Dolfini yi rila hi tindlela to hambanahambana yi tlhela yi yingisela ngulumelo wa yona leswaku yi ta tiva lomu yi nga yaka kona ni ku tiva leswi nga ekusuhi na yona. Van’wasayense va ringeta ku kopela marilelo ya nhlampfi leyi vuriwaka Tursiops truncatus leswaku va endla switirhisiwa swa thekinoloji leswi tirhaka endzeni ka lwandle leswi nga ta tlhantlha swiphiqo leswi va nga na swona sweswi.

 Anakanya hi leswi: Loko dolfini yi rila yi kota ku kuma tinhlampfi leti tumbeleke esaveni leri nga endzeni ka lwandle naswona loko yi yingisela ngulumelo wa yona yi kota ku hambanisa nhlampfi ni ribye. Hi ku ya hi Keith Brown, loyi a nga profesa wa le Yunivhesiti ya Heriot-Watt, Edinburgh, le Scotland, “dolfini ya swi kota ku hambanisa thangi leri nga ni mati yo nwa, mati lama nga ni munyu, vulombe ni mafurha hambi yi ri ekule hi timitara ta khume.” Van’wasayense va navela ku endla michini leyi kotaka ku endla swo fana ni leswi endliwaka hi dolfini.

 Valavisisi va dyondze hi ku rila ka dolfini swin’we ni vuswikoti bya yona byo twa, kutani va ringeta ku yi kopela. Hikwalaho, va kote ku endla muchini lowu kotaka ku kuma swilo leswi nga endzeni ka mati lowu nghenisiweke endzeni ka diromu leri leheke kwalomu ka mitara. Muchini wolowo lowu hoxiweke eximovhanini lexi tifambelaka hi xoxe endzeni ka lwandle, wu lavisisa ehansi ka lwandle, wu kuma swilo leswi nga kwale swo tanihi tintambu kumbe tiphayiphi, kutani wu swi kambela wu nga swi khumbanga. Vaendli va wona va vona wu ta pfuna eka tikhampani ta oyili ni ta gasi. Michini leyi va yi endlaka va ri karhi va kopela ku rila ka dolfini yi ta endla leswaku ku kumeka rungula leri engetelekeke ku tlula leri kumiwaka hi michini leyi nga kona sweswi. Yi ta pfuna van’wasayense leswaku va tiva laha va nga vekaka kona michini ya le ndzeni ka mati, va tlhela va kota ku vona loko yi onhakile ku fana niloko tinsimbi leti michini yi yimeke ehenhla ka tona yi pandzekilenyana ni ku vona loko tiphayiphi tin’wana ti pfalekile.

 U anakanya yini? Xana marilelo ya dolfini ma lo tiendlekela? Kumbe ma lo endliwa?