KAYA mo daw magbasa nin Bibliya sa lengguwaheng Hebreo? Posibleng dai. Tibaad dai ka pa nakahiling nin sarong Bibliya sa lengguwaheng Hebreo. Pero, puwedeng mas mapahalagahan mo an saimong kopya kan Banal na Kasuratan kun mabibisto mo si Elias Hutter, sarong iskolar sa Bibliya kan ika-16 na siglo, saka kun maaaraman mo an dapit sa duwang edisyon na Hebreong Bibliya na ipinublikar niya.

Namundag si Elias Hutter kan 1553 sa Görlitz, sarong sadit na banwaan harani sa border ngunyan kan Germany sa Poland saka Czech Republic. Nag-adal siya dapit sa mga lengguwahe na ginagamit sa Middle East sa Lutheran University sa Jena. Kan siya mga 24 anyos na, nagin propesor siya sa lengguwaheng Hebreo sa Leipzig. Bilang sarong repormador sa edukasyon, nag-establisar siya nin sarong eskuwelahan sa Nuremberg. Sa laog nin apat na taon, puwedeng manudan diyan kan mga estudyante an Hebreo, Griego, Latin, asin German. Kan panahon na idto, mayo pang eskuwelahan o unibersidad na nag-aalok nin arog kaiyan.

Kan 1587, ipinublikar ni Hutter an sarong Hebreong edisyon kan Bibliya na mas midbid sa apod na Lumang Tipan. An edisyon na ini may titulong Derekh ha-Kodesh, na kinua sa Isaias 35:8 asin nangangahulugan na “Dalan nin Kabanalan.” Pinatotoohan kan magayon na typeface kaini o font na ginamit an komento na “an gabos na kabtang kaini nagpapatunay na kahanga-hanga an edisyon na ini.” Pero nagin kapaki-pakinabang na marhay an Bibliyang ini huling puwede ining magamit kan mga estudyante bilang sarong epektibong kasangkapan sa pag-adal nin Hebreo.

Para maaraman niyato kun taano ta dakulang tabang an Hebreong Bibliya ni Hutter, pag-ulayan ta an duwang dahilan kun taano ta dipisil basahon an Hebreong Bibliya. Inot, ibang-iba saka bakong pamilyar an alpabeto kaini. Ikaduwa, masakiton aramon kun arin an orihinal na mga tataramon (root word) pag naggagamit na nin unlapi (prefix) saka hulapi (suffix). Halimbawa, an Hebreong tataramon na נפשׁ (ne’phesh), nangangahulugan na “kalag.” Sa Ezequiel 18:4, binugtakan iyan nin unlapi na ה (ha), na an kahulugan “an,” kaya iyan nagin הנפשׁ (han·ne’phesh), o “an kalag.” Para sa mga bakong pamilyar diyan, tibaad isipon ninda na magkaibang tataramon an הנפשׁ (han·ne’phesh) saka נפשׁ (ne’phesh).

Para tabangan an mga estudyante niya, naggamit si Hutter nin madunong na pamamaagi nin  pag-imprenta kan mga letra​—sarong typeface o font kan mga letra sa Hebreo na naka-bold asin naka-outline. Ginibo niyang naka-bold (o may kulor) an mga letra kan orihinal na tataramon; an mga unlapi saka hulapi naka-outline (o mayong kulor). Kaya, nagin mas pasil para sa mga estudyante na maaraman kun arin an orihinal na Hebreong tataramon, asin nakatabang ini sa sainda na manudan tulos an lengguwahe. Arog man kaiyan an ginamit na istilo nin pagsurat kan mga footnote sa New World Translation of the Holy Scriptures​—With References. * Naka-bold an orihinal na mga tataramon, pero an mga unlapi saka hulapi dai na naka-bold. Mahihiling sa naka-highlight na porsiyon kan ritrato an typeface na ginamit ni Hutter sa saiyang Hebreong Bibliya sa Ezequiel 18:4 asin an ginamit na footnote kan Reference Bible sa tekstong iyan.

Nag-imprenta man si Hutter nin edisyon kan Bagong Tipan sa 12 lengguwahe. Ipinublikar an edisyon na ini sa Nuremberg kan 1599 asin sa parati inaapod iyan na Nuremberg Polyglot. Gusto ni Hutter na magkaigwa nin traduksiyon nin Kristiyanong Griegong Kasuratan sa lengguwaheng Hebreo. Pero sinabi niya ngani na “dawa andam siyang gumastos” para sa Hebreong traduksiyon na iyan, puwedeng masayang lang iyan. * Kaya nagdesisyon si Hutter na siya mismo an magtradusir sa Hebreo kan Bagong Tipan na nasa lengguwaheng Griego. Sa ibong nin mga kadipisilan, natapos ni Hutter an bilog na traduksiyon sa laog sana nin sarong taon!

Gurano kagayon an Hebreong traduksiyon ni Hutter kan Kristiyanong Griegong Kasuratan? Si Franz Delitzsch, sarong midbid na iskolar sa Bibliya sa lengguwaheng Hebreo kan ika-19 siglo, nagsurat: “Ihinahayag kan Hebreong traduksiyon niya an pagsabot sa lengguwahe na dai pamilyar sa mga Kristiyano pero maaasahan pa man giraray na reperensiya, huling sa dakul na beses, an mga ekspresyon na pinili niyang gamiton tama asin eksakto talaga.”

Dai nagyaman si Hutter sa ginibo niyang traduksiyon huling minalataw na dikit an nagbakal kan edisyon niya. Pero, an ginibo niya igwa nin importante asin nagdadanay na impluwensiya. Halimbawa, an saiyang Hebreong Bagong Tipan rinebisar asin ipinublikar giraray kan 1661 ni William Robertson asin kan 1798 ni Richard Caddick. Sa pagtradusir hali sa orihinal na Griego, naitradusir ni Hutter nin tama an mga titulong Kyʹri·os (Kagurangnan) asin The·osʹ (Diyos) bilang “Jehova” (יהוה, JHVH) kun sain kinotar iyan sa Hebreong Kasuratan o kun sa hiling niya nanunungod iyan ki Jehova. Interesante nanggad ini ta baga man dakul na traduksiyon kan Bagong Tipan an dai naggamit kan personal na pangaran nin Diyos, ginamit iyan sa traduksiyon ni Hutter. Kaya, ipinapahiling kaiyan na angay sanang ibalik an pangaran nin Diyos sa Kristiyanong Griegong Kasuratan.

Sa sunod na mabasa mo an pangaran nin Diyos, an Jehova, sa Kristiyanong Griegong Kasuratan o mahiling sa footnote kan Reference Bible, magigirumduman mo si Ellias Hutter asin an kahanga-hangang mga edisyon niya kan Bibliya sa lengguwaheng Hebreo.