Biiyaʼ guiraʼ ni nuu lu sitiu riʼ

guyé lu índice

Ca manuscritu siríaco. Racanécani gánnanu de ca primé traducción bíʼnicabe de Biblia

Ca manuscritu siríaco. Racanécani gánnanu de ca primé traducción bíʼnicabe de Biblia

Lu iza 1892, chupa gunaa cuachi lacaʼ Agnes Smith Lewis ne Margaret Dunlop Gibson gudíʼdicaʼ lu desiertu deche camellu para yendacaʼ ra nuu monasterio stiʼ Santa Catalina, ñee dani Sinaí. Gaʼ dxi bindaacabe para yendácabe lugar que. Xiñee gudixhe ique chupa gunaa ni napa casi 50 iza tiidicaʼ lu desiertu neza Oriente Medio riʼ ti tiempu nabé nagana yaʼ. Ra guicábinu guendarinabadiidxaʼ riʼ zacaneni lii jma guni creluʼ dxandíʼ ca diidxaʼ zeeda lu Biblia.

Agnes Smith Lewis ne monasterio stiʼ Santa Catalina

MAYACA guibiguetaʼ Jesús guibáʼ, biʼniʼ mandarbe ca discípulo stibe guiniʼcaʼ de laabe «ndaani guidxi Jerusalén ne idubi Judea ne Samaria ne idubi naca guidxilayú» (Hechos 1:8). Yenanda ca discípulo stibe ca diidxaʼ que ne qué nidxíbicaʼ ora bíʼnicaʼ ni. Peru ndaaniʼ guidxi Jerusalén nabé guzanándacabe ca xpinni Cristu dede biiticabe tobi de laacaʼ ni láʼ Esteban. Stale de ca xpinni Cristu que bixooñecaʼ ndaaniʼ tobi de ca guidxi jma naroʼbaʼ stiʼ imperiu romanu que: laani nga Antioquía (Siria), ni nuu biaʼ 550 kilómetru ladu guiaʼ de Jerusalén (Hechos 11:19).

Ndaaniʼ guidxi Antioquía que, ca xpinni Cristu que bisiidirucaʼ de Jesús ne pur ngue stale binni ni cadi judíu biʼniʼ crecaʼ (Hechos 11:20, 21). Nécapeʼ ndaaniʼ guidxi riʼ diidxaʼ griegu nga guníʼcabe, peru ndaaniʼ xcaadxi guidxi stiʼ Siria ca binni que guniʼcaʼ siríaco.

BITIIXHICABE BIBLIA LU DIIDXAʼ SIRÍACO

Lu siglu II bidale xpinni Cristu ni riníʼ diidxaʼ siríaco ngue runi biiyacabe caquiiñeʼ gacaʼ traducir Biblia lu diidxaʼ que. Nga runi, ruluíʼ si primé diidxaʼ ni gucaʼ traducir caadxi ndaa de Stiidxaʼ Dios ni gucuá lu diidxaʼ griegu nga siríaco ne cadi latín.

Maʼ para guiuucabe lu iza 170, ti escritor de Siria láʼ Taciano (c.120-c.173) bíʼnibe guidapaʼ Evangeliu ni guníʼcabe dxandíʼ zeeda de Dios ca ti relatu si. Lu diidxaʼ griegu binibiáʼcabe relatu riʼ casi Diatesarón, raca significar ni «pur guidapaʼ [Evangeliu]», zándaca gucuani lu diidxaʼ griegu o siríaco. Lu siglu IV, Efrén de Siria (c.310-c.373) bicaa caadxi diidxaʼ de libru Diatesarón, ni rusihuinni binibiáʼ chaahuiʼ ca xpinni Cristu de Siria libru que.

Xiñee nabé risaca Diatesarón riʼ ca dxi stinu riʼ yaʼ. Caadxi biblista de siglu XIX guniʼcaʼ cadi dxandíʼ ca Evangeliu ca, purtiʼ nácabe gucuá cani lu siglu II biaʼ lu iza 130 ne 170, maʼ gudiʼdiʼ stale iza de guti Jesús. Peru ca manuscritu stiʼ Diatesarón ni huadxélacabe, rusihuínnicani mápeca runibiáʼ binni ca libru stiʼ Mateo, Marcos, Lucas ne Juan ca iza nácabe gucuácani ca. Nga runi napa xidé gucuácani ante de ca iza nácabe ca. Libru Diatesarón riʼ laaca rusihuínnini qué zanda guni cré binni ca evangeliu ni maʼ binni si bicaa, purtiʼ lu guidapaʼ si Evangeliu ni nuu ca nga biʼndaʼ Taciano para bicaa libru riʼ.

Peshitta siríaca stiʼ Pentateuco de iza 464, laani nga guiropa manuscritu stiʼ Biblia ni napa fecha jma maʼ xadxí de nuu

Ra bizulú siglu V, guidubi naca ladu guiaʼ stiʼ guidxi Mesopotamia biquiiñecabe ti traducción stiʼ Biblia lu diidxaʼ siríaco. Zádaca gucani lu siglu II ne III. Gúpani guiráʼ libru zeeda lu Biblia menu si 2 Pedro, 2 ne 3 Juan, Judas ne Apocalipsis. Guleelácabe versión riʼ Peshitta, raca significar ni «qué iganna» o «nayaʼniʼ», ne laani nga tobi de ca versión jma nayooxhoʼ ne risaca ni rusihuinni ximodo biʼniʼ traducírcabe ca textu stiʼ Biblia dxiqué.

Naquiiñeʼ guzéʼtenu lu tobi de ca manuscritu stiʼ Peshitta cá ti fecha luni de iza 459 o 460, ne pur nga laani nga manuscritu stiʼ Biblia ni napa fecha jma nayooxhoʼ ni huadxélacabe. Biaʼ lu iza 508 bíʼnicabe ti revisión stiʼ Peshitta ne guluucabe xcaayuʼ libru ni cayaadxaʼ luni. Maʼ binibiáʼcabe ni casi Versión Filoxeniana.

BIDXÉLACABE XCAADXI MANUSCRITU LU DIIDXAʼ SIRÍACO

Dede lu siglu XIX, casi guiráʼ textu gucuá lu diidxaʼ griegu ni runibiáʼcabe ni zeeda lu Stiidxaʼ Dios ni gucuá lu diidxaʼ griegu gúcacani de siglu V o despué de laani. Nga runi, ca biblista que nabé bizaaláʼdxicabe gánnacabe xiná ca versión jma nayooxhoʼ casi Vulgata latina ne Peshitta siríaca. Tiempu que la? guyuu tu guníʼ ique naca Peshitta que revisión stiʼ ti manuscritu siríaco jma nayooxhoʼ, peru qué gánnacabe xi manuscritu. Ra guidxélacabe manuscritu que nabé zasácani stale para ca biblista que purtiʼ zacaneni laacabe guiénecabe jma ximodo biʼniʼ traducírcabe Biblia ca lu diidxaʼ siríaco, ni bizulú lu siglu II casi maʼ bidúʼyanu ca. Peru, ñee dxandíʼ nuu manuscritu ca la? Zadxélacabe ni la?

Sinaítico Siríaco. Guriá ca rihuinni textu stiʼ ca Evangeliu ni qué nixiá chaahuiʼ

Zadxélacabe pue. Bidxélacabe chupa de laani. Tobi de ca manuscritu nabé risaca riʼ nácani de siglu V. Guyuu ni lade stale manuscritu nuu lu diidxaʼ siríaco ni guzíʼ Museo Británico lu ti monasterio ni nuu lu desiertu stiʼ Nitria (Egipto) lu iza 1842. Gulee lácabe ni Siríaco Curetoniano purtiʼ hombre bidxélani ne bisihuínnini labe William Cureton, ni gucané ni rapa ca manuscritu stiʼ museu ca. Luni zeeda guidapaʼ Evangeliu ca sicaríʼ: Mateo, Marcos, Juan ne Lucas.

Guiropa manuscritu ni nuu dede ca dxi stinu riʼ nga Sinaítico Siríaco, guiropa gunaa cuachi bizéʼtenu ora bizulunu que nga gucanecaʼ para bidxela cani. Agnes qué ñapa ti título stiʼ xiixa scuela roʼ, peru gúnnabe xhono diidxaʼ, tobi de laacani nga siríaco que. Lu iza 1892 bidxélabe xiixa ni nabé bidxagayaabe ndaaniʼ monasterio stiʼ Santa Catalina nuu ndaaniʼ guidxi Egipto.

Lu ti roperu yooxhoʼ bidxélabe ti manuscritu siríaco. Laaca laabe guniʼbe «nabé maʼ nayooxhoʼ ni, maʼ nabiidiʼ ni ne maʼ guiʼdiʼ ca yaza stini, purtiʼ maʼ gayuaa iza de qué huaxeleʼ ni». Nácani ti palimpsesto, laani nga ti manuscritu ni zanda guxhiácabe ca diidxaʼ cá luni primeru ne gucaacabe gadxé diidxaʼ luni sti biaje. * Lu ni bidxélabe que textu cá luguiáʼ ni bixhiá que cani diidxaʼ siríaco ne caníʼ ni de caadxi gunaa ni biʼniʼ ni na Dios. Peru bigaanda biiyaʼ Agnes luguiáʼ de ca yaza que caadxi diidxaʼ stiʼ textu original que caadxi de laacani na «stiʼ Mateo», «stiʼ Marcos» ne «stiʼ Lucas». Ti códice siríaco ra cá casi guiráʼ ca Evangeliu que nga naazebe lu nabe. Ca biblista ca nacaʼ zándaca gucuani ra ziluxe siglu IV.

Sinaítico Siríaco ca nga tobi de ca manuscritu jma risaca ni huadxélacabe, laani né xcaadxi manuscritu griegu casi Códice Sinaítico ne Códice Vaticano. Nuu tu runi cré cásica Siríaco Curetoniano ne Sinaítico Siríaco ca, nácacani copia stiʼ ca Evangeliu nuu lu diidxaʼ siríaco ni gucaʼ ra ziluxe siglu II o ra ruzulú siglu III.

QUÉ ZIUU DXI GUINITILÚ STIIDXAʼ DIOS

Zanda gacané ca manuscritu riʼ cani runi estudiar Biblia ca dxi stinu ri la? Zanda pue. Casi ni rábicabe conclusión larga zeeda lu Evangeliu stiʼ Marcos, nuu Biblia zeedani despué de Marcos 16:8. Nécapeʼ nuu documentu casi Códice Alejandrino ni gucuá lu siglu V ne Vulgata latina zeedani lu, chupa de ca manuscritu jma runi respetar binni, Códice Sinaítico ne Códice Vaticano de racá si Marcos 16:8 riluxe cani. Sinaítico Siríaco laaca qué gapa diʼ conclusión larga riʼ, nga rusihuinni cadi zeedadini lu Evangeliu stiʼ Marcos, sínuque maʼ despué guluucabe ni.

Guidúʼyanu sti ejemplu. Lu siglu XIX, casi guiráʼ ca traducción sti Biblia guluucabe caadxi diidxaʼ lu 1 Juan 5:7 ni rusihuinni zanda guni cré binni Trinidad. Peru ca diidxaʼ guluucabe ca cadi zeedacani lu ca manuscritu griegu ni jma maʼ xadxí de nuu nin ca lu Peshitta. Nga rusihuinni maʼ qué ninándacabe ni zeeda lu ca primé guiʼchiʼ gucuá Biblia.

Rihuinni dxichi ca qué huasaana Jiobá de gapaʼ Biblia casi modo bidii stiidxabe gúnibe ni. Lu Biblia bidii stiidxabe: «Guixi gaʼ maʼ bibidxi, ca guieʼ ca maʼ biguunducaʼ; peru ca diidxaʼ stiʼ Dios stinu, qué ziuu dxi guiaandaʼ cani» (Isaías 40:8; 1 Pedro 1:25). Ca manuscritu siríaco ni maʼ xadxí de nuu huayacanécani para ganda guni traducírcabe Biblia ca jma jneza.

^ párrafo 15 Diidxaʼ griegu palimpsestos ca raca significar ni «ni biraa sti biaje».