“Naiminine mupepi ne shitima ilyalebutukisha ukupita mu cibwendo. Ilyo lyapitile nalyumfwile umwenso, lelo namwene ukuti ukucita ifi kwalelenga naleka ukutontonkanya pa mafya nakwete.”—E fyalandile Leon. *

“Nga naipoosa mu menshi ukufuma pa cilibwe icasansuka sana, naleumfwa bwino pa kashita fye akanono. Nalitemenwe ukucita ifi, lelo inshita shimo naleumfwa sana umwenso.”—E fyalandile Larissa.

Nga filya Leon na Larissa bacita, abacaice abengi nabo balitemwa ukwangala ifyangalo ifingabaletela ubusanso pa kuti bamone nga kuti baficita nelyo iyo. Bushe na iwe ulakumbwa ukwangalako ifyangalo fya musango uyu? Nga ulakumbwa, ninshi cino cipande calakwafwa sana.

Cilafya ukuleka ukwangala ifyangalo ifingakuletela ubusanso. Ukwangala ifyangalo ifingakuletela ubusanso kuti kwalenga waumfwa bwino sana pa nshita iinono, kabili kuti fyalenga walafifwaisha. Marco, na o uwatemenwe ukwiminina mu cibwendo umupita amashitima, atile: “Ukucita ifi kwaletiinya, lelo kwalelenga ndeumfwa bwino sana. Ici calengele nilafwaya ukuleka ukwangala ici cangalo.”

Justin uwaleikata ku myotoka ishalepita pa kuti shilemutinta ninshi nafwala insapato sha mawilo, atile: “Nangu ca kuti naleumfwa umwenso, nshalefwaya ukuleka. Nalefwaya abantu balekumbwa ifyo nalecita, lelo bushiku bumo nali mu busanso.”

Abanobe kuti balenga walabakonkelela. Marvin atile: “Abanandi balimpatikishe ukunina icikuulwa icitali. Balenjeba ukuti: ‘Akunina fye. Walafika nomba line.’ Nalitiinine kabili naletutuma ilyo nalenina icibumba.” Larissa, uo tulandilepo atile: “Nalekonkelesha fye ifyo abanandi balecita.”

Abantu bamo pa Intaneti balalanda ifisuma pa bangala amangalo ayengakuletela amasanso e lyo no kulenga calamoneka kwati tacayafya ukwangala ifyo fyangalo. Na kuba bamo balabika amavidio pa Intaneti ayalanga ifyo abangala aya mangalo bacita pa kuti beshibikwe na pa kuti abantu bababikeko amano.

Ku ca kumwenako, mu mavidio yamo ayalumbuka balalangamo abantu balebutuka, balenina nelyo ukutoloka ifibumba, amayanda, amatabo ne fintu fimbi ukwabula ukubomfya  ifili fyonse ifingabacingilila. Ukutamba amavidio ya musango uyu kuti kwalenga walamona kwati: (1) Tamwaba sana ubusanso mu kwangala aya mangalo, kabili (2) Kuti walamona kwati bonse fye balangalako aya mangalo. Ici kuti calenga walafwaisha ukwangalako amangalo ya musango uyu.

Kwaliba ishila ishisuma isho wingabomfya pa kwishiba ifyo wingacita ne fyo ushingacita. Baibolo itila: “Ukutukusha umubili kwafwa fye panono.” (1 Timote 4:8) Lelo ilatweba no kuti tufwile “ukuba na mano.” (Tito 2:12) Finshi ulingile ukucita pa kuba uwa mano?

Ulingile ukwishiba ububi bwabamo. Baibolo itila: “Onse uwacenjela akacitila ifintu mu kwishiba, lelo umuwelewele akasalanganya ubupumbu.” (Amapinda 13:16) Ilyo taulatendeka ukucita fimo, ulingile ukwishiba nga kuti fyalenga waba mu busanso. Uleyipusha ukuti, ‘Bushe ifyo ndefwaya ukucita kuti fyalenga naicena icabipisha nelyo kuti fyalenga nafwa?’—Ilembo ilingakwafwa: Amapinda 14:15.

Ulesala ifibusa ifyacindika ubumi. Ifibusa ifisuma tafyakakuleke ukwangala amangalo ayengakubika mu busanso nelyo ukukuleka wacita ifyo ushilefwaya. Larissa atile: “Ifibusa fisuma fyalengafwa ukulasala bwino ifyo nalefwaya ukulacita, lelo ilyo nakwete ifibusa fimbi, ifintu fyalyalwike.”—Ilembo ilingakwafwa: Amapinda 13:20.

Kuti wayangala ukwabula ukuibika mu busanso. Icitabo citila Adolescent Risk Behaviors cilanda ukuti umuntu nga alekula e lyo “asambilila ifyo afwile ukulacita e lyo ne fyo ashingacita.” Kuti wayangala ifyangalo ifishingakubika mu busanso ukubomfya ifintu ifingakucingilila ku masanso.

Ulecita ifingalenga abantu bakucindika. Abantu tabakucindike pa mulandu wa fyo wangala amangalo ya kuibika mu busanso, lelo bakakucindika nga bamona ifyo ucita pa kupwisha amafya. Larissa atile: “Ukuipoosa mu menshi ukufuma pa cilibwe icasansuka kwalengele natendeka ukulabika sana ubumi bwandi mu kaposa mweo. Ne calengele ni co nshalekana ifyo abanandi balenjeba.”

Icishinka ca kuti: Mu nshita ya kulayangala amangalo ayengalenga waibika mu busanso, ulingile ukulasala bwino amangalo wingangalako.—Ilembo ilingakwafwa: Amapinda 15:24.