Skip to content

Niire Biibiliya Onnivarihana ni Siyensiya?

Niire Biibiliya Onnivarihana ni Siyensiya?

Waakhula wa Biibiliya

 Aayo. Hata Biibiliya ahikhanle eliivuru ya siyensiya, aalottaka miyaha dha siyensiya onlotta ekhweeli. Moone matakihero anoonihera wiira Biibiliya ni siyensiya onnivarihana ni moone itthu dhawaatta Biibiliya onlotta iye dhinvarihana ni siyensiya, moovirikana ni itthu dhawaatta atthu yaakhupali awa okathi aatikhiwa iye.

  •   Olumwinku wookhalana woopacerani. (Maphattuwelo 1:1) Moovirikana ni elo, itthu dhawootthiwa dha khalai dhaalotta wiira olumwinku khopattusiwe, masi okhumelenle meekharu. Atthu a oBabilooniya yaakhupali wiira olumwinku opattusiwe na amuluku aili oolimani. Itthu dhikina dhawootthiwa dhinlotta wiira olumwinku orotothoriwa ni nooce nuulupale.

  •   Olumwinku oneetthiwa ni malamulo eephattu, ohiya ni yootthuna ya amuluku awaatta. (Yobi 38:33; Yeremiya 33:25) Ohiya-vo, itthu dhawootthiwa dha nlaponi dhinhudhiha wiira itthu dhinaakhumelela apinaatamu arimwaatikheliwa, aahiidho, itthu dhootakhala amuluku awaatta ankhumihera awa.

  •   Elapo khephareeliwe ni etthu. (Yobi 26:7) Atthu khalai yaakhupali wiira elapo eri nkhama edisku yoophatateya ephareeliwe ni etthu aahiidho enama, nkhama enari (búfalo) aahiidho okhapa.

  •   Maadhi anniweleela onlimani ni mmuratthini eyaaka odhulu, nuuvinya ekamorela vathi nkhama epula, exeelo aahiidho maralala edharihaka miratthi. (Yobi 36:27, 28; Musuweli 1:7; Yesaya 55:10; Amosi 9:6) Atthu a oKeresiya khalai yaakhupali wiira miratthi dhindharihiwa ni maadhi ankhuma vatthi va nlima, muupuwelo owo waahiphiya eseekulu 18.

  •   Mwaako onnaacerereya ni ovukuwa munnuweloya. Miyaako olelo dhiriwo dhaahikhala khalai nlimani. (Esalimo 104:6, 8) Moovirikana ni elo, itthu dhawootthiwa dhawaatta dhinlotta wiira amuluku tapanke munnuwelo wa miyaako.

  •   Epewe aahiidho ofunti ennikhapelela ekumi. Nlamulo naavahiwa awa nloko na Israyeli naahela mpuwa malamulo a epewe nkhama onyawa ni orapa nuumala omphara nankhwa, ottaivelana ni atthu arina eretta yawaakuva oraveya ni othipela mari. (Onamukuttho 11:28; 13:1-5; Otumererya 23:13) Ohiya-vo, okathi anaisrayeli yaavahiwa awa malamulo a epewe atthu a Weexitu yaanihela vanikwatthani nrette wootakaihiwa ni mari.

Niire Biibiliya onnivaanyihana ni siyensiya?

 Mwanthokodha saana Biibiliya nnawoona wiira waakhula wa Biibiliya oniira: Naari. Moone miyoonelo dhoohiloka atthu arawana voohima dha ovarihana wa Biibiliya ni siyensiya:

 Etthu yawootthiwa: Biibiliya onlotta wiira olumwinku opattusiwe mahiku 6, khuta nihiku nikhalanaka iwoora 24.

 Ekhweeli: Moovarihana ni Biibiliya, Muluku opattuse olumwinku mahiku oohaalakeya. (Maphattuwelo 1:1) Ohiya-vo, mahiku ipattusiwa awa itthu dhootheene anlottiwa Maphattuwelo ekapiitulu 1 annoonihera wiira mahiku awaatta oohikontareya. Mweekhweeli, Biibiliya onnilotta okathi ovinre epattusiwaka elapo ni erimu okhala nihiku ‘nimodha.’—Maphattuwelo 2:4.

 Etthu yawootthiwa: Biibiliya onlotta wiira mittaiko ni malasi dhipattusiwe ndhuwa nihinapattusiwe, tivo kivaatthuneya omwaleliwa ni ndhuwa wiira ikawahi omumula aahiidho okhala eprosesu enitthaniha fotossíntese.—Maphattuwelo 1:11, 16.

 Ekhweeli: Biibiliya onnoonihera wiira ndhuwa ettitteri ya ‘wiirimu’, ndho nipattusiwe mitthaiko ni malasi dhihinatthi opattusiwa. (Maphattuwelo 1:1) Ovinya “nihiku” noopacera, aahiidho okathi dhipattusiwa awa itthu, waarya wa ndhuwa tiwawerya omoleela elapo yootheene. Masi “nihiku” na neeraru Muluku opattusa iye itthu, oviha wuulupale wa waarya wa ndhuwa, waaniwerya okhalihera mitthaiko ni malasi owahi omoleeliwa ni omumula aahiidho eproseesu yeelo enitthaniwa fotossíntese. (Maphattuwelo 1:3-5, 12, 13) Nuuvira okathi vakhaani waarya wa ndhuwa waaniwerya wooneya saana valaponi.—Maphattuwelo 1:16.

 Etthu yawootthiwa: Biibiliya onlotta wiira ndhuwa tininrukuryerya elapo.

 Ekhweeli: Musuweli 1:5 onlotta wiira: “Nsuwa ninniphattuwa, numalá ninnikela, nitthimakelaka wopuroni waya wira nipajerye-tho okhuma.” (Biblia Solempwa Sowarya) Moolumo ala anoonihera wiira ntthu ori valaponi onoona wiira ndhuwa nnaweetta. Masi hata olelo, atthu awaatta elottaka mooluma nkhama “ndhuwa nookhuma” ni “ndhuwa nooputuwela”, awo annidhuwela saana wiira elapo tenrukuryerya ndhuwa.

 Etthu yawootthiwa: Biibiliya onlotta wiira elapo tiyawaataleleya.

 Ekhweeli: Biibiliya onnirumeela nuulumo naawi “emalenle elapo” atthunaka olotta “mapuro ottaivela a elapo”. Masi elo khentaphulela wiira tiyawaataleleya aahiidho yookhalana munlaano. (Miteko 1:8) Emodha-modharu, nuulumo naawi “ikantu sese dha elapo” ninthoonyera elapo yootheene ya vathi. Olelo atthu annirumeela nuulumo naawi quatro pontos cardeais (onkhuma ndhuwa, omputuwela ndhuwa, okuusini ni on’ya ettheku) etthunaka olotta etthu emodharu.—Yesaya 11:12; Luka 13:29.

 Etthu yawootthiwa: Biibiliya onlotta wiira munnuwelo wa erotonto (círculo) onanlikana ni ediyameeturuya ivaara vararu, masi ekhweeli ti wi nuummeru na ediyameeturu ninnireerela otthikeliwa ivaara vararu ni pi (π), aahiidho nuummeru nawaattamela 3,1416.

 Ekhweeli: Miphemo dha “epasiya ya ekoopiri” dhinlottiwa 1 Mamwene 7:23 ni 2 Wahala 4:2 dhinnooniherya wiira epasiya yaarina miyoono 10 ni ‘nkhoyiya warukuryeryiwa epasiya waatthuneya okhalana miyoono 30.’ Woonawene manuummeru a epasiya kiyaari saasaasa, masi yaari manuumeru yaattamela miphimo idho. Nitho pooti wiira yawaatikhiwa ela enlotta munnuuwelo wa mpuwa ni munnuwelo wa ota wa epasiya.