YOSEFE wa kala oku vanja kutundilo lonjongole yoku tunda vusokosoko wolongende loku tiukila lolupesi. Otembo yaco ka va kaile ocipãla lolomunda kuna kua kala onjo yavo ko Hevirone. Isiaye Yakoba wa kala oku puyuka konjo yaye koñolosi kuenda ka kũlĩhile eci ca kala oku pita lomõlaye a sole calua. Pole Yosefe ka ponduile oku u mola vali, momo vahuvaye va kũlĩhile okuti lalimue eteke a ka mola vali ocipala ca isiaye. Olongende via kala oku u vanjanja osimbu va vetiya olongamelo viavo via posuisiwa via loña kombuelo yofeka. Omo okuti Yosefe vo landa, va kala oku u lava oco ka ka tile. Kokuavo, Yosefe wa kala ndocitanda cimue ca velapo kuenda ndulela—welemba liwa u kuete esilivilo lialua u landisiwa lolombongo vialua Kegito.

Yosefe eci a landisiwa wa kala leci ci soka 17 kanyamo. Sokolola ndomo eye a kala poku vanja kilu osimbu ekumbi lia kala oku iñila kokalunga Kanene, loku sokolola ndomo omuenyo waye u kala kovaso yoloneke. Kokuaye ka ca lelukile oku tava okuti vahuvaye va yonguile oku u ponda kuenje vo landisa kupika. Poku sokolola ovina viaco, co sumuisile calua kuenje wa lila. Eye ka kũlĩhile eci ci ka pita laye kovaso yoloneke.

Yosefe wa liyaka ndati locitangi caco? Kuenda nye tu lilongisa kulandu wumalẽhe Yosefe una wa talisiwa ohali haeye wa nyehuiwa la vakuepata liaye?

Yosefe wa citiwila vepata limue linene. Pole vepata liaco—ka mua kale esanju lelitokeko. Ulandu Wembimbiliya watiamẽla kepata lia Yakoba, u lekisa ovitangi vi tunda koku kuela oluvale, ocituwa cina Suku a ecelele kosimbu pokati—kafendeli vaye toke poku iya Kuomõlaye eci a tumbulula ocihandeleko catete coku kuela lika ukãi umosi. (Mateo 19:4-6) Yakoba citava okuti wa kuatele 14 komãla vana va citiwa lakãi vaye vakuãla okuti—Lea, Rahele, kuenda apika vaye okuti Silipa la Biliha. Tunde kefetikilo, Yakoba wa solele calua Rahele. Eye lalimue eteke a solele Lea, manji a Rahele una vo kembelele keteke liolohuela. Esepa pokati kakãi ava vavali lia amamako kuenje lia sambukila komãla vavo.—Efetikilo 29:16-35; 30:1, 8, 19, 20; 37:35.

Rahele wa kala osisu vokuenda kuotembo yalua kuenje eci a cita Yosefe, Yakoba wa solele calua omõlaco una a cita vovokulu. Eci epata liaye lia kala oku liangiliyila ungende umue wohele woku ka lisanga lahuvaye Esau, wa linga eliangiliyo liokuti Rahele kuenda umãlehe Yosefe va kala pocitumãlo cimue ca kolapo ocipepi locimunga cikuavo ca vakuanjo yaye. Eteke liaco liesakalalo citava okuti lia komõhisile calua Yosefe. Sokolola ndomo eye a komõha keteke liaco komẽle eci a mola isiaye una wa kuka, pole wa pama a kasilili oku teñela. Eye wa komõha calua poku kũlĩha okuti, Isiaye vokuenda kuteke wa liyaka lungelo umue wapama! Momo lie? Momo, Yakoba wa yonguile oku tambula esumũlũho li tunda ku Yehova Suku. Epongoloko lionduko yaye yoku tukuiwa hati, Isareli olio esumũlũho Yakoba a tambula. Kuenje epata liaye liosi lia laikele oku tukuiwa londuko yaco! (Efetikilo 32:22-31) Vokuenda kuotembo, Yosefe weya oku kũlĩha okuti omãla va Isareli ovo va kala olonjali viofeka yosi!

Esumuo lia tete Yosefe a liyaka lalio, ceci a fisa inaye una a solele calua osimbu a kala umalẽhe. Eye wa fa poku cita manjaye Benjamini. Olofa viaco via sumuisilevo calua Isiaye. Sokolola ocikembe Yakoba a lekisa poku puenya asuẽlela a Yosefe loku u lembeleka lelavoko lina lia lembelekele Avirahama kukululu ya Yakoba. Yosefe poku kũlĩha okuti eteke limue Yehova o ka pindula inaye, wa lembelekiwa calua! Eye weya oku sokola calua “Suku yava va . . . kasi lomuenyo” una ukuahenda. (Luka 20:38; Va Heveru 11:17-19) Noke yoku fisa ukãi waye, Yakoba wa solele calua amãla vaye vavali, omãla va Rahele.—Efetikilo 35:18-20; 37:3; 44:27-29.

Omãla valua eci va tatiwa lonjila yimue yi likasi, va fetika oku litunula. Pole, Yosefe wa lilongisa ovituwa vialua viwa kolonjali viaye kuenda wa pamisa ekolelo liaye loku kũlĩha oku tepisa pokati keci ciwa leci cĩvi. Eci a kuata 17 kanyamo, wa kala ungombo wolomeme poku kuatisa vahuvaye, eci a limbuka ocituwa cimue cĩvi ca kala pokati kavo. Anga hẽ, eye wa sanda oku ha oco a taviwe la vahuvaye? Vepuluvi liaco, eye wa linga eci ca sunguluka. Eye wa sapuila isiaye ocitangi caco. (Efetikilo 37:2) Elinga liaco liutõi lia vetiya Yakoba oku limbuka ocisimĩlo ca velapo comõlaye wa soliwa. Eyi oyo ongangu yiwa Akristão amalẽhe va sukila oku kuama koloneke vilo! Eci o vetiyiwa oku limbika ekandu lia vakuele ndeci—manjove ale ekamba—kuama ongangu ya Yosefe kuenda sapula ocitangi caco ku vana va kuete omoko yoku kuatisa una wa lueya.—Ovisila 5:1.

Tu pondolavo oku lilongisa kongangu yepata lia Yosefe. Ndaño okuti Akristão vocili koloneke vilo ka citava okuti va kuela oluvale, pole pokati kavo pa sangiwa apata a litenga ndeci, isia yokatumba kuenda ongenda la ina ale ongenda la ise.  Ovo va pondola oku lilongisa kepata lia Yakoba okuti olonepele kuenda ocame, vi pondola oku nyola elitokeko liepata. Olonjali vakualondunge va likolisilako oku kuatisa omãla vavo kuenda olongenda la ina lolongenda la isia oku limbuka okuti va soliwe, va kapiwako kuenda vosi va pondola oku nena esanju vepata.—Va Roma 2:11.

Yakoba citava okuti wa solele calua Yosefe omo liutõi waye woku teyuile eci ca sunguluka. Eye wo tongisila uwalo umue u likasi. (Efetikilo 37:3) Olonjanja vimue uwalo waco wa siata oku tukuiwa hati, ocikutu ci kuete avala alua, pole ka kuli uvangi u lekisa ocili caco. Citava okuti ca kala ocikutu cimue ca fina ca lepa kovoko kuenda kovolu. Wa kala uwalo umue u likasi okuti u waliwa lika lomanu va kemãla.

Yakoba wa kuatele ovisimĩlo viwa kuenda Yosefe wa vetiyiwa lesumbilo isiaye a lekisa kokuaye locikembe. Pole, uwalo waco wa nena ovitangi vialua. Ivaluka okuti, umalẽhe Yosefe wa kala ungombo. Upange waco ka wa lelukile. Sokolola ndomo Yosefe a kala luwalo waco osimbu a ñuala ñuala vusenge loku londa kovawe ale oku popela omeme ya saka volosongo. Handi vali, vahuvaye veya oku u tenda ndati omo liesumbilo li likasi Yakoba a lekisa kokuaye?

Embimbiliya li tambulula ndoco: “Vahuvaye va limbuka okuti isiavo u sole ca lua, vahuvaye vosi ci sule, kuenje vo suvuka; ka va tẽlele oku popia laye lombembua.” * (Efetikilo 37:4) Ukuse wavo wa kuatele esunga, pole ka va lekisile olondunge omo lioku ecelela oku yapuisiwa locituwa caco. (Olosapo 14:30; 27:4) Ove hẽ eteke limue wa kuatele ale ukuse poku limbuka okuti umue o kasi oku tatiwa lesumbilo lina wa yonguile? Ivaluka vamanji a Yosefe. Ukuse wavo weya oku va tuala kelinga limue lia va vetiya oku livela. Ulandu wavo u ivaluisa Akristão okuti ciwa oku “yolela lava va yolela.”—Va Roma 12:15.

Yosefe wa limbuka ukuse wa vahuvaye. Anga hẽ, wa seleka ocikutu caco oco vahuvaye ka va ka ci mõle? Citava okuti wa seteka oku ci linga. Ivaluka okuti Yakoba wa yonguile okuti ocikutu caco ci kala ondimbukiso yesumbilo kuenda ocisola o kuatelele. Omo okuti Yosefe wa yonguile oku sanjuisa isiaye, wa amamako oku wala ocikutu caye. Ongangu yaye yi kuete esilivilo kokuetu. Ndaño okuti Isietu wo kilu ka kuete ocame, pole olonjanja vimue o kuatisa lika afendeli vaye vo kokela. Handi vali, eye o va vetiya oku litepa loluali lulo lua vĩha. Ovituwa viwa Viakristão vocili ovio vi va tepisa loluali ndeci ca kala ocikutu ci likasi ca Yosefe. Pole, olonjanja vimue ovituwa viaco  via siata oku nena ukuse kuenda esuvu. (1 Petulu 4:4) Anga hẽ Ukristão citava okuti o seleka ovituwa viaye viwa poku yuvula oku lisitulula okuti ufendeli wa Suku? Sio—ka ci lingi. Yosefe ka selekelevo ocikutu caye.—Luka 11:33.

Noke yotembo yimue, Yosefe wa lota olonjoi vivali vi komohĩsa. Vonjoi yatete, Yosefe wa mõla okuti eye kuenda vahuvaye, omunu lomunu wa kala locitungu cotiliku peka. Pole noke ocitungu caye ca talama vilu, kuenje ovitungu via vahuvaye via ñualako oku fendela ocitungu caye. Vonjoi yaye yavali, ekumbi losãi kuenda olombungululu ekui lamosi via kala oku fendela Yosefe. (Efetikilo 37:6, 7, 9) Nye Yosefe a sukilile oku linga lolonjoi viaco vi komohĩsa?

Olonjoi viaco via tunda ku Yehova Suku. Olonjoi viaco via kala ocitumasuku, kuenda Suku wa yonguile okuti Yosefe o situluila vahuvaye elomboloko liolonjoi viaco. Handi vali, Yosefe wa sukilile oku linga ndeci ovaprofeto va laikele oku linga poku situlula esapulo lia Suku kuenda asombiso aye kolondingaĩvi.

Yosefe lutate, wa sapuila vahuvaye hati: “Ndo yeveleli onjoi eyi nda lota.” Vahuvaye va kuata elomboloko lionjoi yaco, pole ka va solele ulandu waco. Ovo va tambulula vati: “Ove nga o linga osoma yetu, o tu viala?” Ulandu waco wa amisako ndoco: “Kuenje vo suvuka vali enene omo ka va solele olonjoi viaye lolondaka viaye.” Eci Yosefe a lomboluila isiaye la vahuvaye onjoi yavali, vosi yavo ka va solele esapulo liaco. Ulandu wamisako ndoco: “Isiaye wo lemela hati: ‘Onjoi wa lota ya soka ndati? Ame hẽ la nyoho la vahuvove tuiya hã ha tu wila posi loku ku fendela?’” Pole, Yakoba wa amamako oku sokolola ulandu waco. Anga hẽ Yehova wa amamako oku sapela lumalẽhe Yosefe?—Efetikilo 37:6, 8, 10, 11.

Yosefe hayeko wa kala omunu wa tete ale omunu wa sulako, Yehova a ĩhile ocikele coku sandeka ocitumasuku cimue ka ca siatele okuti, ca nena elambalalo. Pokati kolonumiwa viaco, Yesu eye wa kala onumiwa ya velepo kuenje, wa sapuila olondonge viaye hati: “Nda va fũkĩlisa ame, ene vo fũkĩlisivo.” (Yoano 15:20) Akristão vosi ci kale akulu kuenda amalẽhe, va sukila oku lilongisila kongangu yekolelo kuenda utõi Yosefe a lekisa.

Noke yotembo yimue Yakoba wa tuma Yosefe oku linga ungende umue. Vahuva a Yosefe va kala oku lisa olomeme konano ocipepi lo Sekeme, kuna va li lingisile ovanyali. Yakoba wa kala lusumba lomãla vaye, kuenje wa tuma Yosefe oco a ka kũlĩhise ndomo va kasi. O pondola hẽ oku sokolola ovisimilo Yosefe a kuata? Eye wa kũlĩhile okuti vahuvaye vo suvuka! O ka tendiwa ndati eci a ka pitĩla kokuavo nda kapitiya ka isiavo? Pole, Yosefe wa pokola ku isiaye.—Efetikilo 34:25-30; 37:12-14.

Citava okuti ungende waco wa—kala eci ci soka ateke akuãla ale atãlo. Oku tunda ko Sekeme toke konano yo Hevirone, pa kala ocinãla ci soka 80 kolokilometulu. Pole eci Yosefe a pitila ko Sekeme, wa limbuka okuti vahuvaye va enda ko Dotane ya kala ocinãla ci soka 22 km ale konano. Eci Yosefe a kala ocipepi lo Dotane, vahuvaye vo mõla okuti o kasi oku iya. Vepuluvi liaco esuvu liavo lia livokiya. Ulandu waco wa amisako ndoco: “Ovo va livanguisa ovo muẽle vati: ‘Tali ukualonjoi wiyo! Enjui, tu wipayi, tu wimbi vocitunu cimue ha tu popi tuti, Ocinyama ca tema co lia, oco tu tale eci ci linga olonjoi viaye.’” Pole, Ruvene wa sapuila vahuvaye oco va imbe Yosefe vocitunu, momo wa yonguile oku u popela.—Efetikilo 37:19-22.

Yosefe ka kuatele ohele yoku li sanga lavo, momo wa lavokaile okuti va ka lisanga lombembua. Pole, vahuvaye vo undumũhila! Lonyeño yalua, volulisa ocikutu caye ci likasi, kuenje vo koka toke pocitunyu cimue ka ci kuete ovava. Noke vo leñuilamo! Pana okuti evalo lio u pua, wa katuka pole, oco a tundemo, wa sukilile ekuatiso. Eye wa mõla lika epangu vilu osimbu vahuvaye va kala oku tiukila. Wa liyula oku pinga ekuatiso kokuavo, pole, ka vo kuatisile. Handi vali, va lila onanya ocipepi locitunu caco. Osimbu Ruvene a  tundapo, vahuvaye va likunda pokati oco va ponde Yosefe, pole Yuda wa va vetiya oco vo landise kolongende via kala oku pita. Imbo lio Dotane lia kala ocipepi letapalo lia loña Kegito, kuenje noke yotembo yimue va Isameli kuenda va Midiane va kala oku pita. Osimbu Ruvene ka tiukile, vo landisa. Manjavo vo landisa kupika leci ci soka 20 kolopalata. *—Efetikilo 37:23-28; 42:21.

Cilo tu tiukili kefetikilo liulandu owu. Eci Yosefe a kala oku enda Kegito, wa simĩle okuti omuenyo waye wa sulila. Wa tepiwa kepata liaye. Vokuenda kuanyamo alua ka kũlĩhile vali lacimue catiamẽla kepata liaye—esumuo lia Ruvene eci a tiuka kuenje ko sangele vali; esumuo Yakoba a kuata eci a vetiyiwa oku tava okuti omõlaye Yosefe una a solele wa fa. Handi vali, ka kũlĩhile eci catiamẽla ku sekulu yaye Isake una okuti otembo yaco handi wa kala lomuenyo; kuenda ka kũlĩhile eci catiamẽla ku manjaye Benjamini a solele calua. Anga hẽ Yosefe wa pumba ovina evi viosi?—Efetikilo 37:29-35.

Pole, Yosefe wa kuatele cimue okuti vahuvaye ka va tẽlele oku u cupa: Ekolelo. Eye wa kũlĩhile ciwa Suku yaye Yehova—kuenda lacimue ca ponduile oku nyõla ekolelo liaco, ci kale oku siapo epata liaye, ovitangi a liyaka lavio vungende woku enda Kegito, loku pembuiwa poku landisiwa ndupika kulume umue ohuasi u Egito, o tukuiwa hati Potifara. (Efetikilo 37:36) Ekolelo lia Yosefe lonjongole yaye yoku kakatele ku Suku via pamisiwa vali calua eci a liyaka lovitangi viaco. Vovipama vikuãimo, tu ka kũlĩhisa ndomo ekolelo liaco lia kuatisa Yosefe oku soliwa la Yehova Suku kuenda oku kuatisa epata liaye lia kuatele ovitangi. Omo liaco, ci kuete esilivilo oku kuama ongangu ya Yosefe!