MU 1991, bamunyinefwe ku Russia balitemenwe nga nshi ilyo ubuteko bwabasuminishe ukulalongana no kulashimikila imbila nsuma pa numa ya kubakaanya pa myaka iingi, kabili balilembeshe umulimo wesu ukulingana ne funde. Pali ilya nshita abantu baletontonkanya ukuti ba Nte tabakafule sana nge fi bali nomba ukucila pali 170,000! Pali ba Nte ababa mu Russia paba na bamunyinefwe abafuma ku fyalo fimbi abaisa mu kubombako umulimo wa kulobolola. (Mat. 9:37, 38) Natulandeko na bamunyinefwe bamo.

Ilyo ubuteko bwasuminishe bamunyinefwe mu Russia ukulalongana no kulashimikila, ninshi ba Matthew abaleikala ku Britain bali ne myaka 28. Pa kulongana kwa citungu ukwa mu 1991, pali ilyashi ilyalelanda pa kukabila kwali mu filonganino fya ku kapinda ka ku kuso aka Europe. Munyinefwe uwalandile ili lyashi, alilumbwile ne cilonganino cimo mu St. Petersburg, ku Russia umushali baeluda lelo umwali fye umubomfi utumikila umo. Nangu ca kuti muli ici cilonganino tamwali baeluda, bakasabankanya baletungulula amasambililo ayengi sana! Ba Matthew batile, “Ilyo ilyashi lyapwile, natwalilile fye ukutontonkanya pa kukuukila ku Russia ica kuti nalipepele kuli Yehova ukumweba ifyo nalefwaisha ukucita.” E ico ba Matthew balitampile ukusunga indalama e lyo balishitishe ne ifipe fimo ifyo bakwete, kabili mu 1992 balikuukile ku Russia. Bushe cali shani ilyo baile ku Russia?

Ba Matthew balandile pa mafya ayo bakwete, batile “nshaishibe ululimi ulo abantu balanda.” Balandile no kuti “nalefilwa ukulanda bwino na bantu pa fya kwa Lesa.” Ubwafya bumbi ubo bakwete bwa kusanga ing’anda ya kwikalamo. Balandile ukuti: “Nalekuuka-kuuka ica kuti te kuti mpende imiku nakuukile kabili ilingi line abene ba mayanda balenjeba mu kupumikisha ukuti mfume mu ng’anda yabo.” Nangu ca kuti pa kubalilapo ba Matthew balikwete aya mafya, balandile ukuti: “Nshilanguluka nangu fye panono ifi nasalilepo ukukuukila ku Russia.” Balandile no kuti: “Ukukuukila kuno kwalingafwa ukucetekela sana Yehova kabili nalimona ifyo angafwa mu fintu ifingi.” Pa numa, ba Matthew balibasontele ukuba baeluda no kuba painiya waibela. Pali ino nshita babombela pe ofesi lya musambo ilyabela mupepi na St. Petersburg.

Mu 1999, ba Hiroo balipwishishe Isukulu lya Kukansha Ilya Butumikishi ku Japan, ninshi bali ne myaka 25.  Kafundisha wabo alibakoseleshe ukuya mu kushimikila ku calo cimbi. Ba Hiroo balyumfwile ukuti bakabila ba mbila nsuma balefwaikwa sana ku Russia, e ico balitampile ukusambilila iciRussian. Kwali na cimbi ico bacitile, batile: “Nalile ku Russia no kuyapwako imyeshi 6. Apo kulatalala sana mu nshita ya mpepo, naile mu November pa kuti mone nga kuti naikala kuli cilya calo mu nshita ya mpepo.” Ilyo inshita ya mpepo yapwile, ba Hiroo balibwelele ku Japan kabili balyangwishe imikalile yabo pa kuti basunge indalama isha kuya mukubomfya nga babwelelamo ku Russia.

Ba Hiroo balikala mu Russia pa myaka 12 kabili balibombela mu filonganino ifingi. Mu filonganino fimo umwaleba bakasabankanya ukucila pali 100, ba Hiroo e balebamo fye baeluda beka. Kanshi cila mulungu baletungulula Isukulu lya Butumikishi Ilya Bulesa, Ukulongana kwa Mulimo, Isambililo lya Ulupungu lwa kwa Kalinda, kabili e baletungula ne Sambililo lya Citabo ilya pa Cilonganino mu fifulo 5 ifyalekanekana (Pali nomba tulita ukuti Isambililo lya Baibolo Ilya pa Cilonganino). Na kabili, balecita sana ifipempu fya bucemi. Ilyo ba Hiroo baibukishe ifyo balebomba, batile: “Ala naleumfwa bwino sana ukwafwa aba bwananyina ukuba abakosa nga nshi mu fya kwa Lesa.” Bushe ukubombela ukwali ukukabila kwayafwa shani ba Hiroo? Ba Hiroo balandile ati: “Ilyo nshilaisa kuno ku Russia, nali eluda kabili painiya, lelo ukutula apo nakuukila, ng’umfwa kwati bucibusa bwandi na Yehova bwalikoselako nga nshi. Pali lelo nalishiba ukuti mfwile ukucetekela sana Yehova muli fyonse ifyo ncita.” Mu 2005, ba Hiroo balyupile ba Svetlana kabili bonse balitwalilila ukubomba bupainiya.

Ba Matthew abali ne myaka 34 na baice babo ba Michael, abali ne myaka 28 bafuma ku Canada. Ilyo baile ku Russia balitemenwe ukumona abantu abengi abalesangwa ku kulongana nangu ca kuti bamunyina aba kubasambilisha Baibolo balicepele. Ba Matthew balandile ukuti: “Mu cilonganino natandalile mwali abalesangwa ku kulongana 200, lelo abaletungulula ukulongana ni eluda fye umo umukote no mubomfi utumikila umulumendo. Ici calengele ukuti ndefwaisha ukukuukila kuli ici cilonganino pa kuti tukalebombela pamo na ba aba bwananyina.” E ico ba Matthew balikuukile ku Russia mu 2002.

Ilyo papitile imyaka ine, ba Michael nabo balikuukile ku Russia kabili basangile ukuti bamunyina abakutungulula mu filonganino balefwaikwa sana. Apo bali babomfi batumikila, babapeele umulimo wa kulolekesha pa ndalama sha cilonganino, impapulo e lyo ne fifulo fya kushimikilamo. Balibapeele no mulimo wa bukalemba, balelanda amalyashi ya ku cintubwingi, kabili baleyafwilishako mu kupekanya ukulongana kukalamba no kwafwilishako ukukuula Amayanda ya Bufumu. Na kuba, na pali ino ine nshita abakutungulula mu filonganino balefwaikwa sana. Nangu ca kuti ukubomba imilimo iingi mu cilonganino kulanasha, ba Michael, abo pali ino inshita ni baeluda batile: “Ukubombela aba bwananyina kulanenga naba ne nsansa nga nshi. Ala uyu mulimo naliutemwa sana!”

Ba Matthew baupile ba Marina e lyo ba Michael bena baupile ba Olga. Aba bonse, pamo na ba bwananyina balitwalilila ukwafwilisha ifilonganino ifileya filefulilako.

Mu 1994, ilyo ba Tatyana bali ne myaka 16, mu cilonganino bali ku Ukraine mwaishile bapainiya baibela 6 abafumine ku Czech Republic, ku Poland, na ku Slovakia. Ba Tatyana balebukisha ifisuma pali aba bapainiya, batile: “Aba bapainiya tabaifinishe, bali ne cikuuku, balebombesha, kabili balishibe bwino Baibolo.” Balimwene ifyo Yehova apaalile aba bapainiya pa fyo baipeeleshe, e ico batile, ‘Na ine ndefwaya nkabe nga aba bapainiya.’

Apo ba Tatyana balefwaisha ukuba nga aba bapainiya, lyonse nga baisala amasukulu, baleya mu kushimikila pamo na ba mu cilonganino ku ncende ishabela ukutali mu Ukraine na mu Belarus, umo ba Nte bashabalile ababila imbila nsuma. Baleumfwa bwino sana ilyo baleya mu kushimikila kuli ishi ncende ica kuti balisalilepo no kukuukila ku Russia pa kuti baleshimikila sana. Ilyo baile ku Russia pa muku wa kubalilapo, baile fye mu kutandalila nkashi uwa kuukileko na pa kuti bafwaye incito ya kusangilamo indalama sha kubomfya  mu fyo balekabila ilyo balebomba bupainiya. Lyena mu 2000, ba Tatyana balikuukile ku Russia. Bushe balikwete amafya ilyo bakuukile?

Ba Tatyana balandile ukuti: “Apo nshakwete indalama ishingi isha kusonkela ing’anda, nalesonkela umuputule mu ng’anda umwaleikala abantu abengi. Imikalile ya musango uyu yalyafishe. Inshita shimo nalefwaya ukubwelelamo ku Ukraine. Nangu cali ifi Yehova alengafwa ukulatontonkanya pa fyo nali no kupaalwa nga natwalilila ukumubombela.” Pali nomba ba Tatyana ni bamishonari ku Russia. Mu kulekelesha batile: “Pa myaka yonse iyo naikala mu Russia nalimona ifintu ifingi sana kabili nalikwata ne fibusa ifingi. Ne cikalamba ca kuti pa myaka yonse iyo nabombela mu Russia icitetekelo candi calikoselako.”

Ba Masako abafumine ku Japan, abali ne myaka nalimo ukucila pali 50, balefwaisha ukuba mishonari, lelo apo balelwalilila balemona kwati te kuti babombe uyu umulimo. Ilyo baumfwileko bwino bakuukile ku Russia ku kuyabombako umulimo wa kulobolola. Nangu ca kuti calyafishe ukusanga incito iisuma ne ng’anda ya kwikalamo, ba Masako balefunda iciJapanese kabili balebombako no mulimo wa kuwamisha abantu ifintu. Cinshi calenga ukuti batwalilile umulimo wa kubila imbila nsuma mu Russia?

Nga batontonkanya pa myaka 14 iyo babombela mu Russia, ba Masako batila: “Insansa isho nakwata muli yu mulimo shalicila pa mafya ayo nkwata. Ukubombako umulimo wa kushimikila mu fifulo umo bakasabankanya bacepa kulenga umuntu alebombesha kabili kulalenga aba ne nsansa.” Ba Masako balandile no kuti: “Pa myaka 14 iyo naikala mu Russia, Yehova alampeela ifya kulya, ifya kufwala, no mwakwikala. Ala kuti natila fye alincitila icisungusho.” Ilyo ba Masako bashilakukila ku Russia, balebombela na ku Kyrgyzstan. Na kabili, ba Masako balibombako na mabumba aya balanda ululimi lwa ciNgeleshi, iciChinese ne ciUighur. Pali ino nshita ni bapainiya ba nshita yonse mu St. Petersburg.

Apo imikalile yaIyafya, indupwa shimo shilakuukila ku fyalo fimbi pa kuti basangeko incito iyi ngalenga balakwata indalama ishingi no kulaikala bwino. Lelo, indupwa shimo shilapashanya Abrahamu na Sara pantu bakuukila ku fyalo fimbi pa kuti balebila imbila nsuma.  (Ukute. 12:1-9) Natulande pali ba Mikhail na bena mwabo ba Inga, bonse bali ne myaka ukucila nalimo 40. Bakuukile ku Russia ukufuma ku Ukraine mu 2003. Ilyo bafikile ku Russia, tapakokwele balisangile abantu abalefwaya ukusambilila Baibolo.

Ba Mikhail batile: “Bushiku bumo ilyo twaleshimikila mu cifulo umo ba Nte bashabalile abashimikilamo, bashikulu bantu bamo abo twasangile pa ng’anda batwipwishe ati, ‘Bushe muli bakabila ba mbila nsuma?’ Ilyo twayaswike ati e mukwai tuli bakabila ba mbila nsuma, balandile ati: ‘Nalishibe ukuti bushiku bumo mukesa mu kushimikila muli cino cifulo pa kuti amashiwi Yesu alandile yakafikilishiwe.’ Lyena bayambwile amashiwi Yesu alandile ayaba pali Mateo 24:14.” Ba Mikhail balandile na kabili ati: “Muli ici cifulo twalisangilemo ne bumba lya bana mayo 10 abalepepa ku Baptist, lelo abalefwaisha ukusambilila icine. Balikwete icitabo ca Kuti Waikala, kabili lyonse pa mpela ya mulungu balesambilila Baibolo ukubomfya ici cine citabo. Twalilanshenye nabo pa maawala ayengi kabili twalyaswike ifipusho batwipwishe, twalimbile inyimbo sha Bufumu ca pamo, no kuliila ca pamo ifya kulya. Ndebukisha ifyo natemwenwe ukushimikila muli ici cifulo.” Ba Mikhail na bena mwabo ba Inga basumina ukuti ukubombela mu cifulo umo bakasabankanya bacepa kwalikosha bucibusa bwabo na Yehova, kwalilenga batemwa sana abantu, kabili kwalilenga baba sana ne nsansa. Pali nomba ba Mikhail na ba Inga babombela mu muputule.

Mu 2007, ba Yury na bena mwabo ba Oksana, bonse, abali ne myaka ukucila nalimo 30, bafumine ku Ukraine no mwana wabo Aleksey uuli ne myaka 13, kabili balitandalile iofeshi lya musambo mu Russia. Ilyo baali pa musambo balimwene mapu ya fifulo umo bakasabankanya bashifika ukubila imbila nsuma. Ba Oksana balandile ati, “Ilyo twamwene iyi mapu, twalisumine ukuti cine cine bakasabankanya balefwaikwa sana. Ne ci calengele ukuti tusalepo ukukuukila ku Russia.” Finshi fimbi fyalengele ukuti basalepo ukukuukila ku Russia? Ba Yury batile: “Fimo ifyatwafwile, kulabelenga ifipande ifiba mu mpapulo shesu, pamo nga ‘Bushe kuti mwabombako umulimo wa kushimikila mu calo cimbi?’ * Lyena twalitandalile icifulo ico aba ku musambo batwebele ukuti e ko tukalabombela, kabili twalisangile ing’anda ya kwikalamo e lyo ne ncito.” Mu 2008, twalikuukile ku Russia.

Pa kubalilapo fye calyafishe ukusanga incito no mwakwikala, ilingi line twalekuuka kuuka. Ba Yury balandile ukuti: “Lyonse twalepepa kuli Yehova pa kuti atwafwe ukukanafupulwa, kabili twalitwalilile ukubila imbila nsuma, pantu twalicetekele ukuti Yehova akulatwafwa. Yehova alitwafwile pantu twalefwaya Ubufumu intanshi. Ukubombako uyu mulimo kwalengele ulupwa lwesu ukwikatana.” (Mat. 6:22, 33) Bushe ukubombela uko bakasabankanya bacepa kwayafwa shani umwana wabo Aleksey? Ba Oksana batile: “Kwalimwafwa sana ukubika amano ku fya kwa Lesa ica kuti ilyo aali fye ne myaka 9, aliipeele kuli Yehova kabili alibatishiwe. Apo alishiba ukuti bakasabankanya ba mbila nsuma balafwaikwa sana, calenga alebombako bupainiya bwa kwafwilisha lyonse nga baisala isukulu. Tulaba ne nsansa nga nshi ukumona ifyo atemwa umulimo wa kushimikila ne fyo aba uwacincila muli uyu mulimo.” Pali nomba ba Yury na ba Oksana ni bapainiya baibela.

Ukulingana ne fyo aba bonse ababomba umulimo wa kulobolola balandile, nacimoneka apabuuta tuutu ukuti nga tulefwaya ukuukila ku cifulo cimbi uko twingalashimikila sana imbila nsuma, tufwile ukucetekela nga nshi Yehova. Kwena ababombela ukuli ukukabila balakwata amafya ayalekanalekana, lelo balaba ne nsansa ilyo bashimikila ku bantu abafwaya ukwishiba icine. Bushe kuti mwatemwa ukukuukila ku cifulo uko bakasabankanya bacepa? Nga mwacita ifyo mukomfwa nge fyo ba Yury abaile mukubombela ukwali ukukabila baumfwile, batile: “Cimo fye ico nanguluka ca kuti nshatendeke bwangu.”