THERO I RE KHA GWATI | ZWE ZWA ITEA KHA BIVHILI—U SWIKA ZWINO
Vhahanedzi Vho Kundelwa U Fhelisa Bivhili
KHOMBO: Vharangaphanḓa vhanzhi vha politiki na vha vhurereli vho vha vha tshi lwisana na mulaedza u re Bivhilini. Kanzhi vho vha vha tshi shumisa maanḓa ane vha vha nao u itela u thivhela vhathu u vha na Bivhili, u i gandisa kana u i ṱalutshedzela. Ṱhogomelani tsumbo mbili dzi tevhelaho:
-
Miṅwahani i ṱoḓaho u vha 167 B.C.E.: Khosi Antiochus Epiphanes o vha a tshi ṱoḓa u kombetshedza Vhayuda uri vha tevhele vhurereli ha Vhagerika nahone a amba uri hu fheliswe Maṅwalo oṱhe a Luheberu. Muḓivhazwakale ane a pfi Heinrich Graetz o ri: “Maswole a yeneyo Khosi o kherula na u fhisa mipombo ya Milayo huṅwe na huṅwe he vha i wana hone” nahone vho vhulaha vhathu vhe vha vha vha tshi i vhala.
-
Miṅwahani ya Vhukati: Vhaṅwe vharangaphanḓa vha Katolika vho vha vho sinyutshela miraḓo ya kereke ye ya vha i tshi khou funza zwine zwa funzwa nga Bivhili nṱhani ha pfunzo dza Katolika, vhoṱhe vhe vha vha vha tshi shumisa Bivhili nṱhani ha u shumisa pfunzo dza Latin vho vha vha tshi dzhiiwa u nga vha khou pfuka mulayo. Muṅwe murangaphanḓa wa kereke o vhea mulayo wa uri hu vhe na vhathu vhane vha ḓo “ṱoḓa nga vhuronwane, nga u fulufhedzea nahone tshifhinga tshoṱhe vhathu vhoṱhe vhe vha vha vha tshi humbulelwa uri vha na Bivhili miḓini yavho. . . . Muthu we a vha a tshi wanala e na Bivhili o vha tshi vhulahwa.”
Arali vhathu vhe vha vha vha tshi ṱoḓa u fhelisa Bivhili vha bvelele, mulaedza wayo wo vha u tshi ḓo vha u si tsheeho.
Ṱhalutshedzelo ya Luisimane ya Bivhili ya William Tyndale yo bvela phanḓa i hone hu sa londwi u thivhelwa, u fhiswa ha Bivhili na u vhulahwa ha Tyndale nga 1536
NḒILA YE BIVHILI YA PONYOKA NGAYO: Khosi Antiochus o vha o livhisa ṱhogomelo kha shango ḽa Isiraele, fhedzi Vhayuda vho vha vha tshi dzula kha maṅwe mashango. Zwi re zwone ndi uri vhagudi vha amba uri ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha, Vhayuda vha fhiraho phesenthe dza 60 vho vha vha sa dzuli Isiraele. Vhayuda vho vha vha tshi vhea kopi dza Maṅwalo dzisinagogoni dzavho, eneo Maṅwalo o shumiswa nga mirafho i tevhelaho u katela na Vhakriste.—Mishumo 15:21.
Miṅwahani ya Vhukati, vhathu vhane vha funa Bivhili vho kunda u tovholwa nahone vha bvela phanḓa vha tshi ṱalutshedzela Maṅwalo. Naho ho vha hu sa athu u vha na mutshini wa u gandisa miṅwahani ya vhukati ya ḓanani ḽa vhu-15 ḽa miṅwaha, zwipiḓa zwa Bivhili zwi nga vha zwo vha zwi tshi wanala nga nyambo dza 33. Nga murahu, Bivhili yo ṱalutshedzelwa na u gandiswa u fhira naho hu lini.
MVELELO: Naho khosi dzi re na maanḓa na vhafunzi vho lingedza u fhelisa Bivhili, fhedzi Bivhili ndi bugu ine ya gandiswa na u ṱalutshedzelwa u fhira bugu dzoṱhe kha ḓivhazwakale. Bivhili yo shumiswa kha milayo ya maṅwe mashango, nyambo na vhutshilo ha vhathu vhanzhi.
