Yaa mi ní ɔ nɔ

MOO KASE A HEMI KƐ YEMI Ɔ | YONATAN

‘Huɛmɛ Nɛ Nyu Bi Ngɛ A Kpɛti’

‘Huɛmɛ Nɛ Nyu Bi Ngɛ A Kpɛti’

Ta a ba nyagbe, nɛ Ela Kɔ̃ ɔ mi jɔ dii. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, Matsɛ Saul kɛ e we bi ɔmɛ ekomɛ ngɛ kpe pee, nɛ piani kɔɔhiɔ nganii ko ngɛ fiae nɛ e ngɛ bo tsu nɛ ngɛ he nɛ ta buli ɔmɛ ngɛ ɔ mimiɛɛe. E bi nyumu nɔkɔtɔma Yonatan ngɛ lejɛ ɔ, nɛ niheyo wayoo ko nɛ e ji to nɔ hyɛlɔ ɔ kɛ bua jɔmi ngɛ Matsɛ Saul amaniɛ bɔe. Niheyo wayoo nɛ ɔ ji David. E ji nɔ ko nɛ e ngɛ kã, nɛ e ngɛ bua jɔmi hulɔ. Benɛ David ngɛ munyu tue ɔ, Saul pee totooto nɛ e ngɛ David munyu ɔmɛ tsuo tue bue. Yonatan ye kunimi babauu ngɛ tahi nɛ e hwu ɔmɛ a mi. Se amlɔ nɛ ɔ lɛɛ pi lɛ nɛ e ye kunimi ɔ. Mohu ɔ, niheyo wayoo nɛ ɔ lɛ ye kunimi jamɛ a ligbi ɔ nɛ. David gbe Goliat nɛ ji oblaihi ɔ! Kɛ Yonatan nu he ha kɛɛ? Anɛ Yonatan je David hunga ngɛ bɔ nɛ a wo e hɛ mi nyami haa he lo?

Bɔ nɛ Yonatan pee e ní haa maa pee mo nyakpɛ. Ngmami ɔ de ke: “Benɛ Saul kɛ David gbe a ní sɛɛmi ɔ nya a, Saul binyumu Yonatan kɛ David nu huɛ; nɛ Yonatan suɔ David kaa lɛ nitsɛ e he.” E kɛ e ta hwumi ní ɔmɛ, e klaate ɔ, kɛ e kɛ̃ɛ̃ ɔ ha David. Enɛ ɔ ji nike ní ngua ejakaa a le Yonatan kaa e ji kɛ̃ɛ̃ tsɛ̃lɔ kpanaa. Nɔ́ nɛ pe kulaa a, Yonatan kɛ David so somi ko. Jamɛ a somi ɔ ha nɛ a mɛtɛ a sibi a he wawɛɛ kaa huɛmɛ nɛ a maa ye bua a sibi.​—1 Samuel 18:1-5.

Enɛ ɔ je huɛ bɔmihi nɛ a se be nɛ a tu he munyu ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ a kpɛti kake ɔ sisi. Nihi nɛ a ngɛ hemi kɛ yemi ɔ naa huɛ bɔmi kaa nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa kɛ nile hla huɛmɛ nɛ wa ye bua mɛ, nɛ wa ye mɛ anɔkuale ɔ, wa ma nyɛ maa wo wa sibi a hemi kɛ yemi mi he wami ngɛ je nɛ suɔmi be mi nɛ ɔ mi. (Abɛ 27:17) Nyɛ ha nɛ waa hyɛ níhi nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ huɛ peemi he kɛ je Yonatan ngɔ.

Nɔ́ Nɛ Haa Nɛ Huɛ Bɔmi Mi Waa

Kɛ e ba lɛ kɛɛ nɛ nimli enyɔ nɛ ɔmɛ nu huɛ oya nɔuu jã a? E daa si ngɛ yi mi tomi he je nɛ a ba pee huɛmɛ ɔ nɔ. Mo susu ní komɛ nɛ ya nɔ ɔ he bɔɔ nɛ o hyɛ. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, Yonatan kɛ si fɔfɔɛ nɛ mi wa wawɛɛ ko ngɛ kpee. E tsɛ nɛ ji Matsɛ Saul subai bɔni puɛmi kulaa. Be ko nɛ be ɔ, jinɛ Saul ji nɔ ko nɛ baa e he si, nɛ e ngɛ hemi kɛ yemi hulɔ, se amlɔ nɛ ɔ lɛɛ, e bɔni e he nɔ womi nɛ e bui Yehowa famihi tue hu.​​—1 Samuel 15:17-19, 26.

Akɛnɛ nyu bi ngɛ Yonatan kɛ e tsɛ ɔ a kpɛti he je ɔ, Saul subai nɛ tsake nɛ ɔ maa hao Yonatan wawɛɛ. (1 Samuel 20:2) Eko ɔ, Yonatan maa hi haomi nɛ Saul ní peepee ɔ kɛ maa ba Yehowa ma nɛ e hla a nɔ he susue. Anɛ Matsɛ ɔ tue gbomi ɔ ma ha nɛ e sisi bimɛ nɛ a je Yehowa se, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ e hɛ mi nyami ɔ ma bɔ mɛ lo? Atsinyɛ jemi ko be he kaa, jamɛ a be ɔ maa pee be ko nɛ mi wa kɛ ha Yonatan, nɛ ji nyumu nɛ ngɛ hemi kɛ yemi ɔ.

Níhi nɛ ya nɔ nɛ ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ wa maa nu nɔ́ nɛ ha nɛ Yonatan bua ba jɔ niheyo wayoo David he ɔ sisi. Yonatan na kaa David ji nɔ ko nɛ e hemi kɛ yemi mi wa. Mo kai kaa akɛnɛ Goliat je oblai he je ɔ, Saul ta buli ɔmɛ ye lɛ gbeye, se David lɛɛ e yi gbeye kulaa. E ngɛ mi kaa Goliat ngɛ ta hwumi ní babauu mohu lɛɛ, se David le kaa e ma ngɛ Yehowa biɛ mi, lɔ ɔ he ɔ, Yehowa ma ha nɛ e ye kunimi.​​—1 Samuel 17:45-47.

Jeha komɛ nɛ be ɔ, Yonatan hu ná jamɛ a susumi ɔ nɔuu. E ngɛ nɔ mi mami kaa e kɛ e ta hwumi ní helɔ ɔ pɛ ma nyɛ maa ye ta buli babauu a nɔ kunimi. Mɛni he je? Yonatan de ke, ‘ejakaa nɔ́ ko nɔ́ ko tsi Yehowa nya’ (1 Samuel 14:6) Enɛ ɔ tsɔɔ kaa, Yonatan kɛ David tsuo ngɛ hemi kɛ yemi nɛ mi wa ngɛ Yehowa mi, nɛ a suɔ lɛ wawɛɛ. Yi mi tomi titli nɛ ɔ he je nɛ mɛ ni enyɔ ɔmɛ a ba pee huɛmɛ nɛ nyu bi ngɛ a kpɛti ɔ nɛ. E ngɛ mi kaa Yonatan ji Matsɛ bi nɛ ngɛ he wami, nɛ e piɛɛ bɔɔ nɛ e ma ná jeha 50, be mi nɛ David lɛɛ, e ji to nɔ hyɛlɔ kɛkɛ nɛ e yi jeha 20 po lolo, se lɔ ɔ tsi we a nya, mohu ɔ, a ya nɔ nɛ a pee huɛmɛ. *

Somi nɛ ngɛ a kpɛti ɔ ji he piɛ pomi nɔ́ nitsɛ kɛ ha a huɛ bɔmi ɔ. Mɛni he je? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, David le níhi nɛ Yehowa dla ngɔ to lɛ: E le kaa lɛ nɛ e ma ba ye Israel nɔ matsɛ! Se anɛ e ngɔ munyu nɛ ɔ kɛ laa Yonatan lo? Dɛbi! Loko nihi enyɔ a huɛ bɔmi ko mi ma nyɛ maa wa kaa Yonatan kɛ David a huɛ bɔmi ɔ, ja a je a tsui mi nɛ a kɛ a sibi sɛɛ ní faa, a kɛ nɔ́ ko laa we a sibi, nɛ a yi a sibi lakpa hulɔ. Se ke Yonatan le kaa David maa ba ye matsɛ ɔ, kɛ e maa nu he ha kɛɛ? Nɛ ke Yonatan susu kaa hwɔɔ se ɔ, e ma ba ye matsɛ konɛ e nyɛ nɛ e dla níhi nɛ e tsɛ ɔ puɛ ɔ hu nɛɛ? Baiblo ɔ de we nɔ́ ko nɛ tsɔɔ kaa Yonatan ná susumi yaya ko ngɛ sane ɔ he, mohu ɔ, nɔ́ nɛ he hia wawɛɛ nɛ Baiblo de kɛ kɔ Yonatan he ji, e we anɔkuale yemi kɛ e hemi kɛ yemi ɔ. E yɔse kaa Yehowa mumi ɔ ngɛ David nɔ. (1 Samuel 16:1, 11- 13) Enɛ ɔ ha nɛ Yonatan ye kita nɛ e kã David ɔ nɔ, nɛ e nɛ́ David kaa e he nyɛlɔ, mohu ɔ, e na lɛ kaa e huɛ. Yonatan suɔ nɛ Yehowa yi mi tomi nɛ e ba mi.

Yonatan kɛ David tsuo ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa mi nɛ a ngɛ suɔmi nɛ mi kuɔ kɛ ha lɛ

A huɛ bɔmi ɔ baa pee jɔɔmi agbo. Mɛni wa ma nyɛ maa kase kɛ je Yonatan hemi kɛ yemi ɔ mi? Ke Yehowa sɔmɔli tsuo le se nami nɛ ngɛ huɛ bɔmi he ɔ, e maa ye bua mɛ wawɛɛ. Ke wa hla huɛmɛ nɛ a wa pe wɔ aloo a je wɛtso kpa mi, nɛ a ngɛ hemi kɛ yemi nɛ mi wa a, a ma nyɛ maa ye bua wɔ. Yonatan kɛ David wo a sibi he wami si abɔ. Jã nɛ a pee ɔ ye bua mɛ wawɛɛ ejakaa e be kɛe nɛ a kɛ a huɛ bɔmi ɔ he kahi nɛ a mi wa maa kpe.

Nɔ Nɛ E Sa Nɛ E Ye Lɛ Anɔkuale ɔ Ba Pee Ka

Sisije ɔ, Saul bua jɔ David he nɛ e kɛ lɛ pee e ta buli ɔmɛ a nɔkɔtɔma. Se e kɛ we nɛ Saul ba ná su yaya, nɛ ji hunga jemi. Se Yonatan ngmɛ blɔ nɛ jamɛ a su ɔ nɛ ná e nɔ he wami. David ye Israel bi ɔmɛ a he nyɛli nɛ ji Filisti bi ɔmɛ a nɔ kunimi nɔtonɔto. Enɛ ɔ ha nɛ David nã yi jemi babauu. Israel yi komɛ po la ke: “Saul gbe akpehi, se David lɛɛ e gbe akpe nyɔngmahi.” Saul bua jɔɛ la nɛ ɔ he. “Lɔ ɔ he ɔ, kɛ je jamɛ a ligbi ɔ kɛ yaa a, Saul je e hɛ ngɔ pi David.” (1 Samuel 18:7, 9) E ye gbeye kaa David maa kpɔ matsɛ yemi ɔ ngɛ e de. Juɛmi be mi kaa Saul ma ná jamɛ a susumi ɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, David le kaa lɛ nɛ e ma ba ye Saul se, se e susu we he hyɛ po kaa e ma kpɔ̃ matsɛ nɛ Yehowa pɔ lɛ nu ɔ blɔ he ngɛ e de be mi nɛ e ngɛ matsɛ yee loloolo!

Saul to ga kaa e maa gbe David ngɛ ta mi, se e yi manye. David ya nɔ nɛ e ye kunimi si abɔ nɛ enɛ ɔ ha nɛ ma bi ɔmɛ ba suɔ lɛ nɛ a buɔ lɛ wawɛɛ. Nɔ́ nɛ Saul to nɛ e maa pee jehanɛ ɔ ji, e ma bua e sɔmɔli ɔmɛ tsuo nɛ Yonatan hu piɛ he ɔ a nya konɛ a gbe David! Moo po he foni nɛ o hyɛ bɔ nɛ Yonatan maa hao ha ngɛ bɔ nɛ e tsɛ ɔ ngɛ e ní pee ha a he! (1 Samuel 18:25-30; 19:1) Yonatan ji bi nɛ yeɔ e tsɛ ɔ anɔkuale, nɛ ngɛ jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, e yeɔ e huɛ David hu anɔkuale. Se amlɔ nɛ ɔ, e he ba hia nɛ e muɔ e yi mi kpɔ ngɛ nɔ tutuutu nɛ e sa nɛ e ye lɛ anɔkuale ɔ he. Mɛnɔ e maa hla?

Yonatan tu munyu nɛ e de ke: ‘Tsaatsɛ, koo pee o tsɔlɔ David yayami, ejakaa e pee we mo yayami ko. Jehanɛ se hu, ní tsumihi nɛ e tsu ɔ tsuo pɛpɛɛpɛ ji dloomi agbo kɛ ha mo. E ngɔ e wami ngɔ ke, benɛ e gbe Filisti no ɔ, nɛ Yehowa ye kunimi nguaa kɛ ha Israel tsuo. O na, nɛ o bua jɔ he. Mɛni he je mɔ nɛ o ngɛ hlae nɛ o gbe David yaka gu nɛ e pee we mo yayami ko ɔ?’ Be nɛ Saul susu níhi a he be bɔɔ se ɔ, e bu Yonatan munyu ɔ tue; nɛ e ka kita ke e be David gbee. Se Saul yi e munyu ɔ nɔ. Be nɛ David ngɛ kunimi yeɔ ɔ, Saul hɛkɔ David nɔ ekohu nɛ e bɔ mɔde kaa e maa hɛ lɛ akplɔ ɔ! (1 Samuel 19:4-6, 9, 10) Se David yu e he nɛ e tu fo kɛ je matsɛ we ɔ.

Anɛ o kɛ nɔ nɛ o maa ye lɛ anɔkuale ɔ he ka ko kaa kikɛ kpe hyɛ lo? Enɛ ɔ be gbɔjɔɔ kulaa. Ngɛ si fɔfɔɛhi kaa kikɛ mi ɔ, nɔ́ nɛ nihi fuu de ɔ ji e sa nɛ o ye o weku mi bimɛ anɔkuale. Se Yonatan le kaa e sɛ nɛ e pee jã. Mɛni he je nɛ e sa nɛ e fi e tsɛ ɔ se nɛ e kua David nɛ e yeɔ anɔkuale nɛ e buɔ Yehowa tue ɔ? Enɛ ɔ he ɔ, Yonatan da anɔkuale nɛ e maa ye Yehowa a nɔ kɛ mwɔ e yi mi kpɔ. Lɔ ɔ he je nɛ e fi David se ɔ nɛ. E ngɛ mi kaa Yonatan ngɔ anɔkuale nɛ e maa ye Mawu ɔ kɛ ye kekle blɔ he ngɛ e si himi mi mohu lɛɛ, se e je e tsui mi nɛ e wo e tsɛ ɔ ga hulɔ pe nɛ e ma de lɛ níhi nɛ maa ngɔ ngɛ e tue mi. Ke wa ti nɔ fɛɛ nɔ kase blɔ nɔ nɛ Yonatan gu kɛ je anɔkuale yemi kpo ɔ, wa ma ná he se wawɛɛ.

Anɔkuale Yemi Biɔ Nɛ A Ngɔ Nɔ́ Ko Kɛ Sã Afɔle

Yonatan bɔ mɔde ekohu kaa e ma dla e tsɛ Saul kɛ David a kpɛti, se jehanɛ ɔ lɛɛ Saul bui lɛ tue hu. Pee se ɔ, David ba Yonatan ngɔ ngɛ laami mi nɛ e ba de lɛ kaa e ngɛ gbeye yee kaa Saul maa gbe lɛ. E de ke, “Nane hiami kake pɛ lɛ ngɛ i kɛ gbenɔ wa kpɛti.” Enɛ ɔ he ɔ, Yonatan kplɛɛ kaa e ma ya ka e tsɛ ɔ, konɛ e hyɛ kaa niinɛ e to kaa e maa gbe lɛ lo, kɛkɛ lɔ ɔ se ɔ, e maa ha David nɛ e le ke ji e tsɛ ɔ ngɛ hlae nɛ e pee jã niinɛ aloo e suɔ nɛ a dla a kpɛti. Yonatan de David kaa ke e kpale kɛ ho e laami he ɔ ya a, e ma tsɛ̃ kɛ̃ɛ̃ kɛ to lɛ okadi konɛ e kɛ ha nɛ e le sane ɔ he nɔ́ ko. Nɔ́ nɛ Yonatan suɔ nɛ David nɛ e pee ha lɛ pɛ ji kaa, e kã lɛ kita kaa e maa ye si womi nɛ ɔ nɔ, e de lɛ ke: ‘Ko ha o mi mi himi ɔ se nɛ e po ngɛ ye weku li a nɔ ligbi ko ligbi ko. Ke Yehowa kpata o he nyɛli ɔmɛ tsuo a hɛ mi ngɛ zugba a nɔ ɔ.’ David kplɛɛ nɔ kaa be tsuaa be ɔ e maa hyɛ Yonatan weku ɔ nɔ nɛ e maa po a he piɛ.​​—1 Samuel 20:3, 13-27.

Benɛ Yonatan ya na e tsɛ Saul ɔ, e bɔ mɔde kaa e maa tu David he munyu kpakpa kɛ tsɔɔ lɛ, se matsɛ Saul mi mi fu wawɛɛ nitsɛ! Nɛ e tsɛ Yonatan ke, “yo ajuama kɛ atuã tsɔlɔ mi bi” nɛ e de kaa David se nɛ e ya fĩ ɔ ji hɛ mi si puemi nɔ́ kɛ ha weku ɔ. E bɔ mɔde kaa e maa ha nɛ Yonatan nɛ fo lɛ pɛ e nɔ́ mi. Lɔ ɔ he ɔ, e de lɛ ke: “Anɛ o li kaa ligbi abɔ nɛ David ngɛ je mi ɔ, o be matsɛ yee gblegbleegble ngɛ zugba nɛ ɔ nɔ lo?” Se nɔ́ nɛ e tsɛ ɔ de ɔ pue we e tsui nɔ, mohu ɔ, Yonatan ya nɔ nɛ e kpa e tsɛ ɔ pɛɛ ekohu, nɛ e bi lɛ ke: “Mɛni he je a maa gbe lɛ? Mɛni e pee?” Saul mi mi fu wawɛɛ! E ngɛ mi kaa Saul wa mohu lɛɛ, se kɛ̃ ɔ, e ji tatsɛ kpanaa. Enɛ ɔ he ɔ, e fɔ e we akplɔ ɔ, konɛ e kɛ gbe e bi ɔ! E ngɛ mi kaa e he be kɛ akplɔ fɔmi mohu lɛɛ, se akplɔ ɔ ná we Yonatan. Nɔ́ nɛ ɔ dɔ Yonatan wawɛɛ nɛ e kɛ abofu te si kɛ je ejakaa e tsɛ ɔ pue e hɛ mi si.​—1 Samuel 20:24-34.

Yonatan fo we lɛ pɛ e nɔ́ mi

E nɔ jena mɔtu ɔ, Yonatan ho nga a nɔ he nɛ David ya laa e he ngɛ ɔ ya. Yonatan tsɛ̃ kɛɛ mi bi kake kaa bɔ nɛ a de to ɔ, konɛ e kɛ ha nɛ David nɛ le kaa Saul mwɔ e yi mi kpɔ kaa e maa gbe lɛ. Kɛkɛ nɛ Yonatan ha nɛ e tsɔlɔ ɔ kpale kɛ ho ma a mi ya. Jehanɛ ɔ, e piɛ e kɛ David pɛ, lɔ ɔ he ɔ, a ma ná be bɔɔ ko kɛ sɛɛ ni. David ní pee mɔbɔ, enɛ ɔ he ɔ, mɛ ni enyɔ ɔmɛ tsuo a fo ya ngɔ pue a sibi a nɔ. Yonatan kɛ David ye sɛ, lɔ ɔ se ɔ, David je lejɛ ɔ, nɛ Yonatan hu kpale e se kɛ ho ma a mi ya.​​—1 Samuel 20:35-42.

Ngɛ si fɔfɔɛ nɛ mi wa nɛ ɔ mi ɔ, Yonatan ye anɔkuale kɛ tsɔɔ kaa e fo we lɛ pɛ e nɔ́ mi. Kaa Yonatan ngɔ hɛ mi nyami hlami kɛ he blɔ nɛ e ma ná a kɛ pee nɔ́ titli ngɛ e si himi mi kaa e tsɛ Saul ɔ, jinɛ lɔ ɔ ko ha nɛ Satan nɛ ji anɔkualetsɛmɛ tsuo a he nyɛlɔ ɔ bua ko jɔ. O hɛ ko je nɔ kaa Satan suɔ nɛ adesahi nɛ a fo mɛ pɛ a nɔ mi nɛ a pee a tsui nya ní. E sisi wa kekleekle fɔli nɛ ji Adam kɛ Hawa nɛ a pee jã. (1 Mose 3:1-6) Se e nyɛ we nɛ e sisi Yonatan. Hyɛ bɔ nɛ enɛ ɔ maa dɔ Satan ha! Anɛ mo hu o maa fia o pɛɛ si kaa o be hae nɛ Satan nɛ sisi mo lo? Wa ngɛ je ko nɛ nihi suɔ kaa a ma fo mɛ pɛ a nɔ́ mi ɔ mi. (2 Timoteo 3:1-5) Anɛ wa maa kase Yonatan anɔkuale yemi kɛ he kɛ afɔle sami su nɛ ɔ lo?

Akɛnɛ Yonatan ji huɛ nɛ yeɔ anɔkuale he je ɔ, benɛ e na kaa oslaa ma David nɔ ɔ, e wo e tue nɔ

“O Suɔ Mi Saminya”

Ninyɛ nɛ Saul ná kɛ ha David ɔ ná e susumi kɛ e ní peepee tsuo nɔ he wami. Yonatan nyɛ we nɛ e pee nɔ́ ko hu ejakaa e tsɛ ɔ ngɛ e ní pee kaa nɔ ko nɛ e yi puɛ, nɛ e ya bua e ta buli babauu nya nɛ e kɛ mɛ kpa ma a mi tsuo konɛ a gbe nɔ kake pɛ nɛ e pee we yayami ko ɔ. (1 Samuel 24:1, 2, 12-15; 26:20). Anɛ Yonatan piɛɛ a he lo? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Baiblo ɔ de we nɔ́ ko nɛ tsɔɔ kaa Yonatan piɛɛ a he ejakaa nile be mi. Anɔkuale nɛ Yonatan yeɔ Yehowa kɛ David kɛ jehanɛ se hu kita nɛ e kã e huɛ ɔ he je ɔ, e kɛ e he wui nɔ́ ko kaa jã a mi.

Loloolo ɔ, suɔmi nɛ Yonatan ngɛ ha e huɛ ɔ se pui. Pee se ɔ, Yonatan ya hla David nɛ e na lɛ. E ya na lɛ ngɛ Horesh nɛ e sisi ji “He Nɛ Tsohi Ngɛ.” Horesh ngɛ yoku nɔ, nɛ e kɛ Hebron nɛ ngɛ woyi je, ngɛ puje he blɔ ɔ a kpɛti kɛ we tsɔ̃. Mɛni he je nɛ Yonatan ngɔ e wami kɛ wo oslaa mi konɛ e ya hla nɔ ko nɛ ngɛ lalaalo woe ɔ? Baiblo ɔ de ke, konɛ e wo David ‘hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa mi ɔ mi he wami.’ (1 Samuel 23:16) Mɛni blɔ nɔ Yonatan gu kɛ pee jã a?

Yonatan de e huɛ ɔ ke “Koo ye gbeye,” E kɛ piɛɛ he hu kaa: “Tsaatsɛ Saul nine be o nɔ sue.” Mɛni ha nɛ Yonatan ná nɔ́ mi mami nɛ ɔ? Ejakaa e ngɛ hemi kɛ yemi nɛ mi wa kaa Yehowa ma ha nɛ e yi mi tomi ɔ maa ba mi kokooko. E ya nɔ nɛ e de David ke: “O ma ba ye matsɛ ngɛ Israel.” Jeha komɛ nɛ be ɔ, Yehowa ha nɛ gbalɔ Samuel tu munyu nɛ ɔ nɔuu, lɔ ɔ he ɔ, amlɔ nɛ ɔ, Yonatan kai David ekohu kaa Yehowa munyu ɔ maa ba mi kokooko. Lɛɛ mɛni Yonatan maa pee hwɔɔ se mɔ? E de David ke: “Ma pee o se yelɔ.” Enɛ ɔ tsɔɔ kaa Yonatan ngɛ he si bami wawɛɛ nitsɛ! E suɔ kaa e maa sɔmɔ ngɛ nɔ nɛ e wa pe lɛ jeha 30 sɔuu ɔ sisi konɛ e ye bua lɛ! Yonatan de kɛ gbe nya ke: ‘Ye tsaatsɛ po le jã’ (1 Samuel 23:17, 18) Saul le ngɛ e tsui mi kaa bɔ fɛɛ bɔ nɛ ji ɔ, e be nyɛe maa ye nɔ nɛ Yehowa hla kaa e ba ye e se kaa matsɛ ɔ nɔ kunimi!

Benɛ David yi fí ɔ, Yonatan wo lɛ he wami

E ngɛ heii kaa, Jeha komɛ a se ɔ, David kaiɔ jamɛ a kpe ɔ kɛ bua jɔmi. Se kɛ je lɔ ɔ se ɔ, a nɛ a sibi hu. Aywilɛho sane ji kaa Yonatan hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa e ma ba pee David se yelɔ ɔ ya bɛ mi.

Yonatan piɛɛ e tsɛ ɔ he konɛ a kɛ Filisti bi nɛ a ji Israel he nyɛli ɔ ya hwu ta. Be tsuaa be ɔ, Yonatan suɔ nɛ e pee Yehowa suɔmi nya ní, lɔ ɔ he ɔ, e ngmɛ́ blɔ nɛ e tsɛ ɔ tɔ̃mihi nɛ a tɔ̃tɔ̃ e nane, mohu ɔ, e kɛ he nile kpakpa piɛɛ e tsɛ ɔ he kɛ hwu ta a. Yonatan je e tsui mi tsuo kɛ hwu ta a kaa bɔ nɛ e peeɔ daa, se jehanɛ lɛɛ níhi ye nɔ saminya ha Israel bi ɔmɛ. Ní yayamihi nɛ Saul ngɛ pee ɔ mi ba wa hluu kaa e kɛ e he wo mumi yayami ní peemi mi, nɔ́ ko nɛ Mawu mlaa ngmɛ́ blɔ kulaa, lɔ ɔ he ɔ, Yehowa kua Saul. Saul bi nyumuhi etɛ, nɛ Yonatan hu piɛ he ɔ gbo ngɛ ta a mi. Saul plaa wawɛɛ nɛ e gbe lɛ nitsɛ e he.​​—1 Samuel 28:6-14; 31:2-6.

Yonatan de ke, “O ma ba ye matsɛ ngɛ Israel, nɛ ma pee o se yelɔ.”​—1 Samuel 23:17

David ye aywilɛho wawɛɛ. E ngɛ mi kaa Saul ngɔ haomi kɛ nɔ nami babauu kɛ ba David, nɛ ji nyumu nɛ mi mi jɔ, nɛ e kɛ yayami paa nɛ ɔ nɔ mohu lɛɛ, se kɛ̃ ɔ, e ye Saul he aywilɛho. David ngma kɔmɔ yemi la kɛ nyɛ ya ha Saul kɛ Yonatan. Eko ɔ, munyuhi nɛ a taa nɔ tsui he wawɛɛ ɔ kɔɔ e huɛ nɛ e suɔ lɛ ɔ he, e de ke: “Ye nyɛmi Yonatan, i ngɛ mo kɔmɔ yee; o suɔ mi saminya! Suɔmi nɛ o je kpo ngɔ ha mi ɔ, e nya wa pe yihi a suɔmi po!”​​—2 Samuel 1:26.

David hɛ ji kita nɛ e kã Yonatan ɔ nɔ. Jeha komɛ a se ɔ, David hla Yonatan bi nyumu Mefiboshet nɛ e ji akpaketsɛ ɔ se blɔ konɛ e hyɛ e nɔ. (2 Samuel 9:1-13) Niinɛ, David kase níhi fuu kɛ je anɔkuale nɛ Yonatan ye, bumi kpo nɛ e je kɛ bɔ nɛ e mɛtɛ e he ha be mi nɛ jã a peemi he wa po ɔ mi. Anɛ wɔ hu wa maa kase nɔ́ ko kɛ je sane nɛ ɔ mi lo? Anɛ waa kɛ nihi nɛ a ngɛ kaa Yonatan maa bɔ lo? Anɛ wɔ hu wa ma nyɛ maa pee wa he huɛmɛ kaa jã a lo? Ke wa ye bua wa huɛmɛ nɛ mɛ hu a ná hemi kɛ yemi nɛ mi wa ngɛ Yehowa mi, wa ngɔ anɔkuale nɛ wa maa ye Mawu ɔ kɛ ye kekleekle blɔ he ngɛ wa si himi mi, nɛ wa ye anɔkuale nɛ wa fo we wɔ pɛ wa nɔ mi ɔ, lɛɛ wa maa pee huɛ kpakpa kaa Yonatan, nɛ wa maa kase e hemi kɛ yemi ɔ.

^ kk. 7 Benɛ Saul bɔni nɔ yemi ɔ ji kekleekle be nɛ Baiblo ɔ wo Yonatan tã, jamɛ a be ɔ mi ɔ, e ji tatsɛ nɔkɔtɔma, nɛ ke e hi kulaa, e ye maa pee jeha 20. (4 Mose 1:3; 1 Samuel 13:2) Saul ye nɔ jeha 40. Enɛ ɔ he ɔ, be nɛ Saul gbo ɔ, Yonatan ye maa pee jeha 60. Nɛ David ye maa pee jeha 30. (1 Samuel 31:2; 2 Samuel 5:4) Enɛ ɔ tsɔɔ heii kaa Yonatan wa pe David maa pee jeha 30.