¿KʼU YELAN chavaʼi aba kʼalal chanopbe skʼoplal ta sventa li yijubele? Ep buchʼutik tsvul-o tajek yoʼontonik xchiʼuk ti chiʼik-oe. Taje jaʼ ta skoj ti jaʼ noʼox tsnopbeik skʼoplal ti tsakub sjolike, ti tsotʼpʼij sbekʼtalike, ti mas xa chlubike, ti ep xa kʼusi chchʼay ta sjolike xchiʼuk ti ep noʼox kʼusi ip kʼux chaʼiike.

Taje mu jechuk chkʼot ta stojolalik skotol li buchʼutik chyijubike. Yuʼun oy buchʼutik muʼyuk mas ch-ipajik xchiʼuk ti muʼyuk chchʼay ta sjolik li kʼusitike. Yantik xtoke, tstunesik poxiletik sventa lek noʼox oyik xchiʼuk ti mu masuk stsatsaj li xchamelike. Ta jlom lumetike, yantik x-epaj ti buchʼutik jal chkuxiike xchiʼuk ti muʼyuk mas ch-ipajike.

Akʼo mi mu masuk xij-ipaj o te noʼox xlik xkaj li jchameltike, jkotoltik ta jkʼantik ti junuk noʼox koʼontontik kʼalal mi lijyijube. ¿Kʼuxi ta pasel taje? Jaʼ ti kʼu yelan chkiltik li yijubele xchiʼuk ti nopuk xkaʼitik ti jelel xa li jkuxlejaltike. Mi yakal xa chayijub talele, chkalbotkutik avaʼi junchibuk tojobtaseletik ta Vivlia ti toj jtunelike.

BIKʼIT XAVAK ABA. «Ti buchʼu biqʼuit ta xacʼ sbae, oy ta stojol ti bijilile.» (Proverbios 11:2, Ch.) Mi chkakʼtik venta ti ep xa kʼusitik mu spas kuʼuntik ta skoj li jabilaltike, jaʼ me te chkakʼtik ta ilel ti bikʼit kakʼoj jbatike. Li Charles, ti te likem ta Brasil xchiʼuk ti 93 sjabilale, snaʼoj lek taje jaʼ yuʼun xi chale: «Li buchʼu jal chkuxie ta xmolib. Muʼyuk kʼusi stakʼ pasel».

Akʼo mi jech, ti bikʼit chkakʼ jbatike maʼuk me skʼan xal ti mu xa kʼusi spas kuʼuntike o ti xi ta jnoptike: «Solel muʼyuk xa kʼusi xitun-o yuʼun toj yijun xa». Taje xuʼ me mas jvul-o koʼontontik. Li Proverbios 24:10 xi chale: «Me chchibaj avoʼnton cʼalal yorail oy avocole, [...] muʼyuc stsatsal avoʼnton [chkom]». Li buchʼu oy spʼijil xchiʼuk ti bikʼit yakʼoj sbae jaʼ noʼox tspas ti bu kʼalal xuʼ yuʼune.

Li Corrado ti 77 sjabilal xchiʼuk ti te nakal ta Italiae xi ta skoʼoltase: «Li ta vitstike skʼan mas kʼun xmuy li jkot karoe; mi mu jechuk laj yichʼ pasele ta xtupʼ ta be». Taje jaʼ melel, yuʼun kʼalal chijyijubutike skʼan me oy kʼusi jel ta jkuxlejaltik. Li Corrado xchiʼuk yajnile laj xa yakʼik venta ti skʼan ta smeloluk noʼox spasik batel li kʼusitik skʼan pasel ta snaike xchiʼuk mas xa kʼun tspasik sventa mu xlubik tajek mi echʼ li kʼakʼale. Jun ants ti Marian sbi ti 81 sjabilal xchiʼuk ti te likem ta Brasile oy kʼusi spasoj ek sventa mu masuk xlube. Xi chale: «Mas xa kʼun li kʼusitik ta jpase. Mi lubemun xa laj kaʼie ta jkux uni jlikeluk, ta jpuchʼan jba jlikeluk,  ta xichoti ta skʼelel vun o ta xkaʼi son. Jnaʼoj xa ti oy kʼusitik mu spas kuʼune».

OYUK LEK APʼIJIL. «Lekuk noʼox me smeltsan sba ta skʼuʼ spokʼik li antsetike, oyuk me smelolalik xchiʼuk akʼo me yichʼ spʼijilik.» (1 Timoteo 2:9.) Jech kʼuchaʼal chal li tekstoe, sventa lek jmeltsan jbatike skʼan oyuk jpʼijiltik. Jun ants ti Bárbara sbi ti 74 sjabilal xchiʼuk ti te likem ta Canadae xi chale: «Kʼalal oy bu chibate lek xkaʼi ta jmeltsan jba batel. Mu jkʼan ti kʼusiuk noʼox jlape, yuʼun oy junantik ti xi tsnopike: ‹¡Kʼusi xa stu! Meʼelun xa onoʼox›». Li Fern, ti jaʼ jun yayil ti te likem ta Brasil xchiʼuk ti 91 sjabilale, xi chal eke: «Bakʼintike ta jman achʼik jkʼuʼ jpokʼ sventa lekuk chkaʼi jba». ¿Kʼusi xuʼ xkaltik ta sventa li viniketike? Li Antonio ti 73 sjabilal xchiʼuk ti te likem ta Brasile xi chale: «Kʼalal oy bu chibate lek ta jmeltsan jba, lek sak li jkʼuʼ jpokʼe xchiʼuk lek chukʼbil. Jech noxtok chi-atin xchiʼuk ta jux kisim jujun kʼakʼal».

Akʼo mi tsots skʼoplal ti ta jmeltsan jbatike, pe skʼan me oyuk lek jpʼijiltik sventa mu jaʼuk xbat tajek ta koʼontontik. Jun ants ti Bok-im sbi, ti 69 sjabilal xchiʼuk ti te likem ta Corea del Sure, oy noʼox smelolal ti kʼu yelan tsmeltsan sbae. Xi chale: «Jnaʼoj lek ti mu xa stakʼ jech jlap jkʼuʼ jpokʼ kʼuchaʼal tsebun toʼoxe».

MUYUBAJAN NOʼOX. «Scotol noʼox cʼacʼal chopol ta xaʼi ti buchʼu oy ta vul oʼntone; scotol noʼox cʼacʼal qʼuin ta xaʼi ti buchʼu xmuyubaj noʼoxe.» (Proverbios 15:15, Ch.) Xuʼ van chavat-o avoʼonton kʼalal chanop ti lek toʼox oy avipale xchiʼuk li kʼusitik toʼox chapas kʼalal keremot toʼoxe. Taje stalel onoʼox me ti jech ta jnoptike. Pe mu me xavul-o tajek avoʼonton. Mi jaʼ mas ta jnopbetik skʼoplal ti kʼu toʼox yelan li jkuxlejaltike jaʼ noʼox me mas chkat-o koʼontontik. Jaʼ akʼo ta avoʼonton spasel li kʼusi spas avuʼune. Taje jaʼ li kʼusi tspas li Joseph ti 79 sjabilal xchiʼuk ti te likem ta Canadae. Xi chale: «Ta jkʼupin spasel li kʼusi spas kuʼune xchiʼuk muʼyuk ta jvul-o koʼonton li kʼusi mu xa spas kuʼune».

Li skʼelel vunetik xchiʼuk li xchanel kʼusitike tskoltaot sventa lekuk xavaʼi aba xchiʼuk ti xavojtikin batel yan kʼusitike. Mi xuʼ chavile kʼelo vunetik xchiʼuk chano spasel yan kʼusitik. Li Ernesto, ti 74 sjabilal xchiʼuk ti te likem ta Filipinase, chbat saʼ talel livroetik ta vivlioteka yuʼun chmuyubaj-o kʼalal oy kʼusi tskʼele, vaʼun «tskʼupin kʼalal tsnop ti yakal xa chojtikin yileluk yantik lumetik ta spʼejel Balumile». Li Lennart, ti 75 sjabilal xchiʼuk ti te likem ta Sueciae, yakʼoj tajek ta yoʼonton xchanel yan kʼop.

OYUK KʼUSI XAPAS TA STOJOLAL YANTIK. «Oyuk me kʼusi xavakʼilanbeik li yantike, vaʼun cha-akʼbatik ek.» (Lukas 6:38.) Mi chavakʼbe yantik li kʼusi oy avuʼune —ti te skʼoplal ti chachʼak akʼakʼale— xamuyubaj me chavaʼi aba yuʼun oy kʼusi lek chapas ta stojolal li yantike. Li Hosa ti 85 sjabilal ti te likem ta Brasile chakʼ persa skoltael yantik akʼo mi oy svokol. Xi chale: «Ta jkʼopon batel ta telefono li kamigotak kʼalal ipike o ta jtsʼibabe  batel jlikuk karta. Bakʼintike ta jtakbeik batel yuni motonik, ta jpasbeik sveʼelik o yan kʼusitik».

Kʼalal oy kʼusi ta jpastik ta stojolal yantike ta me xchanik ek. Li Jan, ti 66 sjabilal ti likem ta Sueciae, xi chale: «Kʼalal chkakʼbetik ta ilel slekil koʼontontik li yantike, jech me ta spasik ek». Taje jaʼ melel. Li buchʼutik oy slekil yoʼontonike toj lek chkaʼi jbatik yuʼun xchiʼuk xijmuyubaj noʼox ti kʼalal te jchiʼuktike.

OYUK AVAMIGOTAK. «Li bochʼo tʼutʼe jaʼ noʼox ta saʼ cʼusi tscʼan yoʼnton; jech ta scontrain scotol li lequil taqʼuiele.» (Proverbios 18:1.) Xuʼ van oy bakʼintik ti chakʼan ti atuk oyote, pe muʼyuk me lek mi jech chapasilan-oe xchiʼuk ti chabaj aba ta anae. Li Innocent ti 72 sjabilal xchiʼuk ti te likem ta Nigeriae xi chale: «Ta jkʼupin tajek ti te oyun xchiʼuk li krixchanoetik ti jeltos sjabilalike». Li Börje ti 85 sjabilal xchiʼuk ti te likem ta Sueciae xi chale: «Chkakʼ persa ti xkʼotik ta kamigo li keremetike, yuʼun tskoltaun sventa kerem to xkaʼi jba». Mu teuk amalaoj ti oyuk buchʼu xayikʼot ta snae. Voʼotuk me baʼyel xavikʼ batel ta ana li avamigotake. Li Han-sik, ti 72 sjabilal xchiʼuk ti te likem ta Corea del Sure, xi chale: «Li kajnil xchiʼuk voʼone toj lek xkaʼikutik yikʼel ta jnakutik li kamigotakutik ti jeltos sjabilalike, bateltike jaʼ noʼox ta xiloʼilajkutik o chiveʼkutik».

Li buchʼu yamigo sbaike chloʼilajik xchiʼuk chalbe sbaik li kʼusi oy ta yoʼontonike. Pe teuk me ta ajol ti skʼan xachikinta li kʼusi chal yantike. Oyuk ta avoʼonton li kʼusi tsnopik xchiʼuk ti kʼu yelan chaʼi sbaike. Li Helena, ti 71 sjabilal xchiʼuk ti te likem ta Mozambiquee, xi chale: «Chkakʼ persa ti lekuk jkʼopon skotol li krixchanoetike. Ta jchikinta lek li kʼusi chalike sventa jnaʼ li kʼusi tsnopike xchiʼuk li kʼusi lek chaʼiike». Li José ti 73 sjabilal xchiʼuk ti te likem ta Brasile xi chale: «Jkotoltik ta jkʼan ta jchiʼintik ta loʼil li buchʼu chchikinta li kʼusi chkalbetike, ti tsvul yoʼonton ta jtojolaltike, ti tspat koʼontontike xchiʼuk ti xmuyubajik noʼoxe».

Skotoluk me ora oyuk lek smuil li jkʼopojeltike, skʼan «oyuk me lek yatsʼamil» (Kolosenses 4:6). Li kʼusi chaloʼiltaike tspatuk oʼontonal xchiʼuk tstsatsubtasvanuk.

XANAʼUK STOJEL TA VOKOL. «Tojik ta vokol.» (Kolosenses 3:15.) Mi oy buchʼu la skoltaote, mu me xchʼay ta ajol xatoj ta vokol. Li buchʼu lek snaʼ stoj ta vokole, lek me ch-ilat yuʼun li krixchanoetike. Li Marie-Paule, ti 74 sjabilal xchiʼuk ti te likem ta Canadae, xi chale: «Li achʼtik toe la jel jnailkutik xchiʼuk li jmalale, te bat naklikunkutik ta jun uni bikʼit apartamento. ¡Solel ta jtojkutik ta vokol ti ep kamigotakutik ay skoltaunkutike! La jtsʼibabekutik batel jujulik uni vun sventa ta jtojbekutik ta vokol xchiʼuk oy jayvoʼ ti kikʼojkutik ta veʼel li ta jnakutike». Jun stestigo Jeova ti Jae-won sbi, ti 76 sjabilal xchiʼuk ti te likem ta Corea del Sure, solel tstojbe tajek ta vokol li xchiʼiltak ta chʼunolajel ti ch-ikʼat batel ta tsobajeletike. Xi chale: «Ta jtojbeik tajek ta vokol ti tskoltaikune. Nopem onoʼox xkaʼi chkakʼbeik uni jutebuk stojol sgasolinaik. Bateltike ta xkakʼbeik yuni motonik ti te jtsʼibaojbeik uni vun sventa jtojbeik ta vokole».

Teuk ta ajol ti jaʼ jun matanal li jkuxlejaltike xchiʼuk ti skʼan jtojtik ta vokole. Li Salomone xi onoʼox laj yale: «[Li] jcot tsʼiʼ ti cʼalal cuxul toe oy to cʼusi xuʼ tsta; jaʼ muʼyuc xa cʼusi tsta o li jcot león ti icham xae» (Eclesiastés 9:4). Mi xijmubaj noʼox, mi ta jnopes jbatik ti jelel xa li jkuxlejaltik xchiʼuk ti oy xa kʼusi mu spas kuʼuntike, xuʼ me jun koʼontontik xijyijub.