E kaya na isoqosoqo na World Health Organization, “e tete me vaka na matedewa na nodra vakalolomataki na yalewa e veiyasa i vuravura. E bibi me caka totolo kina e dua na ka.” E raica na isoqosoqo qori ni rauta e 30 na pasede “na yalewa era mokulaki se kucuvi vei watidra se nodra itau.” E laurai tale ga ena dua na ripote ni Matabose kei Vuravura, e veiyabaki era vakamatei e veisiga e rauta ni le 137 na yalewa e veiyasa i vuravura vei nodra itau se dua na nodra lewenivuvale. a

 Ena rawa ni kilai na levu ni veivakalolomataki ena itukutuku e vakarautaki, ia eda sega ni kila na kena revurevu vei ira na vakaleqai kina.

 Vakacava o dau vakalolomataki e vale, se o kila e dua e caka vua qori? E rawa ni vukei iko eso na ivakasala vakaivolatabu qo.

  E sega ni bale vei iko nomu vakalolomataki

  O na vukei vakacava?

  Levu tale ga era vakila tiko qori

  Ena oti na itovo kaukaua e vale

  O na vukea vakacava e dua e vakalolomataki?

 Ka e kaya na iVolatabu: ‘Eda na dui saumitaro vua na Kalou.’—Roma 14:12.

 Mo nanuma tiko qo: O koya e dau veivakalolomataki ena tarogi ena nona ivalavala.

 E cala ke beitaki iko o kemu isa ni o vakavuna nona vakalolomataki iko. E dodonu mera lomani na yalewa vakawati, mera kua ni vakalolomataki.—Kolosa 3:19.

 Eso na gauna o koya e dau veivakalolomataki e rawa ni vakamuai koya na nona isususu, gunu vakasivia se tauvi mate ni vakasama. Ia ena saumitaro vua na Kalou ena ka e cakava, e dodonu gona me saga vagumatua me veisautaka nona itovo.

 Ka e kaya na iVolatabu: “E vakavatukana na sasaga ni levu na daunivakasala.”—Vosa Vakaibalebale 15:22.

 Mo nanuma tiko qo: Ke o rere se sega ni kila na ka mo cakava, e rawa nira vukei iko eso tale ni o kerea nodra veivuke.

 Na vuna? Na veivakalolomataki e sega ni dodonu me raici vakamamada. De dua o na sega ni kila na ka mo cakava ni sega ni matata vei iko se o cei vei ratou qo e bibi:

•   Nomu taqomaki

•   Nodratou qaravi na luvemu

•   Nomu bula vakailavo

•   Nomu lomani watimu

•   O sega ni via biuti watimu ke veisautaka na nona itovo

 E macala ga ni o na veilecayaki, o na lomaocaoca tale ga. O cei ena rawa ni vukei iko?

 Nomu itokani nuitaki se dua nomu lewenivuvale. Ena rawa ni yaga vakalevu qai veivakacegui na nona vukei iko. Ena veivuke sara vakalevu ke o talaucaka na lomamu vua e dua e lomani iko dina.

 Tabana ni veivuke me baleta na itovo kaukaua. O rawa tale ga ni kerea nodra ivakasala.O ira na kenadau ena tabana qori era rawa ni vukei iko ena sala mo taqomaki kina. Ke tukuna vakadodonu o kemu isa ni cala qai via veisau, e rawa tale ga ni vukei koya na tabana qori ena ka me cakava.

 Eso tale era rawa ni veivuke. Ke ririkotaki sara na nomu bula, e tiko eso era rawa ni vukei iko me vakai ira na vuniwai, nasi, se so tale na daunivakasala.

 Ka e kaya na iVolatabu: “E voleka o Jiova b vei ira sa ramusu na lomadra, e vakabulai ira sa dasila na yalodra.”—Same 34:18.

 Mo nanuma tiko qo: E yalataka na Kalou me vukei iko.

 E kauaitaki iko vakalevu o Jiova. (1 Pita 5:7) E kila vinaka na ka e tu e lomamu, kei na ka o vakasamataka. Ena vakacegui iko nona Vosa na iVolatabu, e vinakata tale ga mo talaucaka na lomamu vua. Ni o masu vua na Kalou, kerea na vuku kei na kaukaua mo vosota na kemu ituvaki.—Aisea 41:10.

 Ka e kaya na iVolatabu: “Era na dui tiko ena ruku ni nodra vaini kei na ruku ni nodra vunilolo, ena sega ni dua me vakarerei ira.”—Maika 4:4, ivakamacala e ra.

 Mo nanuma tiko qo: E yalataka na iVolatabu ni sa voleka na gauna me vakilai kina na vakacegu ena noda dui vale.

 O Jiova duadua ga e kila na sala me vakaotia kina vakadua na noda leqa kece. E yalataka na iVolatabu: “Ena qusia tani tale ga na wainimata kece mai na matadra, sa na sega tale na mate, na lolosi, na tagiyaso, kei na mosi.” (Vakatakila 21:4) Ena gauna qori, eda na sega ni nanuma tale na veika ca eda sotava tu nikua eda na vakasamataka ga na veika vinaka. (Aisea 65:17) Qori na vakacegu e yalataka tu na iVolatabu ena gauna se bera mai.