A Wu Swi Tiva?
Switini kumbe matijolu leswi nga tsumbuliwa ka Babilona wa khale ni ndlela leyi a swi yendliwa hi yona swi swi kombisisa ku yini swaku Bibele li vulavula ntiyiso?
VAKAMBELI va swilo leswi nga yendleka khale va tsumbule switini swa swinyingi leswi nga tirhisiwa swaku ku yakiwa doropa la Babilona. Hi ku ya hi mukambeli wa swilo leswi nga yendleka khale lweyi a vitaniwaka Robert Koldewey, switini swoleswo a swi yendliwa ka mafornu lawa a ma kumeka “handle ka doropa lani a ku ni madaka ya kahle ni minsinya leswi a swi tirhisiwa swaku swi pfurhisa ndzilu.”
Mabuku ni swilo swin’wani leswi vulavulaka hi swilo leswi nga yendleka khale aBabilona, swi vula swaku tihosi ta Babilona a ti tirhisa mafornu lawa a ku hambeliwa ka wona switini swaku ti yendla swilo swin’wani swa ku biha. Paul-Alain Beaulieu, lweyi a djondzaka hi ta matimu ya misava ni lirimi la Xisiriya la khale funtshi a nga profesori ka Univhersidadi la Toronto, loko a vulavula hi leswi nga yendleka nkameni wa khale a li: “Swilo swin’wani leswi vulavulaka hi leswi nga yendleka aBabilona a khale swi kombisa swaku a hosi . . . a yi khatisa vanhu lava a va yala ku yi yingisa kumbe lava a va nga swi hloniphi swilo swa ku kwetsima hi ku va hisa ka mafornu.” Swin’wani leswi nga tsaliwa loko swi vulavula hi leswi nga yendleka a nkameni wa Hosi Nebukadinazara swi li: “Va helisi, va hisi, va woxi, . . . va txukumeteli ka fornu la ku hisa hintamu . . . yendla swaku ximusi xa vona xi tlhantukela henhla, va peti ka ndzilu swaku va psha.”
Marito lawa ma hi khumbukisa hi leswi nga tsaliwa ka buku la Daniyele ndzima 3 lani Hosi Nebukadinazara a nga rhumisa swaku ku yendliwa xifaniso xaxikulu xa woru aDura, ku nga ndhawu leyi a yi kumeka handle ka doropa la Babilona. Loko Vaheberu vanharhu, ku nga Xadraki, Mixaki na Abednego va yalile ku gandzela xifaniso lexi, Nebukadinazara a kwate hintamu naswona a rhume vanhu swaku va ya hlanganyeta ndzilu ka xikhele, “wu phindhiwa ka 7 ku tlula leswi a swi tolovelekile” va gama va ya teka 3 wa Vaheberu lava ‘va va txukumetela ka wona.’ Phela va yo pona ntsena hi mhaka leswi ntsumi ya matimba leyi nga rhumiwa hi Yehovha yi nga va ponisa. — Dan. 3:1-6, 19-28.
© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source
Xitini lexi ka xona ku nga tsaliwa vito la Nebukadinazara
Switini leswi nga kumiwa Babilona swi tlhela swi hi tiyisekisa swaku minkama hinkwayu a Bibele li vulavula ntiyiso. Ku tala ka switini swoleswo swi tsaliwe swilo leswi swi dzunisaka hosi. Marito ma’wani lawa ma nga kumiwa ma li: “Nebukadinazara, Hosi ya Babilona . . . Yindlo ya wuhosi leyi mina, hosi leyikulu ni nga yi yaka . . . Ni navela swaku a vana va mina va fuma ka yona hi masiku ni masiku.” Marito lawa ma fana ni lawa hi ma kumaka ka buku la Daniyele 4:30, lani Nebukadinazara hi ku tibyela a nga vula leswi: “A hi yena Babilona Wamukulu lweyi, lweyi mina ni nga mu yaka swaku ni fuma ka yena hi matimba ya mina yamakulu ni leswaku ni dzunisiwa?”
