A LAKO i Ailadi na bete ni Igiladi o William Bedell ena 1627, qai lomatarotarotaka e dua na ka. Era levu kina na lotu Katolika, ia era vosa yaco tu ena vanua na Lotu Tawase ni Peritania. Eso tale era qai tawase mai na Lotu Tawase qori era vakadewataka na iVolatabu ena vosa era kilai e Urope taucoko. Ia e sega ni dua e makutu ni vakadewataka ina vosa vakaAiladi.

E nanuma o Bedell “ni sega ni dodonu mera vakawaleni” na lewe i Ailadi “me yacova nira sa vulica na vosa vakaValagi.” E lalawataka sara me vakadewataka na iVolatabu ena vosa vakaAiladi. Ia e tusaqati vakaukaua, vakauasivi vei ira na lotu Tawase. Na vuna?

E raica o Bedell ni nona itavi sara ga me vulica na vosa vakaAiladi. Na gauna e iliuliu kina ena koronivuli na Trinity College e Dublin vaka kina nona qai bete e Kilmore, e uqeti ira na gonevuli mera vakayagataka sara ga na vosa qo. A tauyavutaka na koronivuli qori o Queen Elizabeth I mai Igiladi. E vinakata vei ira na lai vuli kina mera italatala ra qai veivakavulici ena iVolatabu nira vakayagataka na vosa vakaAiladi. Qori sara ga na ka a saga o Bedell.

E levu ga era tiko e Kilmore era vosa vakaAiladi, na vanua tale ga qo e lewa tiko kina na bete. E kerea gona o Bedell mera lesi kina na italatala era kila na vosa vakaAiladi. E yavutaka nona kerekere ena vosa ni yapositolo o Paula ena 1 Korinica 14:19, e kaya: “Ena ivavakoso, e vinaka cake vei au meu cavuta e lima na vosa ena noqu vakasama, meu rawa ni vakavulici ira eso, mai na noqu kila sara e tininaudolu na vosa ena dua tale na mataqali vosa,” era kila ga e vica.

Era saga na vakailesilesi mera tarovi koya. Era kaya na daunitukutuku makawa nira kaya eso ni kena vakayagataki na vosa vakaAiladi e “vakarerevaki ina Matanitu,” so tale era kaya ni “sega ni taleitaka na Matanitu.” So era nanuma ni vinakata o Igiladi mera kua ni kila e levu na ka na lewe i Ailadi. E vica na lawa era vakaukauataki kina na lewe i Ailadi mera biuta na nodra vosa kei na nodra itovo, mera vulica ga na vosa vakavalagi kei na ivakarau ni bula era kilai kina.

E sega sara ga ni kauai o Bedell ena ka e vakaukauataki qori mera cakava. Ena itekitekivu ni veiyabaki ni 1630 e tekivu vakadewataka ina vosa vakaAiladi na iVolatabu vakavalagi e se qai tabaki vou (na King James Version ni 1611). E via vakadewataka na iVolatabu era kila e levu. E nanumi ira vakalevu na dravudravua, ke ra sega ni kila na veika e volai tu ena iVolatabu, ena dredre mera vakadidike ra qai muria na sala e rawati kina na bula tawamudu.—Joni 17:3.

E sega ni qai kena imatai o Bedell. Rauta na 30 na  yabaki yani e liu, a raica e dua tale na bete o William Daniel, ni sa bau dredre dina nona vulica e dua na iVolatabu ke “volai tu ena vosa e sega ni kila.” A vakadewataka o Daniel na iVolatabu vaKirisi vaKarisito ina vosa vakaAiladi. Sa qai nona itavi qo o Bedell me vakadewataka na iVolatabu vakaIperiu. Na iVolatabu gona i Bedell e tiko kina na nona ivakadewa kei na nei William Daniel. Na iVolatabu qo e imatai ni iVolatabu duadua ga me vakadewataki taucoko ena vosa vakaAiladi me yacova ni oti e 300 tale na yabaki.

E vuku ena vosa vakaIperiu o Bedell qai vakayagataka e rua na lewe i Ailadi me rau vukei koya ena nona vakadewa mai na vosa vakavalagi ina vosa vakaAiladi. Dua na cakacaka levu e vakayacora kei na rua tale me ratou dikeva, ratou railesuva na veitikina yadua. Eso na idusidusi eratou vakayagataka—na ivakadewa vakaItali nei Giovanni Diodati e daunicioloji mai Suwiteni, vaka kina na Septuagint, qo na ivakadewa vaKirisi ni iVolatabu vakaIperiu, kei na dua na ivolavivigi makawa ni iVolatabu vakaIperiu.

Eratou muria na nodra cakacaka o ira na vakadewataka na iVolatabu na King James Version, (levu e kilai ira sara vakavinaka o Bedell) qai biu tale ga na yaca ni Kalou ena vica na vanua ena iVolatabu. Kena ivakaraitaki, na Lako Yani 6:3, e vakadewataki kina na yaca ni Kalou me “Iehovah” (Jiova). E maroroi na ivola a vakadewa kina o Bedell ena vale ni vola na Marsh’s Library, mai Dublin, e Ailadi.—Raica na kato “Nanumi Qai Kilai o Bedell.”

E vakaotia nona sasaga o Bedell ena rauta na 1640. Ia a sega ni tabaka rawa. Na vuna? Dua ni tusaqati tiko ga vakaukaua. O ira na dauveivakalewai  era vakaucacataka nona daunivakadewa nuitaki o Bedell, nira nanuma ni na sega ni vakabauti na nona cakacaka. Era nakicataki koya mada ga me vesu qai bala e valeniveivesu. E bula donuya tale ga o Bedell na gauna e vakayacori kina na vakadavedra kei na vakaduduile ena 1641 nira saqati vakaukaua na lewe i Igiladi. Era taqomaki Bedell ena dua na gauna na lewe i Ailadi nira kila ni kauaitaki ira dina, ia e turaga ni Igiladi. Yaco na gauna mera biuti koya e valeniveivesu na sotia era saqata na matanitu, qai vakaloloma na ituvaki ni vanua qori, mani totolo kina nona mate ena 1642. A sega kina ni raica na kena tabaki na nona cakacaka.

A voleka ni yali kece na cakacaka i Bedell ena gauna e yanaraki qai vakacacani kina na nona vale. Vinaka ga ni a maroroya e dua na nona itokani voleka na ka kece a vakadewataka tu. E qai taura kina na ivakadewa qori o Narcissus Marsh, a ajibisovi ni Armagh, bete kilai levu duadua ni lotu e vakatokai na Church of Ireland. E vukei koya vakailavo e dua na saenitisi o Robert Boyle, mani tabaka kina ena doudou na iVolatabu i Bedell ena 1685.

E sega ni kilai e vuravura raraba na iVolatabu i Bedell. Dina ni dua sara na sasaga lailai qori, ia e bibi ni sagai me kilai kina vakavinaka na iVolatabu, vakauasivi vei ira na vosataka na vosa vakaAiladi—e Ailadi, Sikoteladi, kei na levu tale na vanua. Era na vakacegui kina vakayalo nira sa rawa ni wilika na Vosa ni Kalou ena nodra vosa ga ni sucu.—Maciu 5:3, 6.

E se vukei ira tiko ga na taleitaka na ka dina na iVolatabu i Bedell mera vakila na veika qori me yacova mai na gauna qo. E kaya e dua e dau vosa vakaAiladi, e se qai vulica tiko ga qo na iVolatabu: “Gauna e wiliki kina na iVolatabu i Bedell, keimami rogoca na vosa ni iVolatabu ena neimami vosa sara ga ni sucu. A vukei keitou vakavuvale qori me keitou mai vulica na ka dina vakaivolatabu.”