Kɛ́ oshwa oŋa lɛ, belɛ okɛ lɛ yeee jogbaŋŋ, ni no hãa kɛ́ efee nɔ ko ni egba onaa nɔŋŋ lɛ, okɛfeɔ naajiemɔ kɛkwɛɔ ponografi lɛ ekoŋŋ.

     Biblia mli shishitoo mla: “Mɔ fɛɛ mɔ lɛ, nɔ ni lɛ diɛŋtsɛ eshweɔ lɛ, no gbalaa lɛ ni elakaa lɛ.”​—Yakobo 1:14.

  •   Kɛ́ okɛ ohefatalɔ lɛ miigba sane lɛ, kaashiu nɔ ko nɔ, wiemɔ anɔkwale. Wu ko ni atsɛɔ lɛ Kevin lɛ wie akɛ: “Daa gbi lɛ mibiɔ miŋa susumɔ yɛ saji komɛi ahe. Mibiɔ lɛ koni kɛji mikwɛ nɔ ko ni esaaa loo mifeko nakai lɛ ekɛɛ mi. Akɛni wɔgbaa sane daa hewɔ lɛ, wɔkɛ saji eteee wɔhe.”

     Biblia mli shishitoo mla: “Wɔmiisumɔ ni wɔye anɔkwa yɛ nibii fɛɛ ni wɔfeɔ lɛ amli.”​—Hebribii 13:18.

  •   Hã ohiɛ ahi ohe nɔ daa. Kɛ́ okpa ponografi kwɛmɔ loo oye nɔ afii abɔ po lɛ, nɔ ko baanyɛ etsirɛ bo ni okwɛ ekoŋŋ. Kevin, ni atsĩ etã kɛtsɔ hiɛ lɛ wie akɛ: “Mikpa ponografi kwɛmɔ afii nyɔŋma, ni mimu sane naa akɛ miye naagba lɛ nɔ. Shi asomoaŋ lɛ, ponografi kwɛmɔ lɛ ebɛ shi tamɔ kooloo ko ni miigbɔbi; eemɛ koni kɛ́ hegbɛ lɛ ba nɔŋŋ lɛ, ejie ehiɛ kpo.”

     Biblia mli shishitoo mla: “Mɔ ni susuɔ akɛ edamɔ shi lɛ akwɛ jogbaŋŋ koni ekagbee shi.”​—1 Korintobii 10:12.

  •   Kɛ́ eefee bo akɛ oyakwɛ lɛ, too otsui shi. Eyɛ mli akɛ susumɔi gbohii baanyɛ aba ojwɛŋmɔ mli moŋ, shi obaanyɛ ohala kɛji obaakwɛ ponografi loo okwɛɛɛ. Akɔnɔ lɛ baaya loo esɛɛ baafo​—kɛji oyɔse bɔ ni obaafee okɛ ojwɛŋmɔ ama nibii krokomɛi anɔ moŋ fe ni okɛbaama akɔnɔ lɛ nɔ lɛ, ekolɛ ebaaho oya fe bɔ ni osusuɔ.

     Biblia mli shishitoo mla: “Nyɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ ale bɔ ni ebaakudɔ lɛ diɛŋtsɛ egbɔmɔtso yɛ krɔŋkrɔŋfeemɔ kɛ woo mli, jeee yɛ bɔlɛnamɔ he akɔnɔ ni anyɛɛɛ nɔ aye ni akɛ hiɛjoomɔ tiuɔ sɛɛ lɛ mli.”​—1 Tesalonikabii 4:4, 5.

  •   Tsi ohe kɛje shihilɛi ni baanyɛ ahã okwɛ ponografi ekoŋŋ lɛ ahe. Wolo ko ni ji Willpower’s Not Enough lɛ, kɛɛ akɛ: “Kɛ́ oyɛ shihilɛ ko ni baanyɛ ehã efee mlɛo ehã bo ni okwɛ ponografi lɛ, belɛ etamɔ nɔ ni okpɛ matsesi. Nɔ ni shwɛɔ nɔŋŋ ji pɛtro . . . ni okɛbaatsɛ̃ la lɛ.”

     Biblia mli shishitoo mla: “Kaahã efɔŋ ko ye minɔ.”​—Lala 119:133.

  •   Kaahã onijiaŋ je wui. Ebaanyɛ ehe be kpalaŋ, ekolɛ afii abɔ po, dani ohefatalɔ lɛ baanyɛ ehe bo eye ekoŋŋ. Shi niiashikpamɔ tsɔɔ akɛ, ebaanyɛ ehe bo eye ekoŋŋ.

     Biblia mli shishitoo mla: “Suɔmɔ toɔ etsui shi.”​—1 Korintobii 13:4.

a Eyɛ mli akɛ sane nɛɛ wieɔ wumɛi ahe moŋ, shi shishitoo mlai ni yɔɔ mli lɛ kɔɔ ŋamɛi ni kwɛɔ ponografi lɛ hu ahe.

b Gbalashihilɛ mli hefatalɔi komɛi kɛɔ akɛ, kɛ́ amɛfee ekome kɛkwɛ ponografi lɛ, ehãa amɛgbãla lɛ sɔɔ. Kɛ̃lɛ, nakai nifeemɔ lɛ kɛ Biblia mli shishitoo mlai kpãaa gbee.​—Abɛi 5:15-20; 1 Korintobii 13:4, 5; Galatiabii 5:22, 23.