Genda ha biroho

OBUKONYEZI HALI EKA | KUKUZA ABAANA

Kwegesa Abaana Baawe Ebirukukwata ha Kuterana

Kwegesa Abaana Baawe Ebirukukwata ha Kuterana

EMITALIBAINE

Omu myaka ey’enyuma, abazaire hakire baali baine omugisa ngu nubo baabaga b’okubanza kugambiraho abaana baaboa ebirukukwata ha kuterana. Kandi bakaba nibasobora kusoborra ebintu mporampora, nibasigikirra ha myaka n’ebyetaago by’omwana.

Baitu hati, ebintu bikahinduka. Ekitabu The Lolita Effect kikagamba kiti: “Abaani nibasobora kurora ebintu ebirukukwata ha kuterana bakyali bato muno, kandi n’emikura erukwoleka abaana abato nibejumbira omu bikorwa by’okuterana eyeyongiire.” Empindahinduka enu n’ekonyera abaana rundi n’ebaletera kusiisikara?

EKY’OSEMERIIRE KUMANYA

Ebintu ebiine akakwate n’ebikorwa by’obusiihani biri buli hamu. Omu kitabu ekirukumanywa nka Talk to Me First, Deborah Roffman akahandiika ati; “Ebintu abantu ebibabaza, oburango, vidiyo, filimu, ebitabu, ebizina, puroguraamu za tiivi, ebipande, amasimu na kompyuta ebirukukira obwingi birumu ebisisani, ebigambo n’ebikorwa by’okuterana. Kinu kiretera abaana bato, hamu n’ensingaato kutekereza ngu kubazaaho eby’okuterana . . . kirungi muno kandi ngu tikirumu kabi koona.”

Ha rubaju orumu nitusobora kujunaana eby’obusuubuzi. Abaranga ebintu hamu n’abasuubuzi, batunda engoye ez’abaana ezirukukurakuraniza okwegomba okw’okuterana. Omu kukora kinu, baba nibatendeka abaana kuteeka muno omutima ha nzooka yabo. Ekitabu So Sexy So Soon nikigamba ngu, “Abasuubuzi bakimanyire ngu kyanguhire kubiihabiiha abaana kurabira omu kubasikiiriza. Ebisisani n’ebintu ebiine akakwate n’okuterana bikozesebwa habw’ekigendererwa ky’okusikiiriza abaana kugura ebintu, hatali kubagambira ebirukukwata ha kuterana.”

Kumanya tikirukumara. Haroho embaganiza hagati y’okumanya emotoka n’okumanya kugivuga kurungi. Nahabweki haroho embaganiza hagati y’okumanya ebirukukwata ha kuterana n’okukozesa eby’omanyire kukora encwamu enungi.

Eky’osemeriire kumanya: Kasumi kanu, osemeriire kukora kyona ekirukusoboka kukonyera abaana baawe ‘kwemanyiiza’ kutendeka obusobozi bwabo obw’okwetegereza, nukwo basobole “okubaganizamu birungi nebibi.”​—Abaheburaniya 5:14.

EKY’OSOBORA KUKORA

Wekwatiremu. N’obukiraaba ngu nikisobora kuzooka nk’ekirukuswaza, buli bujunanizibwa bwawe kugambira abaana baawe ebirukukwata ha kuterana. Bwikirize kandi obuhikirize.​—Omusingi gwa Baibuli: Enfumo 22:6.

Tandika n’obagambiraho bike. Omu kiikaro ky’okubagambira bingi ha murundi gumu, kozesa akasumi obumuba nimubazaaho ebintu ebindi kubagambira ha kuterana. N’osobora kukikora obumurukuba nimurubata hamu rundi nimukora emirimo ey’omu ka. Kusobora kumanya ekiri ha mutima gw’omwana wawe, kozesa ebikaguzo ebiramwekambisa kubaza enyehurra ye. Ekyokurorraho, omu kiikaro ky’okumukaguza ngu, “Osikiirizibwa kurora oburango oburumu ebintu ebirukukurakuraniza obusiihani?” n’osobora kugamba oti, “Habwaki n’otekereza ngu muburango obu bakozesa ebisisani ebirukukurakuraniza obusiihani?” Hanyuma y’omwana wawe kugarukamu, n’osobora kumukaguza oti, “Iwe n’oyehurra ota ha kintu kinu?”​—Omusingi gwa Baibuli: Ekyebiragiro 6:6, 7.

Yegesa n’osigikirra ha myaka. Abaana abatakatandikire isomero n’osobora kubegesa amabara agahikire ag’ebicweka by’ensoni hamu n’omulingo basobora kwerindamu abarukugonza kubataahya omu bikorwa by’okuterana. Obubarukweyongera kukura, n’osobora kubegesa bimu ha birukukwata ha kuzaara. Nambere barukuhikira omu myaka y’obusigazi basemeriire kuba bamanyire bingi ebirukukwata ha bicweka by’ensoni hamu n’omulingo basobora kwetantara ebikorwa byona eby’okuterana.

Begese engeso n’okwetwaza kurungi. Abaana baawe obubarukuba bakyali bato, tandika n’obegesa kuba besigwa, kubaza amananu, n’okutekamu abandi ekitiinisa. Hanyuma y’okumanya binu, nikiija kukwanguhira kubazaaho kuterana, habw’okuba nooba oine ahokutandikira. Ekindi, bagambire bukyali kara endengo ez’ohondera. Ekyokurorraho, n’osobora kubagambira nk’oku kiri kibi omuntu kuterana atakataahire obuswere. Kandi basoborre kurungi habwaki kiri kibi kandi ky’akabi. Ekitabu ekirukwetwa Beyond the Big Talk nikigamba ngu “Ensingaato abamanyire ngu bazaire baabo tibaikiriza kuterana otakataahire omu buswere tibakira kukwejumbiramu.

Tekaho ekyokurorraho ekirungi. Ebintu ebyorukwegesa omwana wawe naiwe nibyo okole. Ekyokurorraho, oseka obwohurra ebigambo ebirukuhemura? Ojwara engeyo eziraletera abandi ebitekerezo eby’obusiihani? Ogira akatiiko? Ebikorwa nk’ebi nisobora kwoleka omwana wawe ngu torukuhondera ebyorukumwegesa.​—Omusingi gwa Baibuli: Abarumi 2:21.

Okuterana kubazeeho kurungi. Okuterana kiri kisembo kuruga hali Ruhanga, kandi n’agonza kikozesebwe omu buswere honka. Obukukorwa omu nyikara nk’egi nikusobora kuleta okusemerwa kwingi. (Enfumo 5:18, 19) Manyisa omwana wawe ngu akasumi nikaija kuhika ayegondeze omu kisembo kinu, ataine obusaasi n’okweralikirra ebiruga omu kuterana atakatahire obuswere.​—1 Timoseo 1:18, 19.