ELENGANYENI ukuti Timote aleenda mu musebo ninshi aletontonkanya pa fyo ifintu fikaba ku ntanshi. Abo ali nabo e baletungulula, lelo Timote ena naishiba bwino bwino umo balepita. Baya balefuma mu musumba wa Lustra, uwali pa muulu wa lupili. Timote amwentula ilyo atontonkanya pali banyina na banakulu. Banyina na banakulu nabatemwa ukumona uko aleya, lelo ifilamba fyena filelukuta fye. Atontonkanya ukuti apilibuke pa kuti abashalikepo na kabili.

Umutumwa Paulo aaleumfwa bwino nga amona Timote. Paulo alishibe ukuti Timote alebombesha mu mulimo wa kwa Lesa nangu ca kuti aali uwa nsoni. Pali iyi nshita, Timote ali umwaice kabili ninshi ali fye ne myaka nalimo 20, e lyo alicindike sana Paulo kabili alimutemenwe. Pali iyi nshita, Timote aali no kuya no mutumwa Paulo ku cifulo ukutali sana na ku mwabo. Paulo ali ne citetekelo kabili alishibe ifintu ifingi. Bali no kwenda pa makasa na mu mato kabili bali no kulakwata sana amafya. Timote taishibe no kwishiba nga ca kuti akabala abwelela ku mwabo na kabili.

Cinshi calengele Timote alebomba na Paulo? Mapaalo nshi aali no kukwata filya asalilepo ukulabomba na Paulo? Bushe ifyo Timote acitile kuti fyalenga shani icitetekelo cenu ukukoselako?

Nomba natulande pa fyacitike imyaka ibili nelyo itatu ilyo Timote ashilatendeka ukubomba na Paulo. Kuti twatila Timote aleikala mu Lustra, umusumba uwali uunono kabili umwali imimana iingi. Abantu ba mu Lustra baleumfwa iciGriki, lelo balelanda iciLukaonia. Kasuba kamo, mu Lustra mwali icimfulunganya. Ba mishonari babili, Paulo na Barnaba, balishile ukufuma ku Ikonia, umusumba uukalamba uwali lwa mupepi. Ilyo balebila imbila nsuma, Paulo alimwene umwaume uwalemana uwali ne citetekelo. E ico Paulo alimundepe mu cisungusho.—Imilimo 14:5-10.

Abantu abengi abaleikala mu Lustra basumiine ukuti ku kale balesa baleifungushanya no kwisa muli uyu umusumba nga bantu. E ico abantu batile lesa wabo Herme, e wasangwike Paulo e lyo Seu e wasangwike Barnaba. Paulo na Barnaba baali abaicefya, e ico balikenye abantu ukutuula amalambo nangu ca kuti calyafishe ukubakaanya.—Imilimo 14:11-18.

Abantu bamo abaleikala mu Lustra balishibe ukuti Paulo na Barnaba, bantu ba cine, tabali balesa ba bufi. Ku ca kumwenako, Yunike uwali umuYuda, uwaupilwe ku muGriki, * e lyo na nyina Loisi, balyumfwile imbila nsuma iyo Paulo na Barnaba balebila. Balebila ukuti Mesia, uo abaYuda bacishinka balefwaya ukwishiba, alishile kabili fyonse ifyo Amalembo yalandile pali ena fyalicitike.

Tontonkanyeni pa fyo Timote asambilile ilyo Paulo abatandalile. Timote asambilile ukutemwa Amalembo ya mushilo aya mu ciHebere “ukufuma ku bunya.” (2 Timote 3:15) Timote alisumiine ukuti ifyo Paulo na Barnaba balelanda pali Mesia  fyali fya cine, nga filya fine banyina na banakulu basumiine. Tontonkanyeni na pa mwaume uwalemana uo Paulo aundepe. Ukutula fye ku bwaice, Timote afwile alemona ulya muntu mu misebo sha mu Lustra. Nomba ilyo bamuposeshe, Timote alimwene uko ulya muntu atendeke ukwenda. Ici e calengele Yunike, Loisi na Timote ukuba Abena Kristu. Na pali ino nshita, abafyashi na bakwata abeshikulu kuti basambililako kuli Loisi na Yunike. Bushe kuti mwayafwa abana benu ukukula bwino?

Abena Lustra abaishileba Abena Kristu, bafwile balitemenwe ilyo baishibe ifyo Lesa alaya abakonka Kristu. Na lyo line, balishibe ukuti baali no kulapita mu macushi. AbaYuda aba mu Ikonia na ba mu Antioke balishile mu Lustra kabili balitunkile abena Lustra ukwalukila Paulo na Barnaba. Tapakokwele, abantu abakalipe baishile kuli Paulo no kumupoola amabwe, ica kuti awa na pa nshi. Aba bantu balimufumiishe ku nse ya musumba no kumusha pantu balemona kwati nafwa.—Imilimo 14:19.

Abasambi abaali mu Lustra basangile Paulo ku nse ya musumba. Ala balitemenwe ilyo bamwene Paulo aisula amenso no kwima! Ilyo aimine alibwelelemo ku Lustra. Ubushiku bwakonkelepo, Paulo na Barnaba balimine no kuya ku Derbe pa kuti bengatwalilila ukubila imbila nsuma. Ilyo bapangile abasambi abapya mu Derbe, tabatiinine lelo balibwelelemo ku Lustra. Finshi fyacitike ilyo babwelelemo? Baibolo itila, “balekosha imitima ya basambi, ukubakoselesha ukwikalilila mu citetekelo.” Timote afwile alebikako sana amano ilyo Paulo na Barnaba balesambilisha ukuti nangu Abena Kristu bacuule, baali no kupaalwa icine cine. Batile: “Pa kwingila mu Bufumu bwa kwa Lesa, tuli no kupita mu macushi ayengi.”—Imilimo 14:19-26.

Timote alimwene ukuti Paulo alishipikishe ilyo apitile mu mafya pa kuti fye ashimikileko bambi imbila nsuma. Kanshi Timote alishibe ukuti nga alapashanya Paulo, abena Lustra bakalamucusha kabili bawishi nabo kuti balamukaanya. Nangu ca kuti Timote alitontonkenye pali ifi fyonse, tafyalengele atiine ukulabombela Lesa. Na pali ino nshita, kwaliba abacaice abengi abapashanya Timote. Balasala abantu abakwata icitetekelo icakosa ukuba ifibusa fyabo pa kuti balebakoselesha. Aba abacaice balatwalilila ukubombela Lesa nangu ca kuti kwaliba ababakaanya.

Nga fintu tulandilepo kale, Paulo aile ku Lustra pa muku walenga bubili ilyo papitile imyaka ibili nelyo itatu. Elenganyeni ifyo balupwa lwa kwa Timote batemenwe ilyo bamwene Paulo na Sila bafika. Paulo na o alitemenwe sana ilyo aile ku Lustra. Alitemenwe ukumona abantu abo ashimikiile imbila nsuma mu Lustra balepepa Yehova. Paulo alitemenwe sana pantu pa bantu abali ne “citetekelo  .  icabula ubumbimunda,” pali na Loisi no mwana wakwe Yunike. (2 Timote 1:5) Bushe Timote na o ali ne citetekelo?

Paulo asangile Timote ninshi Mwina Kristu uwakosa ukucila ifyo ali ilyo atandele pa muku wa kubalilapo. Timote “aleshimikwa icisuma ku ba bwananyina” mu Lustra na mu Ikonia. Ukufuma mu Lustra ukufika ku Ikonia, paali amakilomita 32. (Imilimo 16:2) Cinshi calengele aba bwananyina beleshimika icisuma pali Timote?

Banyina na banakulu basambilishe Timote “amalembo ya mushilo” ayamwafwile ukukula bwino “ukufuma ku bunya.” (2 Timote 3:15) Pa Malembo bamusambilishe pali ne lembo ilitila: “Ibukisha Kabumba obe Lesa Mukulu mu nshiku sha bulumendo bobe.” (Lukala Milandu 12:1) Ili ilembo lyalyafwile sana Timote ukuba Umwina Kristu wakosa. Alishibe ukuti pa kuti aleibukisha Kabumba wakwe Lesa Mukulu, aalingile ukulabila imbila nsuma pa Mwana wa kwa Lesa, Kristu. Mu kupita kwa nshita, insoni isho Timote akwete shaleya shilepwa kabili alitendeke ukubila imbila nsuma pali Yesu Kristu mu kushipa.

Abaletungulula ifilonganino balimwene ifyo Timote alebomba bwino. Bafwile baletemwa ukumona ifyo alekoselesha abantu. Ne cawamishe ca kuti Yehova alimwene ifyo Timote alebomba bwino. Lesa alengele ukuti amasesemo yamo pali Timote, nalimo ayalelanda pa fyo ali no kwafwa ifilonganino ifingi, yeshibikwe. Ilyo Paulo abwelelemo ku Lustra, alimwene ukutila Timote kuti abomba bwino bumishonari kabili na bamunyina ba mu Lustra nabo balisumiine. E ico babikile iminwe yabo pali Timote pa kulanga ukuti balimusalile ukulabombela Lesa umulimo uwaibela.—1 Timote 1:18; 4:14.

Timote afwile alitemenwe pa fyo bamunyina bamucetekele na pa mulimo uukalamba uo bamwebele ukulabomba, kabili aliipekenye ukutendeka uyu umulimo. * Finshi bawishi Timote, abashali Abena Kristu, bacitile pali ifi umwana wabo ali no kutendeka ukubomba umulimo wa bumishonari? Nalimo bena balefwaya umwana wabo ukulabomba imilimo imbi. Finshi banyina na banakulu bena bacitile? Bafwile balitemenwe nangu ca kuti balelanguluka pa fyo umwana wabo ali no kulaikala.

Icaweme ca kuti Timote alisumiine ukuya. Nga fintu tulandilepo pa kutendeka kwa cino cipande, Timote aliile no mutumwa Paulo. Ifi e fyo afumine ku mwabo ku Lustra. Ilyo baendele ubushiku bonse, aba baume batatu balifikile mu Ikonia. Ilyo bafikile, Timote alimwene uko Paulo na Sila baleeba Abena Kristu abaali mu Ikonia amafunde ayapya ayafumine ku baali mwi bumba litungulula ku Yerusalemu kabili alimwene ne fyo balekoselesha aba bwananyina. (Imilimo 16:4, 5) Kwena uyu tawali muku wa kulekeleshako ukubamona balecita ifi.

Ilyo bafumine ku citungu ca ku Galatia, aba bamishonari balipitile mu misebo iyo abena Roma bapangile no kupita mu citungu ca Frugia. Apo balekonka ifyo umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa walebatungulula, bailenina ubwato ku Troa, e lyo baya ku Makedonia. (Imilimo 16:6-12) Pali iyi nshita, Paulo alimwene ifyo Timote alebombesha. Paulo ashile Timote na Sila ku Berea. (Imilimo 17:14) Pa nshita imbi, Paulo alitumine Timote eka ku Tesalonika. Ilyo ali kulya, Timote alikoseleshe Abena Kristu bacishinka filya fine Paulo alecita.—1 Abena Tesalonika 3:1-3.

Paulo alembele pali Timote ati: “Nshikwete umuntu umbi uwakwata umutima uwalingana no  wakwe, uwingamusakamana icine cine.” (Abena Filipi 2:20) Pa kuti Paulo acetekele Timote ifi, ni co Timote alebombesha, ali uwaicefya, kabili aleshipikisha ilyo alecula. Kuti cawama icine cine nga ca kuti abacaice muno nshiku balepashanya Timote. Mulingile ukwishiba ukuti ifyo mucita kuti fyalenga abantu bamwishiba ukuti muli bantu abasuma nelyo iyo. Nga muli bacaice, bambi kuti baishiba ukuti muli bantu abasuma nga mulebika amano ku fya kwa Lesa kabili mulelanga umucinshi ne cikuuku kuli bambi.

Timote alibombele na cibusa wakwe Paulo ukucila pa myaka nalimo 14. Mu nshita sha nsansa e lyo na mu nshita sha macushi, Paulo na Timote baleba bonse. (2 Abena Korinti 11:24-27) Pa nshita imo, Timote balimubikile na mu cifungo pa mulandu wa kuti aali uwa citetekelo. (AbaHebere 13:23) Filya fine Paulo atemenwe aba bwananyina e fyo na Timote abatemenwe. Paulo alembele ati: “Ndeibukisha ifilamba fyobe.” (2 Timote 1:4) Timote alisambilile ‘ukulilila pamo na balelila’ nga filya fine Paulo alecita. (Abena Roma 12:15) Ala kuti cawama sana nga ca kuti na ifwe twasambilila ukulacita ifi!

Mu kupita kwa nshita, Timote aishileba kangalila wa Bena Kristu umusuma. Paulo alipeele Timote umulimo wa kutandalila ifilonganino, ukukoselesha aba bwananyina, e lyo no kusonta baeluda na babomfi batumikila mu filonganino.—1 Timote 5:22.

Paulo alitemenwe sana Timote kabili alemupandako na mano. Aebele Timote ukuti aleisambilisha umwine pa kuti aleishibilako na fimbi. (1 Timote 4:15, 16) Nangu ca kuti Timote aali uwacaice kabili uwa nsoni, Paulo amwebele ukuti taalingile ukutiina ukulanda nga amona ifyabipa filecitika mu cilonganino. (1 Timote 1:3; 4:6, 7, 11, 12) Apo Paulo alishibe ukuti Timote alelwala mu mala, alimwebele ifyo alingile ukucita nga alwala.—1 Timote 5:23.

Ilyo Paulo aishibe ukuti nalimo bali mupepi no kumwipaya, alilembeele Timote kalata ya kulekelesha. Muli iyi kalata mwali na mashiwi ya kuti: “Esha na maka ukwisa bwangu kuno.” (2 Timote 4:9) Paulo alitemenwe sana Timote ica kuti alemwita ati “umwana wandi uwatemwikwa kabili uwa cishinka muli Shikulu.” (1 Abena Korinti 4:17) Paulo alefwaya ukuti ilyo akalafwa ninshi cibusa wakwe Timote e ko ali. Ifwe bonse tulingile ukuyipusha ukuti, ‘Bushe abantu balanshimikilako nga bali na mafya pa kuti ningabakoselesha?’

Tatwaishiba bwino nga ca kuti Timote alifikile ilyo Paulo ashilafwa, lelo ico twaishiba ca kuti Timote alebombesha mu kusansamusha no kukoselesha Paulo e lyo na bantu bambi. Apo ishina lya kutila Timote lyalola mu kuti “Umuntu uucindika Lesa,” kuti twatila ifi fine e fyo na Timote alecita. Timote alikwete icitetekelo icakosa, kanshi ifwe bonse tufwile ukulamupashanya nampo nga tuli baice nelyo tuli bakalamba.