BIBEL I TA BÉ KAAT NJÔÔÑ YI, NDI I GWÉ NGIM BIPÔDÔL BI BI BÉ BISU BI NGÉDA YÉ. DI YOÑ NDÉK DIHÉGA.

I bibôdle, bambombok ikété bôt ba njôôñ yi, ba bé nkwook nkaa le to. Ndi nano, libim li neebe le ngiinda i bi bana bibôdlene, ki le Bibel yo i bé niiga hala; ibôdôl lipep jé li bisu ikepam lipep jé li nsôk.​—Bibôdle 1:1.

I ngéda kwañ, ngandak i bé hoñol le nkoñ isi u yé tegep mbok, tole mbamba. Ndi i hiai hitan B.N.Y., (hala wee, Bisu bi Ngéda Yés, ilole Yésu a ngwéé) bôt ba njôôñ yi, ba ba bé bon ba Grikia, ba bôdôl ti mahoñol le, bebek hisi hi gwé ôñgba wee puma. Ndi ki ibôdôl kôba, i hiai juem B.N.Y.​—ntila Bibel wada le Yésaya, a bi kal le hisi hi yé kiki ‘ngiiña yom,’ i ngéda a tila le: “Nyambe a yii i ngii ngiiña i hisi.”​—Yésaya 40:22.

Man Grikia wada le Aristôt, mut njôôñ yi, nu a bi niñ i hiai hina B.N.Y., a bé niiga le, ndik hana isi nyen gwom bi mbol, ndi nyoo i libôbôl li ngii, yom to yada i mbol bé, to héñha, i nhéñha bé. I mahoñol ma mon ma bi nom, tjai ndi tjai. Ndi i hiai 19 N.Y., (hala wee, Ngéda Yés, i mbus ligwéé li Yésu) bôt ba njôôñ yi, ba bi pémés yi mondo le ‘entrôpy.’ I i nkal le, hégél yosôna, to i ba nyoo i ngii tole hana isi, i nke ôbi tole bol. Ikété bôt ba njôôñ yi, ba ba bi ti mahoñol ma, di nla sima, Lord Kelvin, (nu bañga yé jôl le William Thomson) a bi añ ikété Bibel inyu ngii ni hisi le: “W’a héñha bo kiki mbot.” (Tjémbi 102:26, 27) Kelvin a bé hémle i yom Bibel i niiga, le Nyambe a nla tat bihégél gwé, le bi ôbi bañ.​—Ñañal 1:4.

Aristôt a bé niiga le, bihégél bi ngii bi kwéhi ikété bibol, hiki bol i bak ikété ii ipe, bibol bi, bi édi yada ni ii, ndi i ñemkété bibol bi gwobisôna, u nléba nkoñ isi. I hiai 18 N.Y., bôt ba njôôñ yi ba bé neebe le tjôdôt ni biplanet bi nla ba le bi yéñi i ngii hôlô. Ndi ikété kaat Hiôb, i i bi tilba i hiai 15 B.N.Y., di ñañ mu le, Nhek “a nkéi ki hisi hini i ngii to yom.”​—Hiôb 26:7.

BIBEL I TA BÉ KAAT MATIBLA, NDI I GWÉ MATIÑ MA MA ÑÉBA LE I NYI JAM LI MATIBLA ILOLE BIDOKTA BI MBANA I YI I.

Mbén Môsi i bé kal le ba bé lama tééda bôt ba lô, haa ni bôt bape. Ndi hala a mboñ ndik bebee le 700 nwii le Lôk dokta i bi nigil i jam li; ndi biniigana bi, bi ngi yii mahee yak bilen bini.​—Lôk Lévi, bipes 13 ni 14.

Hala a yé nano bebee le 150 nwii le, bidokta bi bééna lem i tibil bakokon​—bo ngi jôwa moo, ki ba ma tihba mim. Liboñok li, li bi boñ le ngandak bôt i wo. Mbén Môsi i bé kal le, tonjee a ntihba mim, a bé mahindi inyu boñ jam li base jo ki jo. I ngéda nya jam i, i bé pémél mut, mbén i bé kal le, a bôñôl malép inyu pubus nyuu yé ilole a nke i boñ mam ma base. Bini bilem inyu base, bi bi bane bo nseñ i pes minsôn.​—Ñañga bôt 19:11, 19.

Hiki nwii, bahal i nol jam kiki bo 525 000 boñge. Libim li ngéda hala a mbôña ndik inyule, bôt ba mboñ mahindi map to hee to hee, ba nyoñ bé to ngéda i pubus i homa nu. Mbén Môsi i bé kal le ba nlama tém hisi inyu jô mahindi ma mut binam, i homa ba njul mahindi a bé lama ba nonok ni mandap.​—Ndiimba Mbén 23:13.

Mbén Nyambe i bé kal le, ba nlama kwee man munlôm i hilo hié hi nyônôs juem. (Lôk Lévi 12:3) Len, bikaat bi njôôñ yi, bi ñunda le, i mbus sonde yap bisu i niñ, matjél ma minset mi bon ma nla tibil maba. Jon, i ngéda Bibel i bé tilba, ilole bidokta bi len bi nkôs i yi ini, i kwee man i mbus dilo disaambok i bé jam li pék.

Minyiña mi mondo i pes njôôñ yi ni i pes matibla mi ñéba le, i yom mut a nôgda mu ñem kiki bo: maséé, botñem, ñem i ti mayéga, ni ñem nwéhél bi gwé nseñ inyu mbôô u mut binam. Bibel i nkal le: “Ñem u nhak u yé bañga matibla, ndi ñem u nsiida u ntuñus bihés.”​—Bingéngén 17:22.