Wa Ci Kũlĩha?
Nye ca pita lo Ninivei noke lioloneke via Yona?
ONJO Yoku Soleka Ovina Viosimbu ko Bretanya ya popia okuti, vokuenda kunyamo 670 O.Y., o Asuria o yo ya velelepo koluali luosi, “oku u pisa vocifuka co Kupro toke kutundilo luo Irão kuenda mua kongelevo o Egito.” Ombala yaco okuti o Ninivei, oluo olupale lua velelepo voluali. Kua kala oviumbo vialua violoneleho via fina, ovitumãlo vinene kuenda olonjo vinene vioku seleka alivulu. Ovisonehua viosimbu vi sangiwa vovimano, vi lekisa okuti Soma Asinapore kuenda olosoma vikuavo vio ko Asuria, via enda oku li tukula okuti “soma yoluali.” Vokuenda kuviali waco, ca molehe okuti ka kua kaile laumue wa ponduile oku yula o Asuria.
Uviali wo Asuria owo wa velepo voluali kotembo yaco
Pole, eci o Asuria ya kolelepo kuviali waye, uprofeto wa Yehova Sofoniya wa popele hati: “[Yehova] o ka . . . kundula o Asuria kuenje o ka lingisa okuti, o Ninivei yi kala upolokoso, yi kukuta ndekalasoko.” Handi vali uprofeto wa Yehova Nahumi wa popele hati: “Pundi opalata, pundi ulu! . . . Olupale lu kasi upolokoso, lua linga elunda kuenda lua nyõliwa! . . . Omunu wosi o ku mola o ka ku tila kuenda o popia hati:‘O Ninivei ya nyõleha!’” (Sof. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Poku yeva ovitumasuku evi, citava okuti omanu va lipula: ‘Anga hẽ ci ka tẽliwa muẽle? O Asuria ya laikele muẽle oku yuliwa?’ Ca muiwile okuti nda ka ca tẽlisiwile.
O Ninivei yi kasi ekalasoko!
Kuenje yeya oku yuliwa! Kesulilo liunyamo 670 O.Y., o Asuria ya yuliwa lo Bavulono kuenda va Media. Cilo, lomue o kasi ko Ninivei kuenda ya ivaliwa! Elivulu limue li sangiwa Vonjo yoku Seleka alivulu, li lombolola okuti, “olupale lua siala upolokoso kuenda omanu va kũlĩhĩle lika o Ninivei omo Liembimbiliya.” Ndomo ca lekisiwa lonjo yoku seleka Ambimbiliya, kefetikilo liunyamo 1800, “lomue wa kũlĩhĩle okuti ombala inene yo Asuria ya laikele oku amamako.” Pole, kunyamo 1845, Austen Henry Layard ukuakulembulula ovina viosimbu, wa fetika oku lembulula ocitumãlo co Ninivei. Ovina a sanga via lekisa okuti o Ninivei ya kala olupale lumue lua posokele.
Oku tẽlisiwa kuovitumasuku viatiamẽla ko Ninivei ci pamisa ekolelo lietu liokuti, ovitumasuku Viembimbiliya viatiamẽla koku nyõliwa kuolombiali vio koloneke vilo, vi ka tẽlisiwavo.—Dan. 2:44; Esit. 19:15, 19-21.
