Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

Ninefe waliji msinda wakusimonjesya soni wakwete nyumba syekulungwakulungwa

Ana Akumanyilila?

Ana Akumanyilila?

Ana ku Ninefe kwatendekwe chichi masiku ga Yona gali gapitile?

Pachakwanaga chaka cha 600  B.C.E.,chilambo cha Asiliya chaliji uchimwene wekulungwa mnope pa chilambo chosope. Mwati webusayiti jine (The British Museum Blog) jasasile kuti uchimwenewu wakusile “kutandila kungapilo lyuŵa kwa chilambo cha Saipulasi mpaka kungopoko lyuŵa kwa chilambo cha Iran, soni pandaŵi jine wayiche mpaka ku Iguputo.” Msinda wa Ninefe wawaliji likulu lya chilambochi waliji msinda wekulungwa mnope pachilambo chosope. Msindawu wakwete migunda jejinji jakusalala mnope, kwapali nyumba syekulungwakulungwa sya boma, soni nyumba syekulungwa syakusunjila mabuku. Yaŵalembile m’mapupa ga ku Ninefe jwakala yalosyaga kuti Mwenye Ashabanipali, jwalikolangaga kuti ali “mwenye jwa pachilambo chosope” mpela mwagatendelagasoni mayimwene gosope ga Asiliya. Pandaŵi jelejo yawonekaga kuti pangali jwampaka achigomeche chilambo cha Asiliya soni msinda wa Ninefe.

Uchimwene wa Asiliya waliji wekulungwa mnope pachilambo chosope pandaŵi jelejo

Nambo Asiliya paŵaŵele ŵamachili mnope, jwakulochesya jwa Yehofa jwasasile mkanipaŵe kuti, ‘[Yehofa]. . . chachajonanga Asiliya. Msinda wa Ninefe chachiwutenda kuŵa masame, malo gejumu mpela chipululu.’ Nombe jwakulochesya jwa Yehofa Nahumu jwasasile kuti, “Mjigale silifa! Mjigale golide!. . . Msinda wa Ninefe ujonasiche, uli wa masame, soni wangali ŵandu. . . Ŵandu wosope ŵitachimwona tachimtila. Tachitiji kuti, ‘Ninefe aŵele masame!’” (Sef. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Ŵandu paŵapikanaga yakulochesyayi ŵasimonjile, ni ŵaliwusyaga kuti ‘Ana yeleyi mpaka yikomboleche? Ana pana ŵampaka achigomeche chilambo cha Asiliya?’ Yaŵasasile ŵakulochesyayi yawonekaga kuti nganiyiŵa yikomboleche.

Ninefe jwaŵele masame soni malo gangali mate

Atamose kuti yaliji myoyo, yindu yaŵaganisyaga ŵandu kuti nganiyiŵa yikomboleche yatendekwe. Chakumapeto kwa yaka ya m’ma 600 B.C.E., chilambo cha Siliya chagomechedwe ni Ababulo soni Amedi. Kaneko ŵandu ŵalesile kutama ku Ninefe, mwamti yakuti kwapali msindawu yaliŵaliche. Mwakamulana ni yajasasile buku jine (The Metropolitan Museum of Art) msindawu nganiwusimanikwasoni, kaneko ŵandu ŵamanyililaga yakwamba Ninefe kupitila m’Baibulo. Ŵakusunga yindu yakala ŵane (The Biblical Archaeology Society) ŵasasile kuti cha m’ma 1800 “pangali mundu jwakamanyilile kuti kwapali msinda wa Ninefe wawaliji wekulungwa mnope m’chilambo cha Asiliya.” Nambo kaneko mu 1845, jwakuwukula yindu yakala jwine lina lyakwe Austen Henry Layard jwatandite kuwukula pamalo papaliji msindawu. Yaŵapatile pakuwukulaku yalosisye kuti Ninefe waliji msinda wapenani mnope.

Kwanilichikwa kwa yakulochesya yakwamba konanjidwa kwa Ninefe kukusalimbikasya chikulupi chetu chakuti yakulochesya ya m’Baibulo yakwamba kumala kwa maboma ga pachilambopa yichikwanilichikwa.—Dan. 2:44; Chiw. 19:15, 19-21.