Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

Ŵagopolela Baibulo Ŵaŵili Ŵaŵawuchisyesoni Lina lya Mlungu mu Malangano Gasambano

Ŵagopolela Baibulo Ŵaŵili Ŵaŵawuchisyesoni Lina lya Mlungu mu Malangano Gasambano

 Lipopelo limo lyele ŵandu ŵajinji akusalijiganya, lili Lipopelo lya Ambuje, lyele Yesu ŵajiganyisye ŵakulijiganya ŵakwe. Mwamti lipopeloli likusasimanikwaga mu mbali ja Baibulo jele ŵajinji akusajikolanga kuti Malangano Gasambano. Lipopeloli likusatanda ni maloŵe gakuti, “Atati ŵetu ŵakwinani, lina lyawo lichimbichikwe [kapena liswejesyedwe]. (Mateyu 6:9) Lina lya Mlungu lyele mu Chiyawo likusagopoleledwa kuti “Yehofa” kapena “Yawe,” lyangasimanikwaga mnope mumbali ja m’Baibulo ja Malangano Gasambano. Nambope m’ma Baibulo gelega mukusasimanikwa mena ga milungu jaunami mpela Seu, Heme soni Atemisi. Naga mena ga milunguji gakusasimanikwa m’Baibulo, nambi kuliwuli lina lya Mlungu jusyesyene jwali msyene utenga wa m’Baibulo?Masengo 14:12; 19:35; 2 Timoteyo 3:16.

Naga m’Malangano Gasambano mukusasimanikwa mena ga milungu jaunami, ana nganiyiŵa yakupikanika kuti musimanikwejesoni lina lya Mlungu?

 Lancelot Shadwell soni Frederick Parker ŵaliji ŵagopolela Baibulo mu Chingelesi. Jemanjaji ŵakulupililaga kuti lina lya Mlungu likusosekwa kuliwuchisyasoni mu Malangano Gasambano. Ligongo chichi tukusala kuti “kuliwuchisyasoni”? Lili ligongo lyakuti jemanjaji ŵayiweni kuti lina lya Mlungu lyapali m’ma Baibulo gapandanda, nambo ŵagopolela ŵane ŵalityosisyemo. Nambo ana jemanjaji ŵayimanyi yeleyi mwamtuli?

 Jemanjaji ŵayimanyi kuti m’mabuku gapandanda gele ŵajinji akusagakolanga kuti Malangano Gakala, galembedwe mu Chihebeli soni gakwete lina lisyesyene lya Mlungu m’malo masawusande gejinji. Nambo jemanjaji ŵasimonjile kuti ligongo chichi mabuku ga Malangano Gasambano gaŵakwete pandaŵijo, lina lya Mlungu ŵalilembaga mwakata. a Konjechesya pelepa Shadwell jwayiwenisoni kuti naga mu Malangano Gasambano akamulichisye masengo maloŵe gagatyochele mu Malangano Gakala mpela, “lilayika lya Yehofa,” ŵaŵakopelaga Malangano Gasambano mu Chigiliki ŵatyosyaga lina lya Mlungu nikuŵikamo lina mpela Kyʹri·os lyalikusagopolela “Ambuje.”—2 Ayimwene 1:3, 15; Masengo 12:23.

Lina lya Mlungu m’Chihebeli

 Nambope Shadwell ni Parker mkanaŵe kukuposya ma Baibulo ga Chingelesi gaŵagopolele, ŵagopolela ŵanesoni mu Chingelesi ŵaliji ali awuchisyesoni lina lya Mlungu mu Malangano Gasambano. Nambo jemanjaji ŵagambile kuwuchisya menaga m’malo gamnono. b Mkanichikwane chaka cha 1863, paliji pangali Baibulo ja Chingelesi jajawuchisyesoni lina lya Mlungu mmalo gejinji kupunda Baibulo jaŵagopolele Parker jajakopweche m’chakachi. Jwalakwe jwakopwesye Baibulo jajakolanjidwaga kuti Baibulo Jegopolele Liloŵe ni Liloŵe ja Malangano Gasambano. Nambo ana Lancelot Shadwell soni Frederick Parker ŵaliji ŵani?

Lancelot Shadwell

 Lancelot Shadwell (jwapali kutandila mu 1808 mpaka 1861) ŵaliji loya kapena jwakwajimila ŵandu pamagambo. Lancelot Shadwell babagwe ŵaliji Sir Lancelot Shadwell ŵaŵaliji ŵaŵili kwa jwakulamulila jwa chilambo cha England. Lencelotiju, jwaliji jwa mudini ja Church of England. Atamose kuti jwalakwe jwakulupililaga yakuti mwa Mlungu jumo mwana milungu jitatu, nambope jwalosisye kuti jwachimbichisyaga lina lya Mlungu, mwamti jwalikolangaga kuti “lina lyakuchimbichikwa lya YEHOFA.” Mu mabuku ga Ngani Syambone sya Mateyu Soni Maliko, jwalakwe jwakamulichisye masengo lina lya “Yehofa” m’malo gakwana 28, soni m’malo gane 465 mu yakulemba yine yakwayana ni nganisyo.

 Komboleka kuti Shadwell jwalijiganyisye ya lina lya Mlungu mwakwamba kuliwona kutyochela mu yakulemba yapandanda ya mu Malangano Gakala ga Chihebeli. Jwalakwe jwasasile kuti ŵagopolela ŵaŵatyosisye lina lya Mlungu ni kuŵika lina lya Chigiliki lyakuti Kyʹri·os kapena kuti Ambuje paŵagopolelaga Malangano Gakala mu Chigiliki, “nganatenda yindu mwachilungamo.”

Buku ja Ngani Syambone sya Mateyu jagopoleledwe mu Chingelesi soni jakola ndemanga sine. Jagopoleledwe ni L. Shadwell (1859). Jakupelechedwa ni Ŵakunyumba ja kusunjila mabuku ja Bodleian. Licensed under CC BY-NC-SA 2.0 UK. Modified: Text highlighted

Mwalikuwonechela lilemba lya Mateyu 1:20 m’Baibulo jaŵagopolele Shadwell

 Mu Baibulo jaŵagopolele Shadwell, lina lya Yehofa ŵatandite kulikamulichisya masengo pa Mateyu 1:20. Mwakamulana ni ndemanga jine jiŵalembile jwalakwe pa ndimeji, jwatite, “Maloŵe gakuti [Ambuje] palilembali, kapena mu ndime sine sya M’Malangano Gasambano gakugopolela kuti YEHOFA, lyalili lina lisyesyene lya Mlungu. Yili yakusosekwa mnope kuwuchisyasoni linali m’Baibulo ja Chingelesi.” Jwalakwe jwasasilesoni kuti: “Yeleyi yili yakusosekwa kuti tumchimbichisye Mlungu. Jwalakwe alimanyikasisye msyene ni lina lyakwe lyakuti YEHOFA: nikuti m’weji nganituŵa tutesile chenene naga ngatukukamulichisya masengo linali patukuŵecheta ya jwalakwe.” Jwalakweju jwasasilesoni kuti: “Mu Baibulo jetu ja Chingelesi [Jakumanyika chenene, Jakundidwa Mwalilamusi kapena kuti King James Version], lina lyakuti YEHOFA lyangasimanikwamo mnope  . . Mmalo mwakamulichisya masengo lina lisyesyene lya Mlungu, tukusasimanamo lina lyakuti, Ambuje.” Shadwell jwatite: “Lina lyakuti Ambuje . . . lili lya udindo lyangalikusosekwa” kwinjila mmalo mwa lina lisyesyene lya Mlungu. Jwalakwe jwajonjechesyesoni kuti atamose jwalakwejo ŵandu ŵa m’chilambo chakwe akusamkolanga kuti “Ambuje.

“[Mlungu] alimanyikasisye msyene ni lina lyakwe lyakuti YEHOFA: nikuti m’weji nganituŵa tutesile chenene naga ngatukukamulichisya masengo linali patukuŵecheta ya jwalakwe.”—Lancelot Shadwell

 Shadwell jwakopwesye buku ja Mateyu mu 1859, soni mu 1861 jwakopwesye buku jimpepe jakola buku ja Mateyu ni Maliko. Nambo nganapitilisya ni masengo gakwega. Jwalakwe jwajasiche ali akwete yaka 52, pa Januwale 11, 1861. Nambope masengo gakwe galiji gakusosekwa mnope.

Frederick Parker

 Masengo gaŵatesile Shadwell pagopolela buku ja Mateyu gamnonyele Federick Parker. Jwalakwe jwaliji mundu jwakusichila juŵatendega malonda gakwe ku London. Jwapali kutandila mu 1804 mpaka mu 1888. Ali akwete yaka 20, jwalakwe jwatandite masengo gakugopolela Malangano Gasambano. Nambo mwakulekangana ni Shadwell, Parker nganakulupililaga yakuti mwa Mlungu jumo mwana milungu jitatu. Jwalakwe jwatite, “Chalichi cha Mlungu soni Mwanache jwakwe . . . chijitichisyeje yayili yisyesyene . . . soni chilambileje Yehofa Mlungu Jwamachiligosope.” Parker jwayiwenisoni kuti mabuku ga Malangano Gasambano gagakusakamulichisya masengo maloŵe gakuti Ambuje pakusala ya Mlungu soni Yesu gakusigasokonasya ŵandu kuti akamanyilila kulekangana kwakupali pasikati pa Mlungu soni Yesu. Mwamti jwalakwe jwasangalele paŵayiweni kuti mabuku gaŵagopolele Shadwell pa maloŵe gakuti Ambuje ŵagagopolelaga kuti “Yehofa.”

 Nambo ana Parker jwamanyilile chamtuli kuti maloŵe gakuti Ambuje gakusosekwa kugopoleledwa kuti Yehofa? Jwalakwe jwalijiganyisye chiŵecheto cha Chigiliki, mwamti jwalembile mabuku soni tumapepala twakulondesya malamusi ga kalembe ka chiŵechetochi. Jwaŵelesoni mu bungwe jine (Anglo-Biblical Institute) jele chakulinga chakwe chaliji kuwungunya maloŵe ga m’Baibulo pakusaka kukoposya Baibulo ja Chingelesi jakupikanika chenene. Mu 1842 jwalakwe jwatandite kukoposya mabuku gane ga M’Malangano Gasambano. c

Baibulo ja Malangano Gasambano jegopoleledwe ni Parker (Heinfetter)

Yaŵatesile Parker Kuti Awuchisyesoni Lina lya Mlungu

 Ndaŵi jine, Parker jwawusisye yiwusyo mwakulemba. Yiwusyo yakwe yaliji yakuti, “Ana ni pandaŵi japi jele mpaka tukamulichisye masengo lina lyakuti Ambuje pakusala ya Ambuje Yesu, soni Ambuje Mlungu?” “Ligongo chichi ŵandu akusalikamulichisya masengo lina lyakuti Ambuje mpelaga lili lina lisyesyene ngaŵaga lya udindo?”

 Parker ali ajiweni buku ja Mateyu jiŵagopolele Shadwell mu 1859, soni tundemanga twaŵalembile m’bukuji, jwalakwe jwasimichisye kuti m’malo gane, maloŵe gakuti Ambuje “gakusosekwa kugopoleledwa kuti Yehofa.” Mwamti jwalakwe jwatanditesoni masengo gakugopolela mbali josope ja Malangano Gasambano. Pakujigalila malamusi ga chiŵecheto cha Chigiliki, jwalakwe jwaŵikaga lina lya “Yehofa” pamalo gaŵagaweni kuti yili yakuŵajilwa kutenda yeleyo. Ligongo lya yeleyi jwalakwe jwakopwesye mbali jandanda mu 1863 soni ŵajikolasile kuti Malangano Gasambano Gegopoleledwe Pakuya Liloŵe ni Liloŵe. Baibuloji jikwete lina lisyesyene lya Mlungu m’malo gakwana 187. Mwamti yikuwoneka kuti m’Malangano Gasambano gelega ni gagaliji gandanda mu Chingelesi kukamulichisya masengo lina lyakuti Yehofa m’buku josopejo. d

Peji jakulosya mtwe mu Baibulo ja Malangano Gasambano jegopoleledwe ni Parker mu 1864

 Mu 1864, Parker jwakopwesyesoni Baibulo jine jiŵajipanganyisye mwakupwatikanya ma Baibulo gaŵili gelekangane. (A Collation of an English Version of the New Testament . . . With the Authorized English Version). Chakulinga chakwe pakutenda yeleyi chaliji chakuti alosye kulekangana kwa ma Baibuloga. e

 Pakusaka kulosya kusosekwa kwakuwuchisyasoni lina lya Mlungu, Parker jwakolasile mafesi gane ga mu jimo mwa ma Baibulo gaŵili gala (Authorized Version). Fesi jine jiŵajikolasile jili ja Aloma 10:13 jajikusati, “Mundu jwalijose jutachilikolanga lina lya Ambuje, tachikulupuka.” Panganiji Parker jwawusisye kuti, “Ana kutyochela mu fesi ja m’Baibuloji (Authorized English Version), apali jwampaka aganisye yakuti pelepa akusala ya Yehofa, ngaŵaga Mwanache jwali Yesu Klistu Ambuje ŵetu?”

Aloma 10:13 mu Baibulo ja King James Version (mwinani) soni Baibulo ja Parker jegopoledwe mu 1864 (pasi)

 Parker jwakamulichisye masengo mbiya syejinji pakuwandisya tumapepala soni yakulemba yakwe yine. Sonitu kwa chaka chimo jwalakwe jwakamulichisye masengo mbiya syakwana ma paundi 800. Kuti mbiyasi silandane ni sya ku Bratain nikuti mpaka pasosekwe mapaundi gakupunda 100,000. Syampaka sikwane 134,372,832,00 pakusilandanya ni mbiya sya Kwacha sya ku Malawi masiku agano. Parker jwatumisyesoni mabuku gakwe gejinji kwa achimjakwe soni kwa achimlongola ŵakumanyikwa mnope kuti akagalole naga gali chenene.

 Yakulemba ya Parker, nambosoni ma Baibulo ga Malangano Gasambano gaŵagopolele, nganigapulintidwa mnope soni ŵachalijiganye ŵane ŵayinyosyaga. Pakutenda yeleyi, jemanjaji ŵalosisye kuti nganayamichila masengo gekulungwa gaŵatesile jwalakwe yalumo ni Shadwell soni ŵane. Ŵanduŵa ni ŵiŵawuchisyesoni lina lisyesyene lya Mlungu mu Baibulo ja Malangano Gasambano ga m’Chingelesi.

 Mpaka akombolesoni kulolela fidiyo ja Chichewa ja maminisi 10 jakuti: Kuona Malo Osungirako Zinthu Zakale ku Warwick: “Baibulo Komanso Dzina la Mulungu.”

a “Ya,” gali maloŵe gakata kutyochela ku maloŵe gakuti “Yehofa” soni gakusasimanikwa pa Chiwunukuko 19:1, 3, 4, 6. Maloŵe gakuti “Aleluya,” gakusagopolela kuti “Amkwesye Ya jemanja wosope.”

b Shadwell nganagopolela Baibulo josope ja Malangano Gasambano. Ŵagopolela ŵane ali Philip Doddridge, Edward Harwood, William Newcome, Edgar Taylor soni Gilbert Wakefield.

c Parker nganasakaga kuti malonda gaŵatendaga gasokonasyeje yaŵawungunyaga m’Baibulo. Ligongo lya yeleyi paŵalembaga ya dini soni paŵagopolelaga Baibulo jwakamulichisyaga masengo lina lyakuti Herman Heinfetter. Linali likusasimanikwa mu yakumbesi m’Baibulo ja Chilambo Chasambano ja Malemba Geswela.

d Mu 1864, Parker jwakopwesye Baibulo ja Malangano Gasambano ga m’Chingelesi soni jakwete lina lya Mlungu mmalo 186.

e Parker mkanatande masengo gagopolelaga, ma Baibulo gejinji ga Chihebeli ga Malangano Gasambano gakwete lina lya Mlungu m’mafesi gane. Nambosoni mu 1795, Johann Jakob Stolz ŵakopwesye Baibulo ja Chijelemani jajakwetesoni lina lya Mlungu m’malo gakupunda 90 kutandila ni buku ja Mateyu mpaka Yuda.