Bakong arog kan popular na tradisyon sa Pasko, dai ginagamit kan Bibliya an mga terminong “tulong madunong na lalaki” o “tulong hadi” para iladawan an mga parabiyahe na nagbisita ki Jesus pagkamundag kaini. (Mateo 2:1) Imbes, ginamit kan kagsurat kan Ebanghelyo na si Mateo an Griegong tataramon na ma’goi para iladawan an mga nagbisitang idto ki Jesus. An tataramon na iyan posibleng marhay na nanunungod sa mga eksperto sa astrolohiya saka sa iba pang mga gibong okulto. a Sa ibang mga traduksiyon kan Bibliya, inaapod sinda na “mga astrologo” o “mga mago.” b

•  Pira an “madunong na mga lalaki”?

•  Mga hadi daw an “madunong na mga lalaki”?

•  Ano an mga pangaran kan “madunong na mga lalaki”?

•  Kasuarin nagbisita ki Jesus an “madunong na mga lalaki”?

•  Ginamit daw nin Diyos an “bituon” kan Betlehem para giyahan an “madunong na mga lalaki”?

 Pira an “madunong na mga lalaki”?

 Mayong sinasabi an Bibliya, saka magkakalain an sinasabi kan mga tradisyon manungod sa bilang ninda. Sinabi sa Encyclopedia Britannica: “Sa tradisyon sa Sirangan, 12 an mga Mago. Pero sa tradisyon sa Sulnupan, tulo sinda, posibleng marhay na basado iyan sa tulong regalo na ‘bulawan, kamangyan, saka mira’ (Mateo 2:11) na iprinesentar sa umboy.”

 Mga hadi daw an “madunong na mga lalaki”?

 Dawa ngani sa tradisyon sa Pasko parating ipinapahiling na hadi an mga nagbisita, mayo kitang mababasa sa Bibliya na inapod sindang hadi. Sinasabi kan Encyclopedia Britannica, na sa paglihis nin mga siglo, idinagdag na sana an apod na iyan bilang parte kan tradisyon na “nakapagayon sa istorya.”

 Ano an mga pangaran kan “madunong na mga lalaki”?

 Dai sinabi sa Bibliya an mga pangaran kan mga astrologo. Sigun sa The International Standard Bible Encyclopedia, “an pagtao nin pangaran sa sainda (arog kan Gaspar, Melchor, saka Baltasar) nakabasar sa mga alamat.”

 Kasuarin nagbisita ki Jesus an “madunong na mga lalaki”?

 Posibleng nagbisita ki Jesus an mga astrologo pagkalihis nin nagkapirang bulan pagkamundag saiya. Nasabi ta iyan huling si Hading Herodes, na gustong ipagadan si Jesus, ipinagbuot na gadanon an mga aking lalaki na dos anyos pababa. Ibinasar niya an edad na iyan sa impormasyon na itinao saiya kan mga astrologo.—Mateo 2:16.

 Dai nagbisita ki Jesus an mga astrologo kan bangging mamundag siya. Sinasabi kan Bibliya: “Paglaog ninda sa harong, nahiling ninda an aki kaiba kan saiyang inang si Maria.” (Mateo 2:11) Ipinaparisa kaiyan na nakaistar na sa sarong harong an pamilya asin na si Jesus bako nang umboy na nasa sarong bahugan.—Lucas 2:16.

 Ginamit daw nin Diyos an “bituon” kan Betlehem para giyahan an “madunong na mga lalaki”?

 May mga tawo na naniniwalang ginamit nin Diyos an “bituon” kan Betlehem para giyahan an mga astrologo pasiring ki Jesus. Pag-isipan kun taano ta bakong totoo iyan.

•   Giniyahan nguna kan sinasabing bituon an mga astrologo pa-Jerusalem. Sinasabi kan Bibliya: “May mga astrologo hali sa Sirangan na nag-abot sa Jerusalem, na nagsasabi: ‘Hain an ipinangaki na hadi kan mga Judio? Huli ta nahiling mi an saiyang bituon kan yaon kami sa Sirangan, asin nagdigdi kami tanganing magtaong galang sa saiya.’”—Mateo 2:1, 2.

•   Si Hading Herodes, bako an “bituon,” an inot na naggiya sa mga astrologo na magpa-Betlehem. Kan madangog ni Herodes an manungod sa karibal na “hadi kan mga Judio,” inimbestigaran niya kun sain mamumundag an ipinanugang Cristo. (Mateo 2:3-6) Kan maaraman niya na sa Betlehem, sinabi niya sa mga astrologo na magduman, hanapon an aki, dangan bumalik saiya para baretaan siya.

   Kaidto lang nagpa-Betlehem an mga astrologo. Sinasabi kan Bibliya: “Pagkadangog sa sinabi kan hadi, naghali sinda, asin uya! an bituon na nahiling ninda kan yaon sinda sa Sirangan padagos na nag-abante sa inutan ninda sagkod na nagpundo iyan sa tungod kan namumugtakan kan aki.”—Mateo 2:9.

•   An paglataw kan “bituon” nagin dahilan nin mga pangyayari na nagsapeligro sa buhay ni Jesus asin nagresulta sa paggadan sa inosenteng mga aki. Pagkahali kan mga astrologo sa Betlehem, pinatanidan sinda nin Diyos na dai bumalik ki Herodes.—Mateo 2:12.

 Ano an ginibo ni Herodes? Sinasabi kan Bibliya: “Naanggot nin grabe si Herodes kan mahiling niya na linansi siya kan mga astrologo, asin nagsugo siya nin mga tawuhan saka ipinagadan niya an gabos na aking lalaki sa Betlehem asin sa mga distrito kaiyan, puon dos anyos pababa, basado sa sinabi sa saiya kan mga astrologo na panahon na nagpahiling an bituon.” (Mateo 2:16) Dai lamang tutugutan nin Diyos na magin dahilan siya nin arog kaiyan karaot na bagay.—Job 34:10.