Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

¿Yatiyätati?

¿Yatiyätati?

¿Arqueología toqen jikjjatasiwayki ukanakajj Bibliar yanaptʼiti?

Rey asirio Sargón II, sutipajj Isaías 20:1 qellqatan uñsti

Biblical Archaeology Review sat revistajja, akham siwa: ‘Antiguo Testamenton uñstki uka jaqenakatjja, niya 50 jaqenakan utjatap arqueologonakajj jikjjatawayapjje’ sasa. Uka revistanjja, Israel ukat Judá markanakan 14 reyinakapaw uñsti, jupanakat wali uñtʼatanakajj akanakawa: David, Ezequías ukat yaqha jan uñtʼat reyinakan sutinakapas uñstarakiwa, sañäni, Menahem ukat Péqah. Ukjjarojj 5 faraonan sutinakapaw uñstaraki ukat Asiria, Babilonia, Moab, Persia ukat Siria markanakan 19 reyinakapan sutinakapas uñstarakiwa. Ukjjarusti, mä qellqerina, mä qawqha sacerdotenakana ukat yaqha cargoni jaqenakaw uka revistan uñstaraki.

Uka revistajj akham sarakiwa: ‘Walja yatjjattʼata chachanakaw uka 50 jaqenakan utjaskapunitap qhanañchawayapjje’ sasa. Ukampis walja jaqenakan utjaskapunitapaw arqueologonakan yanaptʼapampejj jikjjatasiwayi. Ukanakat mä qawqhanejj Herodes, Poncio Pilato, Tiberio, Caifás ukat Sergio Paulo ukanakawa. Sutinakapasti Machaq Testamenton uñstaraki.

Biblian parlki uka oraqenakanjja, ¿kunapachas leonanakajj chhaqtawayjje?

Babilonian ladrillonakar khitsut mä leona

Biblian parlki uksa oraqenakanjja, janiw leonanakajj utj-jjeti. Ukampis niya 150 kutiw Biblian uñsti, ukhamajj uka tiemponakan wali uñtʼatäpachänwa. Biblianjja, janiw cheqpach mä leonat parlkiti, jila partejj mä uñtasïwikiwa. Ukampis awisajj cheqpach leonanakat parlaraki. Sañäni, Sansón, David ukat Benaia chachanakajj leonanak jiwayapjjäna (Jueces 14:5, 6; 1 Samuel 17:34, 35; 2 Samuel 23:20). Yaqhepasti leonan jiwayataw uñjasipjjarakïna (1 Reyes 13:24; 2 Reyes 17:25).

Nayra tiemponjja, Asia toqenkir leonanakajj waliw utjäna (Panthera leo persica). Grecia, Asia Menor toqet qalltasina, Palestina, Siria, Mesopotamia ukat India inti jalanta alay toqekama. Leonajj wali ajjsarata, yupaychat animalänwa. Oriente Próximo uksanakanjja, wal pintapjjäna ukat qalanakarus khitsupjjarakirïnwa. Sañäni, Babilonian Vía Procesional sasin uñtʼatäki uka thakin ladrillor kitsut leonanakaw uñsti.

Niya 1200 maranakanwa, Palestina markat soldadonakajj leonanak jiwayapjjäna. Ukhamasti leonanakajj 1300 mara qhepanakatwa, uksa oraqenakat chhaqtawayjjäna. Ukampis 1800 maranakanjja, Mesopotamia, Siria uksanakansa leonanakajj utjaskakïnwa. Irán, Irak markanakanjja, 1900 qallta marakamaw utjaskäna.