Ediwak ebe ye n̄wan ẹkụt ẹte ke mmimọ isinemeke nneme nte ikpenemede, idem ke ini mmimọ mbiba idude kiet. Nso isinam edi ntre?

•  Nso ikeme ndinam yak ebe ye n̄wan ẹdu kiet edi enye etie nte mmọ idụhe kiet?

•  Se akpanamde

•  Se mme ebe ye iban mmọ ẹtịn̄de

•  Se mbufo ẹkemede ndineme

•   Ekaha

   Anna ọdọhọ ete: “Ini esidu se inemede nneme, edi mfịna ekeme ndidi ke akak ebe mi akaha mîdịghe akak mi akaha. Ke ini akakde mi ke idem, ata ekpri n̄kpọ ekeme ndiyat mi. Ntre utu ke ndimen iyatesịt mi ndori ebe mi, ọfọn ikpọn̄ nneme ise TV.”

•   Se anamde ke Intanet

   Katherine ọdọhọ ete: “Ndinọ owo etop, ndika Intanet n̄kese ikwọ, fim, ye se mme owo ẹdọn̄de ẹkeme ndidia ini owo etieti. Ebe ye n̄wan ẹkeme ndidu ubet kiet, edi mmọ ẹdụn̄ ke Intanet ediwak hour, enye emi itịn̄ke ikọ ye enye emi. Edibiet mmọ idụhe itie kiet.”

•   Mbufo imaha ukem n̄kpọ

   Jane ọdọhọ ete: “Ke ini ebe mi ọnyọn̄de utom edi, mme n̄kpọ emi enye esimade ndinam ẹsiwak ndida ini esie ke ufọk. Ndọhọke ke ọdiọk enye ndinam se enye amade sia utom akak enye, onyụn̄ ọfọn enye enyene ini idemesie man enye anam se inemde enye. Edi ekpenem mi edieke ikpesiwakde nditie kiet nneme nneme.”

•   Utom

   Mark ọdọhọ ete: “Mme n̄kpọ emi ẹsiode ẹdi anam owo ekeme ndinam utom ke ufọk, idem ke ini enye odude ye mbonubon esie. Ntre mmokụt ke ediwak ini emi n̄kpetiede ye n̄wan mi nneme nneme, ke nsibọrọ e-mail ye etop emi aban̄ade utom.”

•   Diọn̄ọ ke ana enyene ini ọnọ n̄wan m̀mê ebe fo, kûdọhọ ke idinam ntre ini okpodu.

   Item Bible: ‘Ẹdụn̄ọde ẹfiọk se idide akpan n̄kpọ ikan.’​—Philippi 1:10.

   Kere ise: Ndi nte afo anamde n̄kpọ owụt ke ndọ fo edi akpan n̄kpọ akan utom m̀mê mme n̄kpọ emi afo esimade ndida ini fo nnam? Ndi ini mûnyeneke n̄kpọ ndomokiet se anamde ke esiti n̄wan m̀mê ebe fo?

   Nam emi ise: Kûdọhọ ke ufan̄ okpodu, ke iyenyene ini inọ n̄wan m̀mê ebe imọ. Sisio ini nịm emi edidude ye enye, kûnyụn̄ uyak n̄kpọ ndomokiet emen ini oro.

   Anna ọdọhọ ete: “Esinem mi ebe mi ama ọdọhọ yak iyom n̄kpọ inam mîdịghe iyom itie ika sụk nnyịn mbiba kpọt. Oro esinam n̄kụt ke enye ama mi, onyụn̄ enem enye ndidu ye ami. Enye oro anam nnen̄ede mma enye.”

•   Kpep ndidọhọ fon fo m̀mê mme n̄kpọ ntre yak ẹbet kan̄a.

   Item Bible: “Ẹmenịm ini ẹnọ kpukpru n̄kpọ.”​—Ecclesiastes 3:1.

   Kere ise: Ke ini odude ye n̄wan m̀mê ebe fo ndien etop odụk fon fo, ndi emesiwak ndikpọn̄ enye n̄kọbọrọ etop oro?

   Nam emi ise: Ẹdomo nditie kiet ndia udia, ekpededi ini kiet kpọt ke usen, ẹnyụn̄ ẹnịm fon mbufo ke ubet en̄wen man iditịmede mbufo. Ini udia edi ata eti ini mbufo ndineme nte n̄kpọ eketiede ye mbufo usen oro.

•   Edieke mbufo ẹkemede, ẹn̄wam kiet eken ẹkedep n̄kpọ mîdịghe ẹn̄wam kiet eken ẹnam n̄kpọ ke ufọk.

   Item Bible: “Owo iba ẹfọn ẹkan owo kiet, koro mmọ ẹnyenede eti utịp ke ọkpọsọn̄ utom mmọ.”​—Ecclesiastes 4:9.

   Kere ise: Ndi afo m̀mê n̄wan m̀mê ebe fo emesiwak ndisan̄a ikpọn̄ n̄kedep n̄kpọ mîdịghe n̄kanam n̄kpọ emi ubon mbufo ẹyomde?

   Nam emi ise: Ẹsidian ubọk ẹnam n̄kpọ ekpededi edi n̄kpọ emi owo kiet akpanamde.

   Nina ọdọhọ ete: “Ndikedep n̄kpọ, ndiyet usan, ndikpan̄ ọfọn̄, m̀mê nditem mbiet edi utom emi owo kiet ekemede ndinam. Edi ọkpọfọn mbufo mbiba ẹdian ubọk ẹnam sia oro ayanam mbufo ẹnyene ini ẹdu ye kiet eken.”

•    Kûyom n̄wan m̀mê ebe fo anam n̄kpọ emi enye mîdikemeke ndinam

   Item Bible: “Ẹyak . . . ẹkụt eti ibuot mbufo.”​—Philippi 4:5.

   Kere ise: Didie ke okpokụt ete ke imọ idọhọke n̄wan m̀mê ebe imọ anam se enye mîdikemeke?

   Nam emi ise: Ebe, tịn̄ se oyomde nọ n̄wan fo; n̄wan, nyụn̄ tịn̄ se afo oyomde nọ ebe fo. Ekem ẹbiere se ẹdinamde yak enem mbufo mbiba.

   Daniela ọdọhọ ete: “Ebe mi okop odudu etieti, edi udọn̄ọ okụre mi ibifịk. Mmesiwak ndidọhọ enye ọwọrọ akanam n̄kpọ okop idem inem, ke nyetie mbet enye. Ami ntie ke ufọk nduọk odudu; enye ọwọrọ aka ekesịn̄ede idem man idem ọsọn̄ enye. Ima inam ntre, esịt esinem nnyịn mbiba nte inamde se anade inam inọ idem nnyịn.”

 Ẹmekeme ndibem iso ntie nsio nsio mbọrọ mme mbụme emi ẹtienede mi, ekem mbufo ẹditie kiet ẹneme ibọrọ mbufo mbiba.

•    Ndi emekere ke mbufo ẹmenen̄ede ẹnyene ini ẹnọ idem mbufo idahaemi?

•   Nso ke n̄wan m̀mê ebe fo anam man mbufo ẹsikeme ndidu kiet, emi edide se ọkpọkọmde enye?

•   Nso ke ekpenen̄ede ama n̄wan m̀mê ebe fo anam?

•   Ikafan̄ ke fon, TV, m̀mê n̄kpọ ntre esisio ekikere fo ọkpọn̄ se n̄wan m̀mê ebe fo etịn̄de?

•   Ẹkpenam nso man owo mbufo ndomokiet idiyom owo enye eken anam se enye mîdikemeke ndinam?

•   Nso ke mbufo mbiba ẹkeme ndinam urua emi man ẹkụt ẹte ke n̄kpọ ndomokiet itịmekede mbufo ẹma ẹdu kiet?