PALI ba Nte abacincila ababombela mu fyalo fimbi umo ababila imbila nsuma bacepa, paliba na bankashi abashimbe abengi nga nshi. Bamo pali aba balibombela mu fyalo fimbi pa myaka iingi. Finshi fyabafwile pa kuti bakuukile ku calo cimbi? Finshi basambililako ilyo bashimikila abantu imbila nsuma mu fyalo fimbi? Bushe balitemwa ifyo basalilepo ukucita? Twalipwisheko bankashi bamo pali aba. Nga ca kuti muli bankashi abashimbe kabili mulafwaisha ukukuukila uko ababila imbila nsuma bacepa, mwalatemwa ukumfwa ifyo balandile. Kwena abantu ba kwa Lesa bonse fye kuti banonkelamo mu fyo aba bankashi bacitile.

Bushe mulatwishika nga ca kutila kuti mwabomba bupainiya ku calo cimbi apo muli bashimbe? Ba Anita abali ne myaka 75 baletwishika sana nga kuti babomba bupainiya ku calo cimbi. Ba Anita bakuliile ku England kabili e ko batendekele na bupainiya ninshi bali ne myaka 18. Batile: “Nalitemwa ukusambilisha abantu pali Yehova, lelo nshaletontonkanya ukutila kuti nayabombela ku calo cimbi. Nshabalile nsambililapo ululimi lwa ku calo cimbi kabili nalemona kwati te kuti nsambilile ululimi nangu lumo. Kanshi calimpapwishe ilyo banjitile kwi Sukulu lya Gileadi. Calimpapwishe ifi baitile ine ne muntu uushacindama kuli ili sukulu. Lelo natontonkenye ukuti, ‘Yehova nga alemona ukutila kuti nabomba, nkesha na maka yandi.’ Napapita nomba ne myaka ukucila pali 50 ukutula apo ifi fyacitikile. Ukutula ilya nshita, momba bumishonari mu Japan.” Ba Anita balandile no kuti: “Limo limo ndeba bankashi bacaice ukuti, ‘Sendeni ifyola kabili tendekeni bupainiya pa kuti mukabombeleko ku calo cimbi.’ Nalitemwa ukuti abengi balabomba bupainiya mu fyalo fimbi.”

Bankashi abengi ababombela ku fyalo fimbi, pa kubala baleshimunuka ukukuuka. Cinshi cabafwile ukushipa?

Ba Maureen abali ne myaka 64 batile: “Ilyo nalekula nalefwaisha ukwishiba ifyo ningacita pa kuti ndeyafwa abantu.” Ilyo bali ne myaka 20, bakuukile ku citungu ca Quebec, mu Canada uko bapainiya bacepele. Ba Maureen batile: “Pa numa balinjitile kwi Sukulu lya Gileadi, lelo naletiina ukuya uko nshaishibe ukushali abanandi. Na kabili nshalefwaya ukusha bamayo abalesunga batata abalelwalilila. Mu nshita ya bushiku ilingi nalepapaata Yehova ukuti angafwe uku ninshi ndelila. Ilyo naebeleko abafyashi bandi ifyo naletontonkanya, bankoseleshe ukuti nkaye ku sukulu.  Na kabili nalimwene ukuti icilonganino twalimo caleyafwa sana abafyashi bandi. Ilyo namwene ifyo Yehova alebasakamana calengele nacetekela ukuti na ine wine akansakamana. Pali iyi nshita naliipekenye ukuya ku sukulu!” Ba Maureen batendeke bumishonari mu 1979, kabili babombeele ku West Africa ukucila pa myaka 30. Pali ino nshita ba Maureen balibwelela ku Canada ku kusunga banyinabo kabili e ko babomba bupainiya bwaibela. Ilyo balelanda pa myaka babombele bupainiya ku calo cimbi, batile: “Yehova lyonse alempeela ifyo nalekabila pa nshita nalefikabila.”

Ba Wendy abali ne myaka 65 batendeke bupainiya ku Australia ninshi bali ne myaka 14. Balandile ati: “Ilyo natendeke bupainiya nali ne nsoni sana, kabili calenkosela ukulanda na bo nshaishibe. Lelo bupainiya bwalingafwa ukupwisha insoni ica kuti ndalanda na bantu abalekanalekana. Bupainiya bwalengele nalashintilila pali Yehova kabili natendeke ukufwaisha ukuya mu kubombela ku calo cimbi. Nkashi umushimbe uwabombele bumishonari pa myaka ukucila pali 30 alinjitile ukuti nkayebomba nankwe umulimo wa kubila imbila nsuma ku Japan pa myeshi itatu. Ukubombela pamo nankwe kwalengele nacilapo ukulafwaisha ukuya mu kubombela ku calo cimbi.” Mu 1986, ba Wendy balikuukile ku cishi ca Vanuatu, icaba apalepa amakilomita 1,770 ukufuma apabela icalo ca Australia ukulola ku kabanga.

Ba Wendy bacili ku Vanuatu, pali ino nshita babombela pa maofeshi ya bakapilibula. Batile: “Ndatemwa sana nga namona ifyo ifilonganino na mabumba yalepangwa mu ncende ishabela ukutali. Ukubombako uyu mulimo wa kwa Yehova pali ifi fishi lishuko nga nshi.”

Ba Kumiko abali ne myaka 65 balebomba bupainiya ku Japan kabili uo balebomba nankwe bupainiya alandile ukuti bakuukile ku ca calo ca Nepal. Ba Kumiko batile: “Libili libili alenjeba ukuti tukuuke lelo lyonse nalekaana. Ico nshalefwaya, kuya mu kusambilila ululimi lumbi e lyo no kutendeka ukusambilila ifyo bekala muli cilya calo. Na kabili tatwakwete indalama shakwendela ukuya ku calo cimbi. Ilyo naletontonkanya ifya kucita pali ili lyashi, naishileba mu busanso bwa pa musebo ilyo nali pali honda kabili balintekele mu cipatala. Ilyo nali mu cipatala natontonkenye nati: ‘Nshishibe fimbi ifingancitikila, nalimo kuti nalwala sana ica kuti nafilwa no kuyabomba bupainiya ku calo cimbi. Bushe te kuti ndeya mombeko ku calo cimbi pa mwaka umo?’ Nalipepele kuli Yehova ukuti angafwe ukucita ifyo napingwilepo.” Ilyo ba Kumiko babafumishe mu cipatala, balile ku Nepal mu kutandala kabili pa numa bena na nkashi balebomba nankwe bupainiya balikuukile kuli ici calo.

 Ilyo batontonkenye pa fyo babombele ku Nepal mupepi ne myaka 10, ba Kumiko batile: “Ifyo nalemona ukuti mafya fyaishilepwa kwati ni filya amenshi muli Bemba wa Kashika yapaatukene. Nalitemwa ifi naile mu kubombela uko aba kubila imbila nsuma bacepa. Ilingi line nga ndelanshanya no lupwa lumo pa fya mu Baibolo, abena mupalamano babo 5 nangu 6 balesa ku kukutika. Nangu bana abanono balanjeba ukuti mbapeeleko trakiti iilanda pa fya mu Baibolo. Ndaba ne nsansa sana ukubila imbila nsuma muli ici cifulo umwaba abantu abatemwa ukukutika.”

Te kuti tupape ukuti aba bankashi abashipa abo twaipwishe balikwete amafya ilyo bakuukile ku fyalo fimbi. Bacitile shani pa kuti bashipikishe?

Ba Diane abena Canada batile: “Pa kubala, calinkosele ukusha ulupwa lwandi.” Pali nomba ba Diane bali ne myaka 62 kabili babomba bumishonari mu calo ca Ivory Coast (ico nomba beta abati Côte d’Ivoire) pa myaka 20. Ba Diane batile: “Nalipepele kuli Yehova ukuti angafwe ukutemwa abantu abo nalebilako imbila nsuma. Munyinefwe Jack Redford uwaletufunda mwi Sukulu lya Gileadi atwebele ukuti pa kubala tukafulunganishiwa nangu fye ukupapa nga twamona ifyo abantu bekala mu calo batutumako, maka maka nga ca kuti icalo cipiina sana. Lelo batwebele ati: ‘Tamufwile ukulolesha pa bupiina. Mulelolesha abantu, mulebalolesha pa menso na mu menso. Mulemona ifyo balemoneka nga baumfwa icine ca mu Baibolo.’ Ifi fine e fyo nalecita kabili mwalifumine ifisuma! Ilyo nalebila imbila nsuma ya Bufumu, nalemona ifyo pa menso ya bantu palecelebuka!” Finshi fimbi fyayafwile ba Diane ukwaluka pa kuti babombe bwino mu calo cimbi? Batile: “Abo nalesambilisha Baibolo bali fibusa fyandi kabili naletemwa ukumona baba ababomfi ba kwa Yehova aba cishinka. Icalo bantumineko e caishileba icalo candi. Nalikwete bamayo, batata, bandume yandi ne nkashi nandi nga filya fine Yesu atulaile.”—Marko 10:29, 30.

Ba Anne abali ne myaka 46, babombela ku Asia mu calo umo bashitusuminisha ukubila imbila nsuma. Batile: “Pa myaka iingi iyo nabombela mu fifulo ifyalekanalekana ku fyalo fimbi, naleikala na bankashi abali ne nkulilo e lyo ne fifyalilwa ifyapusene ne nkulilo e lyo ne cifyalilwa candi. Inshita shimo, ifi fyalelenga tulepusana. Ifi nga fyacitika, naleesha sana ukupalama kuli bankashi naleikala nabo pa kuti njishibe intambi shabo. Na kabili nalibombeshe ukuba no kutemwa e lyo no kukanalapampamina fye pa fyo nalefwaya. Pali nomba naliba ne nsansa pantu ifyo nacitile fyalenga nakwata abanandi abengi  abangafwa ukushipikisha ilyo ndebomba umulimo wa kubila imbila nsuma.”

Mu 1993, ba Ute abena Germany abali ne myaka 53 balibatumine ku calo ca Madagascar ku kubomba bumishonari. Batile: “Pa kubala, naliculile pa kusambilila ululimi abantu balanda, e lyo icalo na co calikaba, kabili nalelwala impepo, insokanda, e lyo na malwele ayaletwako no tushiishi twa amoeba. Lelo balengafwa. Bankashi, abana babo, na bo nalesambilisha Baibolo bali abatekanya pa kungafwa ukusambilila ululimi. Mishonari munandi alensakamana nga nalwala. Lelo uwalengafwa sana ni Yehova. Lyonse nalemweba ifyalensakamika. Lyena nalelolela ukuti asuke ipepo lyandi, inshita shimo palepita inshiku, nelyo fye imyeshi pa kuti asuke. Yehova alepwisha amafya yonse ayo nalekwata.” Napapita imyaka 23 ukutula apo ba Ute batendekele ukubomba umulimo wa kubila mbila nsuma mu Madagascar.

Nga filya fine ciba kuli bonse abaya uko aba kubila imbila nsuma bacepa, bankashi abashimbe abekala mu fyalo fimbi ilingi line balalanda ukuti ukubombela mu fyalo fimbi kwalilenga bapaalwa. Mapaalo nshi yamo ayo bakwata?

Ba Heidi abena Germany abali ne myaka 73, balibomba bumishonari mu calo ca Ivory Coast ukutula mu 1968. Batile: “Icalenga mbe ne nsansa sana kumona abana bandi aba ku mupashi ‘baleenda mu cine.’ Bamo abo nalesambilisha Baibolo nomba ni bapainiya, e lyo bambi ni baeluda. Abengi banjita ati mayo nelyo mama. Umo pali aba baeluda no mwina mwakwe na bana babo, bamona fye kwati nine lupwa wabo. Kanshi Yehova alimpeela umwana umwaume, umupongoshi, na beshikulu.”—3 Yoh. 4.

Ba Karen abena Canada abali ne myaka 72, balibombela ku West Africa pa myaka ukucila pali 20. Batile: “Bumishonari bwalilenga nalaipeelesha sana, naba no kutemwa, e lyo no kuba uwatekanya. Na kabili ukulabombela pamo na ba bwananyina aba mu fyalo ifyalekanalekana kwalyalula ifyo mona ifintu. Nalisambilila ukuti imilimo imo kuti mwaibomba mu nshila ishalekanalekana. Na kabili lipaalo sana ukukwata ifibusa mwi sonde lyonse! Nangu ca kuti pali nomba ifintu fyalyaluka, twalitwalilila ukuba ifibusa.”

Ba Margaret abena England abali ne myaka 79, balibombele bumishonari mu calo ca Laos. Batile: “Ukubombela ku calo cimbi kwalilenga namona ifyo Yehova akula abantu aba mishobo yonse kabili aba nkulilo ishalekanalekana ukwisa mu cilonganino cakwe. Ici calikosha sana icitetekelo candi. Calilenga nacetekela sana ukuti Yehova e utungulula icilonganino cakwe no kuti akafikilisha ubufwayo bwakwe.”

Ukwabula no kutwishika, bankashi abashimbe ababombela mu fyalo fimbi balibombesha mu mulimo wa kubila imbila nsuma. Tulingile ukulabatasha sana. (Abapi. 11:40) E lyo kabili bankashi abaleya uko ababila imbila nsuma bacepa, balefulilako fye. (Amalu. 68:11) Bushe kuti mwayalulako fimo pa kuti mukabombeko nga ifi aba bankashi twaipwishe bacitile? Nga mwabombako, ukwabula no kutwishika ‘mukasonda no kumona ukuti Yehova musuma.’—Amalu. 34:8.