HANDURAWA nga usa ka nga Kristiano han siyahan nga siglo. Nakakarawat pa la hin surat an iyo kongregasyon tikang kan apostol Pablo. Samtang ginbabasa ito, naobserbaran mo nga agsob magkotar hi Pablo tikang ha “baraan nga mga sinurat,” an Hebreo nga Kasuratan. (2 Timoteo 3:15) ‘Karuyag ko gud makita an teksto nga iya ginkotar,’ bangin mahunahuna mo. Kondi diri ito masayon. Kay ano?

Tagda kon ano an hitsura han manuskrito han “baraan nga mga sinurat” ha panahon ni Pablo. Makikita dinhi an usa hito—bahin han libro han Isaias tikang ha Dead Sea Scrolls. Ano an imo nakikita? Puro surat! Waray puntwasyon, ngan waray kapitulo ngan bersikulo sugad han makikita ha Biblia yana.

Waray bahina han mga parasurat han Biblia an ira mensahe ha kapitulo o bersikulo. Basta iginsurat la nira an bug-os nga mensahe han Dios basi bug-os nga mabasa ini han iba, diri la an gudtiay nga bahin hini. Diri ba ito an imo karuyag kon nakarawat ka hin importante nga surat tikang ha imo hinigugma? Ginbabasa mo an bug-os nga surat, diri la an bahin hito.

Kondi may disbentaha kon waray kapitulo ngan bersikulo. Nakikilala la ni Pablo an iya mga ginkotar pinaagi han mga pulong nga “sugad la han nahisurat” o “sugad liwat han igintagna ni Isaias.” (Roma 3:10; 9:29) Ngan makuri mabilngan ito nga mga ginkotar gawas la kon pamilyar ka gud ha bug-os nga “baraan nga mga sinurat.”

Dugang pa, ito nga “baraan nga mga sinurat” diri la basta usa nga mensahe tikang ha Dios. Ha pag-ikatarapos han siyahan nga siglo C.E., ginkukompwesto na ito hin 66 nga iba-iba nga libro! Salit nalilipay an kadam-an han magbarasa han Biblia yana kay may numero na an mga kapitulo ngan bersikulo nga mabulig basi mabilngan an espisipiko nga impormasyon, sugad han damu nga kotasyon ha mga surat ni Pablo.

Salit bangin ka magpakiana, ‘Hin-o an nagbutang han mga numero han kapitulo ngan bersikulo?’

Hi Stephen Langton, usa nga Ingles nga klero nga nagin Arsobispo han Canterbury, an ginkikilala nga nagbutang han mga kapitulo ha Biblia. Ginhimo niya ini ha temprano han ika-13 ka siglo C.E., han nagtututdo hiya ha University of Paris ha Fransia.

Antes han panahon ni Langton, nag-eksperimento na an mga eskolar ha pagbahin-bahin han Biblia ha gudtiay nga seksyon o kapitulo, bangin an siyahan nga hinungdan hini amo an pagtigaman. Sigurado nga mas masayon an pagbiling kon ha usa la nga kapitulo hira mamimiling imbes nga ha bug-os nga libro, sugad han libro han Isaias nga may 66 nga kapitulo.

Kondi may problema la gihap. An mga eskolar naghimo hin iba-iba ngan diri parapriho nga mga sistema. Ha usa hito, an Ebanghelyo ni Marcos ginbahin ha haros 50 nga kapitulo, diri sugad ha 16 nga kapitulo yana. Ha panahon ni Langton, may mga estudyante tikang ha iba-iba nga nasud nga nagdara hin Biblia tikang ha ira lugar. Kondi, diri maisaysay han mga magturutdo ngan estudyante kon diin ha manuskrito an ira gin-uunabi. Kay ano? Kay diri parapriho an pagkabahin han mga kapitulo ha ira mga manuskrito.

 Salit naghimo hi Langton hin bag-o nga sistema ha pagbahin ha mga kapitulo. An iya sistema “naruyagan han mga magbarasa ngan mga eskriba,” siring han The Book—A History of the Bible, ngan “madagmit nga nagsarang ha bug-os nga Europa.” Ini an ginagamit han kadam-an nga Biblia yana.

Paglabay hin mga 300 ka tuig, ha kabutngaan han ika-16 ka siglo, ginpasimple pa ini han kilala nga Franses nga paraimprinta nga hi Robert Estienne. Karuyag niya nga damu an mag-aram ha Biblia. Nasantop niya nga importante an pagkaada parapriho nga sistema ha pagbutang han kapitulo ngan bersikulo.

Diri tikang kan Estienne an ideya ha pagbahin han mga teksto ngadto ha mga bersikulo. Ginhimo na ito han iba. Pananglitan, mga siglo antes hito, ginbahin ha mga bersikulo diri ha mga kapitulo han mga Judio nga parakopya an bug-os nga Hebreo nga Biblia, o an bahin han Biblia nga kasagaran nga gintatawag nga Daan nga Tugon. Pariho ha mga kapitulo, diri liwat parapriho an sistema ha pagbahin han mga bersikulo.

Ginbahin ni Estienne an Kristiano Griego nga Kasuratan, o an gintatawag nga Bag-o nga Tugon, ha bag-o nga sistema ha pagbutang hin numero han mga bersikulo ngan igin-upod ito ha Hebreo nga Biblia. Han 1553, iginpublikar niya an siyahan nga bug-os nga Biblia (ha edisyon han Franses) nga may-ada parapriho nga kapitulo ngan bersikulo sugad han makikita ha kadam-an nga Biblia yana. Waray maruyag hini an pipira ngan nagsiring nga tungod han mga bersikulo, natunga ha gudtiay nga bahin an mga teksto, ngan nagin sugad daw ini hin usa nga serye han burublag ngan waray koneksyon nga mga pulong. Kondi ginkarawat dayon han mga parag-imprinta ini nga sistema.

Baga hin simple la ini nga ideya—kapitulo ngan bersikulo nga may numero. Naghahatag ini ha tagsa nga bersikulo ha Biblia hin waray kapariho nga “adres”—sugad hin postal code. Oo, an pagbahin ha kapitulo ngan ha bersikulo diri giniyahan han Dios, ngan usahay diri masabtan kon kay ano. Kondi tungod hini, nagigin mas masayon an pagbiling han mga ginkotar ngan an pagpabug-at ngan pagsumat han tagsa nga bersikulo nga may espesyal nga kahulogan ha aton—sugad la nga aton gintitigamnan an mga termino o pulong nga karuyag gud naton mahinumdoman ha usa nga artikulo o libro.

Bisan kon daku nga bulig an pagkaada kapitulo ngan bersikulo, aton pirme hinumdoman nga importante nga masabtan an bug-os nga mensahe tikang ha Dios. Batasana an pagbasa han konteksto imbes han mga bersikulo la. Kon bubuhaton mo ito, magigin mas pamilyar ka ha bug-os nga “baraan nga mga sinurat, nga nakakabulig ha imo nga magin maaramon para ha katalwasan.”—2 Timoteo 3:15.