I hakili jagabɔ nin ko in kan: Alex kɔnɔnafililen don. A furadama dalen bɛ Ala la ani a dalen bɛ a la ko fɛnw danna de. Nka bi, a ka biyologi karamɔgɔ kumana ni dannaya ye, k’a jira ko fɛn danenw nana yɛlɛma-yɛlɛmali fɛ wa ko o ye tiɲɛ ye min kɔkɔrɔdonnen don ɲininkɛlaw fɛ, a bɛ fɔ minnu ma ko scientifiques. Alex t’a fɛ u k’a filɛ iko fatɔ. A b’a fɔ a yɛrɛ kɔnɔ, ‘nin bɛɛ kɔfɛ, ni scientifiques yɛrɛ ye a jira ko fɛn danenw nana yɛlɛma-yɛlɛmali fɛ, ne ye jɔni ye walasa k’a fɔ ko o tɛ tiɲɛ ye?’

Ni i tun bɛ Alex nɔ na, yala i tun na sɔn dɔrɔn ko fɛn danenw nana yɛlɛma-yɛlɛmali fɛ wa ka d’a kan o sɛbɛnnen bɛ gafew kɔnɔ minnu b’a jira ko tiɲɛ don?

Tuma dɔw la, mɔgɔw hakilina mana kɛ fɛn o fɛn ye, o tɛ u bali k’a fɔ u dalen bɛ fɛn min na hali n’o y’a sɔrɔ u t’a dɔn tigitigi kun min na u dalen bɛ o fɛn na.

• Dɔw dalen bɛ a la dɔrɔn ko danni kɛra bawo u kalanna o la egilisiw kɔnɔ.

• Dɔw dalen bɛ a la dɔrɔn ko fɛn danenw nana yɛlɛma-yɛlɛmali fɛ bawo u kalanna o la lakɔliw la.

Bibulu b’a fɔ ko: “Sow bɛɛ bɛ jɔ mɔgɔ dɔ fɛ, nka fɛn bɛɛ jɔbaa ye Ala de ye.” (Heburuw 3:⁠4) Yala o kuma ye hakilitigiya kuma ye wa?

MƆGƆ DƆW B’A FƆ KO: Fɛn o fɛn bɛ diɲɛ kɔnɔ, olu nana diɲɛ la ka d’a kan bɔnbuba dɔ de cira min fɛ dani daminɛna.

MƆGƆ DƆW B’A FƆ KO: Hadamadenw bɔra baganw la.

MƆGƆ DƆW B’A FƆ KO: Fɛn danenw nali yɛlɛma-yɛlɛmali fɛ ko o jɛlen don.

“Ni i bɛ ka taama kungo kɔnɔna na wa ni i balila ka so cɛɲumanba jirilama dɔ ye, yala i bɛna a fɔ ko: ‘Nin ye dakabanako ye dɛ! Jiriw de bɔra ka bin cogo la walasa ka nin so in jɔ.’ A jɛlen don ko i tɛna o fɔ! Ka d’a kan o tɛ hakilitigiya ko ye. O la, mun na an ka kan ka da a la ko fɛn bɛɛ nana ten u yɛrɛ ma?”​—⁠Julia.

“I hakili jagabɔ nin kan, a ka kɛ ko dɔ y’a fɔ i ye ko bɔnbu cira sɛbɛndilanyɔrɔ dɔ la ko ankri bɔnna kogow ni plafɔnw kan, o kɛra sababu ye diksiyonɛri kuturu dɔ dilanna a yɛrɛ ma. Yala e bɛna da o la wa?”​—⁠Gwen.

Bibulu bɛ dusu don i kɔnɔ i ka i ‘hakili’ labaara. (Romɛkaw 12:⁠1) O b’a jira ko i ka dannaya ka ɲɛsin Ala ma, o mankan ka sinsin dɔrɔn

• DUSUKUNNAKOW KAN (Ne hakili la fɛn barikama dɔ bɛ yen)

• MƆGƆ WƐRƐW KA FƆTAW KAN (Ne bɛ yɔrɔ min na, o yɔrɔ mɔgɔw bɛɛ bɛ diinɛ la)

• MƆGƆ WƐRƐW KA JAGOYALI KAN (Ne bangebagaw ye ne lamɔ cogo la walasa ne ka da Ala la, kɛcogo wɛrɛ tun tɛ ne bolo)

Sani i ka da Ala la nin fɛn ninnu sababu la, kun jɔnjɔn ka kan ka kɛ i bolo walasa i ka da Ala la.

“Klasi kɔnɔ ni ne bɛ ka karamɔgɔ lamɛn, a kɛtɔ ka a ɲɛfɔ an farikolo yɔrɔw bɛ baara kɛ cogo min na, siga foyi tɛ kɛ ne la ko Ala bɛ yen. Jɔyɔrɔ kɛrɛnkɛrɛnnen bɛ farikolo yɔrɔw bɛɛ la, hali nafa bɛ jɔyɔrɔ fitininw bɛɛ la, tuma caman na, u bɛɛ bɛ baara kɛ k’a sɔrɔ hali an ma bɔ a kalama. Hadamaden farikolo ye kabako fɛn yɛrɛ de ye!”​​—⁠Teresa.

“Ni ne ye sankanso jamanjaba dɔ ye, bato belebeleba dɔ walima mɔbili, ne bɛ ne yɛrɛ ɲininka ‘jɔni de ye nin dilan?’ Misali la, mɔbili dilanni tɛ taa mɔgɔ hakilidumantigiw kɔ ka d’a kan minɛn fitinin caman de bɛ yen minnu ka kan ka don mɔbili la walasa mɔbili ka se ka boli. Ni mɔbili dilanna mɔgɔ fɛ, o cogo kelen na dabaga fana bɛ hadamadenw na.”​​—⁠Richard.

“Ni ne bɛ sciensi kalan ka ta’a fɛ, ne ka dannaya bɛ dɔgɔya ka ɲɛsin fɛn danenw nali ma yɛlɛma-yɛlɛmali fɛ. . . . Walasa ka sɔn a ma ko fɛn danenw nana yɛlɛma-yɛlɛmali fɛ i mago bɛ ‘dannayaba’ de la, k’a sɔrɔ i mago tɛ dannayaba la walasa ka sɔn a ma ko dabaga bɛ yen.”​​—⁠Anthony.

Hali k’a sɔrɔ ɲininikɛlaw ye ɲinini kɛ san caman kɔnɔ, scientifiques ma se ka ɲɛfɔli kɛ min b’a jira ko u bɛnnen don fɛn kelen kan ka ɲɛsin fɛn danenw nali ma yɛlɛma-yɛlɛmali fɛ. Ni scientifiques ma se ka bɛn o kan, olu minnu ye mɔgɔ kalannenbaw ye, yala kun tɛ i bolo ka siga o ko in na wa?