ENOKE alikeele imyaka iingi. Kuti cayafya ukwelenganya ukuti umuntu kuti aikala imyaka 365. Imyaka Enoke aikele kuti yalingana ne myaka ya bantu 4 abengekala imyaka ukucila pali 90. Na lyo line, pali ilya nshita talemoneka ukuti mukalamba sana. Imyaka ukucila 5000 naipita ukutula apo abeleele pano calo kabili pali ilya nshita abantu baleikala imyaka iingi ukucila ino nshita. Enoke afyelwe ninshi Adamu umuntu wa kubalilapo ali ne myaka ukucila pali 600, kabili Adamu alikeele imyaka na imbi 300. Abantu bamo balikeele imyaka iingi ukucila na payo Adamu aikeele. Kanshi ilyo Enoke aali ne myaka 365, afwile alemoneka fye umulumendo kabili uwa maka. Nomba taikele imyaka iingi nga kulinganya imyaka iyo aikele ku yo abantu baleikala pali ilya nshita.

Enoke nalimo ali mu bwafya ubukalamba. Elenganyeni ukuti alebutuka, ninshi aletontonkanya pa fyo abantu baumfwile ilyo abebele ubukombe ukufuma kuli Lesa. Balifulilwe sana. Balya abantu balimupatile sana. Balipatile ifyo alebeba, kabili balipatile fye na Lesa uwamutumine ukubeba ayo amashiwi. Tabakwete amaka ya kulwa na Lesa uwatumine Enoke, e ico balefwaya ukwipaya Enoke. Nalimo Enoke alelanguluka nga ca kuti aali no kumonapo balupwa wakwe na kabili. Nalimo aletontonkanya pa mwina mwakwe, pa bana bakwe abanakashi, pa mwana wakwe umwaume Metusela, nelyo pa mwishikulu wakwe Lameke. (Ukutendeka 5:21-23, 25) Bushe iyi e yali imfwa yakwe?

Kwaliba ifintu ifingi ifipapusha pali Enoke. Kwaba fye amalembo yatatu, nayo ayepi, ayalandapo pali ena. (Ukutendeka 5:21-24; AbaHebere 11:5; Yuda 14, 15) Na lyo line, aya amalembo yalilanda ifishinka ifingi ifitwafwa ukwishiba ukuti Enoke aali muntu uwali ne citetekelo icakosa. Bushe mwalikwata balupwa abo musunga? Bushe kwalibapo fimo ifyacitike ifyalengele cimwafye sana ukucita ico mwaishibe ukuti e calungama? Nga e fyo caba, ninshi kwaliba ifingi ifyo mwingasambilila kuli Enoke.

Ilyo Enoke afyelwe, abantu balecita sana ifyabipa. Aaliko mu nkulo yalenga 7 ukufuma pali Adamu. Pali ilya nshita, abantu balipalamine sana ku kupwililika nga filya Adamu na Efa baali ilyo bashilabembuka. Ici e calengele abantu baleikala imyaka iingi. Na lyo line, imibele ya bantu pali ilya nshita yalibipile sana. Abantu baali abankalwe sana. Ubunkalwe bwatendeke ilyo Kaini umwana wa kwa Adamu aipeye Abele munyina. Umo pa bantu abafumine mu lupwa lwa kwa Kaini, aali sana ne cilumba pa fyo ali umunkalwe na pa fyo atemenwe ukulandula ukucila fye na Kaini. Mu nkulo yalenga butatu ukutula pali Adamu, abantu balitendeke ukucita ifyabipa na fimbi. Abantu balitendeke ukwita pe shina lya kwa Yehova, lelo tabalelicindika. Cimoneka kwati balesaalula Lesa ilyo balebomfya ishina lyakwe ilya mushilo.—Ukutendeka 4:8, 23-26.

Abantu abaaliko mu nshiku sha kwa Enoke nabo bafwile balepontela ishina lya kwa Lesa. Ilyo Enoke akulile, alingile ukusalapo nga kulakonkelela aba bantu nelyo ukulaumfwila Yehova uwapangile imyulu ne sonde. Afwile alitemenwe sana ifyo asambilile pali Abele, uo baipeye pa mulandu wa kuti alepepa  Yehova ukulingana ne fyo afwaya. Enoke na o alefwaya ukulapashanya Abele. Baibolo pa Ukutendeka 5:22 itila: “Enoke ale-enda na Lesa wa cine.” Ili ilembo lilanga ukuti Enoke aali ne citetekelo cakosa nangu ca kuti abantu bambi baali ababipa sana. E muntu wa kubalilapo uo Baibolo yalandapo ukuti aleenda na Lesa.

Ilembo limo line lilanda no kuti alitwalilile ukwenda na Yehova na lintu afyele umwana umwaume, Metusela. Kanshi Enoke akwete umwana ninshi ali nalimo ne myaka 65. Alikwete umukashi uo bashalumbula ishina mu Baibolo, kabili ‘alifyele abana baume na bana banakashi’ abo tushaishiba impendwa. Pa kuti umufyashi uwakwata abana abe cibusa wa kwa Lesa, afwile ukulasambilisha ulupwa lwakwe ifya kwa Lesa. Enoke alishibe ukuti Yehova alefwaya aaba ne cishinka ku mukashi wakwe. (Ukutendeka 2:24) Afwile alebombesha sana pa kuti asambilishe abana bakwe pali Yehova Lesa. Bushe abana bakwe balitwalilile ukuba ifibusa fya kwa Lesa?

Baibolo tayalandapo ifingi pali balupwa wakwe. Tayalandapo pa citetekelo ca kwa Metusela, umwana wa kwa Enoke uwaikele imyaka iingi ukucila bonse abalembwa mu Baibolo kabili uwafwile mu mwaka Ilyeshi lyaishilebako. Na lyo line, Metusela alikwete umwana uo ainike ati Lameke. Enoke afwile ninshi umwishikulu wakwe Lameke alicila ne myaka 100. Lameke aali ne citetekelo icakosa. Yehova alengele Lameke aseseme pa mwana wakwe Noa, kabili ifyo aseseme fyalicitike pa numa ya Lyeshi. Noa aali nga shikulu wakwe Enoke, uwaleenda na Lesa. Nangu ca kuti Enoke afwile ninshi Noa talafyalwa, ifyo acitile fyalyafwile sana Noa. Noa nalimo asambilile pa fyo Enoke aali ne citetekelo kuli wishi Lameke, nelyo kuli shikulu wakwe Metusela nelyo kuli Yarede wishi wa kwa Enoke, uwafwile ninshi Noa ali ne myaka 366.—Ukutendeka 5:25-29; 6:9; 9:1.

Tontonkanyeni ifyo Enoke apuseneko kuli Adamu. Nangu ca kuti Adamu ali uwapwililika, alibembukile Yehova kabili alengele abana bakwe babe mu bwafya no kulenga balefwaya ukulapondokela Yehova. Enoke ena nangu ca kuti taali uwapwililika, aleenda na Lesa kabili alikwete icitetekelo cakosa ico abana bakwe bali no kulapashanya. Adamu afwile ilyo Enoke aali ne myaka 308. Bushe balupwa wa kwa Adamu balilooseshe Adamu icikolwe cabo uwali kaitemwe? Kwena tatwaishiba nga balimulooseshe nelyo iyo, lelo Enoke ena “ale-enda na Lesa wa cine.”—Ukutendeka 5:24.

Nga mwalikwata ulupwa ulo musunga, moneni ifyo mwingasambilila ku fyo Enoke aali ne citetekelo. Nangu ca kuti calicindama ukulapeela ulupwa lwenu ifyo lukabila, icacindamisha kulabasambilisha ifya kwa Lesa. (1 Timote 5:8) Ifyo mulanda ne fyo mucita kuti fyalenga basambilila ifya kwa Lesa. Nga filya Enoke aleenda na Lesa, na imwe nga ca kuti Icebo ca kwa Lesa calamutungulula mu fyo mucita, ninshi mukaba ne citetekelo icakosa ico aba mu lupwa lwenu bakalafwaya ukupashanya.

Enoke nalimo aleumfwa sana ububi apo e muntu fye uwali ne citetekelo mu calo pali ilya nshita. Lelo bushe Yehova Lesa alimwene ubwafya akwete? Alimwene. Yehova bushiku bumo alilanshenye no yu umubomfi wakwe uwa cishinka. Lesa alyebele Enoke  amashiwi yakweba abantu abali mu calo pali ilya nshita. Kanshi Lesa alengele Enoke aaba kasesema wa kubalilapo uo Baibolo yalanda pa fyo aseseme. Twalishiba ifyo aseseme pantu Lesa alengele Yuda, munyina wa kwa Yesu, ukulemba ubusesemo ubo Enoke alandile kale sana. *

Finshi Enoke aseseme? Aseseme ati: “Moneni! Yehova aishile ne minshipendwa ya ba mushilo bakwe, ku kupingula bonse, no kushinina bonse abashipepa pa micitile yabo yonse iyabipa iyo bacitile mu nshila yabipa, na pa fya bunani fyonse ifyo ababembu abashipepa balandile pali ena.” (Yuda 14, 15) Nomba nga fintu mwamona, ifyo Enoke alandile fyumfwika kwati alelanda pa fyo Lesa acita kale. Ifi fine e fyaba na masesemo ayengi aya mu Baibolo ayakonkelepo. Ico tulelandapo ca kuti, kasesema nga alelanda muli iyi nshila ninshi nashininkisha ukuti ifyo alelanda fya cine kabili alemona kwati no kucitika fyalicitika kale.—Esaya 46:10.

Bushe cali shani ilyo Enoke nalimo alebila ubukombe ku bantu bonse abalefwaya ukukutika? Moneni ifyo ubukombe alebila bwayafishe. Ubu bukombe bwalelanda pa bantu abashipepa, pa micitile yabo yonse iyabipa, na pa fya bunani fyonse ifyo balecita. Kanshi ubu busesemo bwali bwa kusoka abantu bonse pa fyabipa ifyo balecita ukutula ilyo Adamu na Efa babembukiile Lesa na po babafumishe mu Edeni. Balya bantu baali no konaulwa ilyo Yehova aali no kwisa mu konaula isonde ninshi ali ne “minshipendwa ya ba mushilo,” e kutila bamalaika ba maka. Enoke abilile eka iyi imbila ukwabula umwenso. Lameke, uwali nalimo umwaice pali ilya nshita afwile alepapa ukumona ifyo bashikulu wakwe bali abashipa. Nga ca kuti calimupapwishe, ninshi kuti twaishiba icalengele.

Icitetekelo Enoke akwete kuti calenga twalayipusha nga ca kuti tumona icalo twikalamo nge fyo Yehova acimona. Ubupingushi Enoke alebila ku bantu mu kushipa bwalitukuma na muno nshiku. Nga filya Enoke asokele abantu, Yehova aliletele Ilyeshi likalamba pa bantu abashalemupepa abaliko mu nshiku sha kwa Noa. Filya Lesa aonawile abantu pali ilya nshita, filanga ifyo akacita ku ntanshi. (Mateo 24:38, 39; 2 Petro 2:4-6) Na muno nshiku mwine, Lesa aliiteyanya capamo ne minshipendwa ya ba mushilo ku kupingula abantu abashipepa. Bonse tulingile ukubika amano ku fyo Enoke atusokele e lyo no kulaebako bambi ifyo alandile. Balupwa wesu ne fibusa kuti batulekelesha kabili kuti tuleumfwa ububi. Na lyo line, na muno nshiku mwine Yehova talekelesha ababomfi bakwe aba cishinka, nga filya fine ashalekeleshe Enoke.

Bushe Enoke afwile shani? Imfwa yakwe ilapapusha sana ukucila fye ne fyo acitile ilyo ali umumi. Ibuuku lya Ukutendeka lilanda fye ukuti: “Enoke ale-enda na Lesa wa cine. Kabili takwali uwamumwene na kabili, pantu Lesa alimusendele.” (Ukutendeka 5:24) Bushe Lesa amusendele shani? Umutumwa Paulo alondolwele ukuti: “Citetekelo calengele ukuti Enoke bamusende pa kuti emona imfwa, kabili tasangilwe pantu Lesa alimusendele; pantu ilyo tabalamusenda ashimikwe ukuti alesekesha Lesa.” (AbaHebere 11:5) Bushe Paulo aloseshe mwi ilyo alandile ukuti Enoke ‘balimusendele pa kuti emona imfwa’? AmaBaibolo yamo yalanda ukuti Lesa alisendele Enoke ku muulu. Lelo ifi te fyo cali. Baibolo ilanda ukuti Yesu Kristu e wabalilepo ukuya ku muulu ilyo abuushiwe.—Yohane 3:13.

Nomba ninshi Enoke ‘bamusendele’ shani pa kuti  ‘emona imfwa’? Yehova nalimo alengele Enoke ukufwa ukwabula ukumfwa ubukali ubuli bonse. Nomba ilyo bashilamusenda “ashimikwe ukuti alesekesha Lesa.” Bushe Lesa alangile shani Enoke ukuti alitemenwe ifyo alecita? Ilyo kwashele panono ukuti afwe, Enoke nalimo alimwene icimonwa ukufuma kuli Lesa, umo amwene isonde lili paradaise. Ilyo alemona icimonwa icalangile ukuti Yehova alimutemenwe, Enoke alifwile. Umutumwa Paulo alandile pali Enoke na pa baume na banakashi abali ne citetekelo ukuti: “Bonse aba bafwile ne citetekelo.” (AbaHebere 11:13) Ilyo papitile inshita, abalwani bakwe nalimo balyeseshe ukufwaya umubili wakwe, lelo ‘tabausangile’ nalimo pa mulandu wa kuti Yehova aliubikile uko bashaishibe pa kuti beonaula umubili wakwe nelyo ukutendeka ukuubomfya mu fya mapepo. *

Apo nomba twamona ifyo Baibolo yalanda, natulande pa fyo Enoke afwile. Ifi twalalanda nalimo e fyacitike. Elenganyeni ukuti Enoke alebutuka kabili nanaka sana. Abalefwaya ukumwipaya nabamukonka pa mulandu wa kuti nabakalipa sana pa bukombe bwa bupingushi ubo abebele. Enoke asanga ukwa kuti afisame no kutuushako panono, lelo naishiba ukuti tapakokole balamusanga. Atendeka ukumona ukuti alafwa imfwa iyabipisha. Ilyo aletuusha, atendeka ukupepa kuli Lesa. Lyena ilyo alepepa atendeka ukumfwako bwino. Ilyo alemona ici icimonwa atendeka ukumfwa kwati na o ali mu cimonwa.

Elenganyeni ukuti atendeka ukumona icalo icapusanako ne calo aleikalamo. Cilemoneka icisuma sana kwati fye ni filya mu Edeni mwali, lelo mwena tamuli bakerubi aba kulinda ici icifulo pa kuti abantu belayako. Muli abaume na banakashi abengi abalemoneka aba maka kabili aba bumi ubusuma. Baleikala mu mutende kabili tamuli abantu balupato kabili abacusha ababomfi ba kwa Yehova nga balya Enoke aishibe. Enoke amona ukuti ca cine Yehova alimutemwa kabili aumfwa ukuti icalo ico alemona e mo akulaikala. Ilyo Enoke aumfwa sana bwino ashibata kabili alaala utulo utukalamba ukwabula ukuloota.

Ukufika na pali ino inshita Enoke alilaala utulo twa mfwa, kabili Yehova Lesa takamulabe. Nga fintu Yesu alandile, inshita ileisa ilyo bonse abo Lesa ebukisha bakomfwa ishiwi lya kwa Kristu no kufuma mu nshiishi, kabili bakamona icalo icisuma umukaba umutende.—Yohane 5:28, 29.

Bushe kuti mwatemwa ukwikala mu calo ca musango uyu? Elenganyeni ifyo cikawama ukumonana na Enoke. Tontonkanyeni pa fintu ifisuma ifingi ifyo twingasambilila kuli ena. Kuti atweba nga ca kuti ifyo twacilaelenganya pa fya mucitikiile ilyo ali mupepi no kufwa fya cine. Lelo kuli na cimbi ico tulingile ukusambililako pali ena ino ine inshita. Pa numa ya kulanda pali Enoke, Paulo atwalilile ukulanda ati: “Ukwabula icitetekelo te kuti tusekeshe Lesa.” (AbaHebere 11:6) Ala kuti cawama ukulapashanya Enoke pa fyo aali uwashipa na pa fyo ali ne citetekelo icakosa!