Konttenttiyaa bessa

Kesuwaa bessa

OYSHA-ZAARUWAA | FAN YU

Komppiyutere Prograamiyaa Giigissiyaagee Ba Ammanuwaabaa Yootees

Komppiyutere Prograamiyaa Giigissiyaagee Ba Ammanuwaabaa Yootees

DOTTOREE Fan Yuy oosuwaa doommidoy CHaynan Bejingge heeran deˈiya Institiyut of Atomik Inerji giyo dirijjitiyan hisaabiyaa timirttiyaara gayttidabaa xannaˈiyoogaana. He wode i Xoossi baa giya asa; qassi i lodda laamiyaa ammanees. SHin haˈˈi dottoree Yuy meretay Xoossay medhin beettidoogaa ammanees. Beegottite! maxeetiyaa xaafiyaageetuppe issoy a ba ammanuwaabaa oychiis.

Ne diccido hanotaabaa nuuyyo yootuutee?

Taani 1959n CHaynan Jiyanshe giyo heeran Fujo Siti giyo kataman yelettaas. Tawu layttay hosppuna gidiyo wode, ha wodiyan ‘Wogaa Gita Laamiyaa’ giyoobay he biittaa qohiiddi deˈees. Manddise gidida ta aaway haaho heeran deˈiya bazzuwan baabure biyo ogiyaa oottanaadan azazettiis. Daro layttawu, i nuna oychanawu layttan issitoo xalla yees. He wode taani koyro xekka timirtte keettan tamaarissiya ta aayeera deˈays. Nuuni a tamaarissiyo timirtte keettan deˈoos. Nuuni 1970n Linchuwan giyo heeran deˈiya Yufana giyo sohuwaa biida; he wode he heeray qumay qaxuwatiyoonne hiyyeesa asay kumido heera.

Intte soo asay aybin ammanii?

Ta aaway haymaanootiyaabaakka polotikaabaakka dosenna. Ta aayyiyaa Budistte haymaanootiyaa kaallawusu. Timirtte keettan, deˈoy lodda laamiyan yiis giyoobaa tamaarida; qassi taani ta asttamaareti yootiyoobaa ammanaas.

Neeni hisaabiyaa timirttiyaa dosidoy aybissee?

Taani hisaabiyaa timirttiyaa dosidoy, hegee tuma gididabaa eranawu naqaashaa pilggiyoogaara gayttidabaa gidiyo gishshataassa. Taani 1976n yuniversttiyaa gelaas. Yan hisaabiyaa tamaaranawu dooraas. Taani masttiretiyaa oyqqa simmada, koyro oottidobay wolqqaa pulttissiya maashiniyaa medhanawu hisaabiyaara gayttidabaa oottiyoogaa.

Geeshsha Maxaafaabaa koyro neeni qoppidobay aybee?

Taani 1987n, Amarkkan Tekisasen deˈiya yuniversttiyan dokitirette digiriyaa tamaaranawu yaas. Amarkkan deˈiya daro asay Xoossaa ammaniyoogaanne Geeshsha Maxaafaa nabbabiyoogaa taani kasekka erays. Oosuwan peeshshana danddayiyo, aadhida eratetta zoree daroy Geeshsha Maxaafan deˈiyoogaakka siyaas; hegaa gishshawu, taani a nabbabana bessees gaada qoppaas.

Geeshsha Maxaafaa timirttee maaddiyaabadan qoppaas. SHin issi issi qofaa akeekanawu metootido gishshawu, nabbabiyoogaa sohuwaara aggaas.

Neeni Geeshsha Maxaafaabaa eranawu zaarettada koyanaadan oottidabay aybee?

Medhidaagee deˈees giyoobay tawu oorattaba gidiyo gishshawu, hegaabaa taani ta huuphe loytta pilgganawu qofaa qachaa

Issi Yihoowa Markkiyaa 1990n ta soo yaada, asawu deˈiya ufayssiya sinttana hidootaa Geeshsha Maxaafaappe tana bessaasu. Issi azinaynne machiyaa taani Geeshsha Maxaafaa loytta akeekanaadan maaddana mala a hanotaa giigissaasu. Guyyeppe, CHaynan naaˈˈantto xekka timirtte keettan piziksiyaa tamaarissidanne taagaadan Xoossay baawa giya ta machiyaa Geeshsha Maxaafaa xannaˈiyoogaa doommaasu. Nuuni deˈuwaa doomettaa xeelliyaagan Geeshsha Maxaafay yootiyoobaa tamaarida. Medhidaagee deˈees giyoobay tawu oorattaba gidiyo gishshawu, hegaabaa taani ta huuphe loytta pilgganawu qofaa qachaas.

Hegaabaa waata pilggadii?

Taani hisaabiyaa erancha gidiyo gishshawu, issibay hanana danddayiyo ogiyaa yiggiyoogaa tamaaraas. Deˈoy qoppennan issi kutti doommanaadan, kasetidi protinee deˈana bessees. Hegaa gishshawu, protinee issi uri medhennan coo merettana danddayiyaakkonne xannaˈaas. Protinee keehi muttumurettida molekiyule; qassi paxa deˈiya seeletuyyo shaˈan qoodettiya, issoy issuwaara maayettidi oottiya dumma dumma qommo protineti deˈana danddayoosona. Harati akeekidoogaadan, protinee qoppennan issi kutti mule merettana danddayennaagaa taanikka akeekaas! Deˈuwan deˈiya ubbabawu keehi koshshiya ha muttumurettida molekiyuleti banttarkka banttana medhana danddayiyaakkonne lodda laamiyaa timirttiyan tana ammanttiyaaba nabbaba erikke. Naqaasha ubbay taani Medhidaagee deˈiyoogaa ammananaadan oottiyaagaa.

Geeshsha Maxaafay Xoossaa Qaalaa gidiyoogaa nena ammanttiday aybee?

Taani Yihoowa Markkatuura xannaˈada, Geeshsha maxaafan deˈiya daro hiraagati polettidoogaa akeekaas. Geeshsha Maxaafaa maaraa oosuwan peeshshiyoogee maaddiyoogaakka ta deˈuwan beˈaas. Taani, ‘Daro shaˈu layttaappe kase deˈida Geeshsha Maxaafaa xaafeti ha wodiyankka asaa keehi maaddiya eratetta zoriyaa waani xaafana danddayiyoonaa?’ gaada qoppaas. Geeshsha Maxaafay Xoossaa Qaalaa gidiyoogaa loddan loddan akeekaas.

Medhidaagee deˈiyoogaa nena ammanttiday aybee?

Taani meretaabaa qoppiyo wode, Medhidaagee deˈiyoogaa ammanaas. Taani haˈˈi komppiyutere prograamiyaa giigissays; qassi nu guuggee ay komppiyutere prograamiyaappekka keehi aadhiyaabaa oottiyoogaa akeekada darotoo garamettays. Leemisuwawu, nu guuggee haasayaa shaakki eriyo hanotay keehi maalaalissees. Issi uri miicciiddi, qufiiddi, deddotiiddi, woy dumma dumma shonggan haasayiyoobaa, woy kooshinchaa, woy asi haasayidi wurssibeenna qofaa qashuwaa gidin, asi haasayiyo wode guyyeera siyettiya wocamaa woy qassi silkkiyan haasayiyo, geeshshidi siyanawu metiya cenggurssaakka gidin nuuppe daroti waayettennan akeekoos. Neeni hegee darin garamissenna gaada qoppana danddayaasa. SHin komppiyutere prograamiyaa giigissiyaageeti hegee keehi garamissiyaaba gidiyoogaa akeekoosona. Cenggurssaa shaakki eriya, keehi loˈˈo giyo komppiyutere prograameekka asa guuggiyaara geeddarssiyo wode keehi laafa.

Keehi muttumurettida komppiyuteriyaappe dumma ogiyan, nu guuggee asawu siyettiyaabaa, shonggaanne haasayiya uraa oonatettaa shaakki erana danddayees. Komppiyutere prograamiyaa giigissiyaageeti asa guuggee haasayaa shaakki eriyo ogiyaadan, shaakki eriya komppiyuteriyaa medhanawu xannaˈiiddi deˈoosona. Eti hegaadan oottiyoogan Xoossay oottidobaa xannaˈiiddi deˈiyoogaa ammanays.