Pfukelani kha mafhungo

Naa Saintsi I A Tendelana Na Bivhili?

Naa Saintsi I A Tendelana Na Bivhili?

Bivhili i a fhindula

 Ee, naho Bivhili i si bugu ya saintsi, zwine ya zwi amba nga ha saintsi ndi zwa vhukuma. Ṱhogomelani dziṅwe dza tsumbo dzi sumbedzaho uri Bivhili i a tendelana na saintsi na uri zwiṅwe zwa zwithu zwine ya zwi amba nga ha saintsi zwo vha zwo fhambana vhukuma na zwe vhathu vhanzhi vha vha vha tshi zwi tenda nga tshifhinga tshe ya ṅwalwa ngatsho.

  •   Tsiko yoṱhe i na mathomo. (Genesi 1:1) Zwo fhambanaho na zwenezwi, ngano nnzhi a dzi ambi uri ḽiṱaḓulu na ḽifhasi zwo tou sikwa, dzi ṱalutshedza uri zwo vha hone nga murahu ha bonyongo ḽe ḽa vha hone. Vhababele vho vha vha tshi tenda uri midzimu ye ya ita uri hu vhe na ḽiṱaḓulu na ḽifhasi yo vha i tshi bva kha malwanzhe mavhili. Vhaṅwe vho vha vha tshi amba uri ḽiṱaḓulu na ḽifhasi zwo bva kha kumba ḽihulwane vhukuma.

  •   Ḽiṱaḓulu na ḽifhasi zwi langiwa nga milayo ya mupo yo vhewaho, fhedzi hu si nga lutamo lwa miṅwe midzimu. (Yobo 38:33; Yeremia 33:25) Zwiṱori zwo ḓoweleaho u mona na ḽifhasi zwi funza uri vhathu a vha na maanḓa a u thivhela khombo u katela na khombo dzi ḓiswaho nga midzimu.

  •   Ḽifhasi ḽo vhewa tshikhalani. (Yobo 26:7) Vhathu vhanzhi vha kale vho vha vha tshi tenda uri shango ḽo ita bande nahone ḽo tikiwa nga munna muhulu wa maanḓa kana phukha khulwane i ngaho sa ṋari kana tshibode tshihulu.

  •   Milambo na zwisima zwi wana maḓi a bvaho lwanzheni na huṅwe-vho nahone a shuluwa a tshi bva makoleni sa mvula, mahaḓa kana tshifhango. (Yobo 36:27, 28; Muhuweleli 1:7; Yesaya 55:10; Amosi 9:6) Vhagerika vho vha vha tshi tenda uri milambo i wana maḓi kha lwanzhe lu re fhasi nahone zwenezwi zwo vha zwi tshi tendiwa u swika miṅwahani ya ḓana ḽa vhu 18.

  •   Thavha dzi a takuwa na u tsela fhasi, thavha dzi re hone ṋamusi dzo vha dzo tibiwa nga lwanzhe. (Phisalema 104:6, 8) Zwo fhambanaho na zwenezwi, zwiṱori zwinzhi zwi amba uri thavha dzo sikiwa nga midzimu dzi zwine dza vha zwone.

  •   U kuna zwi tsireledza mutakalo. Mulayo we wa ṋewa Vhaisiraele wo vha u tshi katela ndaela ya u ṱamba zwanḓa nga murahu ha u kwama tshitumbu tsha mufu, u dzudza thungo vhathu vha re na malwadze a fhirelaho vhe vhoṱhe na u ita uri malaṱwa a vhathu a laṱiwe uri vhathu vha tsireledzee. (Levitiko 11:28; 13:1-5; Dotoronomio 23:13) Zwo fhambanaho na zwenezwo, nga tshenetshi tshifhinga Vhaegipita vho vha vha tshi lafha tshilonda nga mushonga wo ṱanganyiswaho na malaṱwa a muthu.

Naa Bivhili i na mafhungo a saintsi o khakheaho?

 Arali muthu a ṱolisisa Bivhili nga vhuronwane u ḓo zwi vhona uri zwenezwo a si ngoho. Kha ri haseledze nga ha maṅwe a mazwifhi ane a ambiwa nga ha mafhungo a saintsi a re Bivhilini:

 Mazwifhi: Bivhili i amba uri ḽiṱaḓulu na ḽifhasi zwo sikwa nga maḓuvha a rathi a re na awara dza 24.

 Ngoho: Bivhili i sumbedza uri ndi kale Mudzimu o sika ḽiṱaḓulu na ḽifhasi. (Genesi 1:1) Nahone maḓuvha a tsiko o ṱaluswaho kha ndima ya u thoma ya Genesi o vha e tshifhinga tshilapfu tshi songo bulwaho. Ngoho ndi ya uri, tshifhinga tshoṱhe tsha u sika ḽiṱaḓulu na ḽifhasi tshi vhidzwa “ḓuvha” ḽithihi.​—Genesi 2:4

 Mazwifhi: Bivhili i amba uri zwimela zwo sikwa hu sa athu vha na ḓuvha ḽine ḽa ita uri hu vhe na photosynthesis [nḓila ine zwimela zwa wana ngayo zwiḽiwa zwi tshi shumisa ḓuvha].​—Genesi 1:11, 16.

 Ngoho: Bivhili i sumbedza uri ḓuvha, ḽine ḽa vha iṅwe ya ṋaledzi dzi vhumbaho “ḽiṱaḓulu” ḽo sikiwa hu sa athu u sikwa zwimela. (Genesi 1:1) Tshedza tsha ḓuvha tsho swika kha ḽifhasi nga “ḓuvha” ḽa u thoma ḽa tsiko kana tshifhinga tsha tsiko. Nga “ḓuvha” ḽa vhuraru ḽa tsiko musi hu tshi vho oma, tshedza tsha ḓuvha tsho vha tsho no vha tshihulwane lune tsha kona u tikedza photosynthesis. (Genesi 1:3-5, 12, 13) Nga murahu ḓuvha ḽa kona u vhonala tshoṱhe shangoni.​—Genesi 1:16.

 Mazwifhi: Bivhili i ri ḓuvha ḽi mona na shango.

 Ngoho: Muhuweleli 1:5 i ri: “Ḓuvha ḽi a bva, ḓuvha ḽi a kovhela; ḽa ṱavhanya ḽa vhuyelela fhethu hune ḽa ḓo dovha ḽa bva ḽi hone.” Fhedzi enea maipfi a ṱalusa fhedzi nḓila ine ḓuvha ḽa vhonala ngayo kha ḽifhasi. Na ṋamusi, muthu a nga shumisa maipfi “vhubvaḓuvha” na “vhukovhela,” fhedzi u a zwi ḓivha uri shango ḽi mona na ḓuvha.

 Mazwifhi: Bivhili i ri shango ḽo ita bande.

 Ngoho: Bivhili i shumisa maipfi a tevhelaho: “U swika magumoni a ḽifhasi.” Zwenezwi a zwi ambi uri shango ḽo ita bande kana ḽi na magumo. (Mishumo 1:8) Nga zwenezwo, na maipfi ane a ri “thungo nṋa dza ḽifhasi” ndi ḽiambele ḽi ambelaho kha ḽifhasi ḽoṱhe; zwine zwa fana na musi muthu a tshi nga kona u shumisa magumo maṋa a compass sa tsumbo.​—Yesaya 11:12; Luka 13:29.