Klostu 35,000 Witnes Bilong Jehova i stap long Jemani na ol kantri em Natsi i bosim, namel long ol 1,500 samting i dai long taim bilong Holokas. Wanem samting i kamapim dai bilong ol em samting yumi no save. Wok painimaut i wok long go yet, olsem na yumi bai kisim apdeit long namba bilong ol man na ol narapela infomesen.

•  Hau na ol i dai?

•  Wai na ol mekim nogut long ol?

•  Ol i dai long wanem hap?

•  Sampela ol i kilim i dai

•   Kilim ol i dai: Ol i kilim i dai klostu 400 Witnes long Jemani na ol kantri em Natsi i bosim. Planti bilong ol i sanap long kot, kot i tok ol i mas i dai, na ol i katim nek bilong ol. Sampela ol i sutim ol long gan o ol i hangamapim ol maski ol i no bin sanap long kot.

•   Ol hatpela wok: Winim 1,000 Witnes i dai long ol kalabus nogut na kem bilong ol Natsi. Ol i dai bikos ol i fosim ol long mekim ol hatpela wok, sik, sot long kaikai, stap long kol, o ol i no kisim marasin samting. Ol i mekim nogut tru long ol, olsem na sampela i dai bihain tasol long ol i larim ol i go fri long pinis bilong Wol Woa 2.

•   Ol narapela samting: Ol i yusim ges long kilim i dai sampela Witnes, sampela i dai bihain long ol dokta i testim marasin na traim ol narapela narapela rot bilong helpim ol sikman, o givim sut bilong kilim ol man i dai.

 Ol i mekim nogut long ol Witnes Bilong Jehova, long wanem, ol i bihainim ol tok bilong Baibel. Taim gavman Natsi i strong long ol Witnes long mekim ol samting em Baibel i tambuim, ol Witnes i no laik bihainim tok bilong ol. Ol i mekim disisen long “bihainim tok bilong God tasol, na [ol] i no ken bihainim tok bilong ol man.” (Aposel 5:29) Skelim tupela samting i stiaim disisen bilong ol.

1.   Ol i no insait long wok politik. Olsem ol Witnes long olgeta kantri long nau, ol Witnes Bilong Jehova husat i stap aninit wok bos bilong gavman Natsi, ol i no insait long wok politik. (Jon 18:36) Olsem na, ol i no laik

   •   Mekim wok ami o sapotim ol samting bilong woa.​—Aisaia 2:4; Matyu 26:52.

   •   Vot long ileksen o joinim ol oganaisesen bilong Natsi .​—Jon 17:16.

   •   Salut long swastika o tok “Heil Hitler!”​—Matyu 23:10; 1 Korin 10:14.

2.   Bihainim bilip bilong ol. Maski ol i tambuim ol long bihainim bilip bilong ol, ol Witnes Bilong Jehova i wok yet long

   •   Bung long mekim beten na lotu.​—Hibru 10:24, 25.

   •   Autim tok bilong Baibel na tilim ol pablikesen i kamapim tok bilong Baibel.​—Matyu 28:19, 20.

   •   Mekim gutpela pasin long ol narapela man, dispela i makim tu lain Juda.​—Mak 12:31.

   •   Holim strong bilip bilong ol, ol i no sainim pepa i tokaut olsem ol i lusim bilip bilong ol.​—Mak 12:30.

 Saveman Robert Gerwarth i tok ol Witnes Bilong Jehova “em wanpela lain tasol i karim hevi long taim Gavman Bilong Hitler i bosim ol man bikos ol i holimpas bilip bilong ol.” a Ol narapela husat i stap wantaim ol long ol dispela banis kalabus nogut i laikim pasin bilong ol Witnes Bilong Jehova long holimpas bilip. Wanpela kalabusman bilong Ostria i tok: “Ol i no save go long woa. Ol i larim ol man i kilim ol i dai na ol i no kilim man i dai.”

•   Ol banis kalabus nogut: Planti Witnes Bilong Jehova i bin dai long ol banis kalabus nogut. Ol i putim ol long ol ples kalabus olsem Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück, na Sachsenhausen. Long Sachsenhausen tasol, ol i tokaut olsem klostu 200 Witnes Bilong Jehova i dai.

•   Ol banis kalabus: Ol i mekim nogut tru long sampela Witnes i go inap long ol i dai insait long banis kalabus. Ol narapela i dai bikos long ol bagarap ol i kisim taim ol man i givim askim long ol bilong painimaut na ol i no laik bekim.

•   Ol ples ol i kilim ol i dai: Planti taim ol i kilim i dai ol Witnes Bilong Jehova long ol kalabus olsem Berlin-Plötzensee, Brandenburg, na Halle/Saale. Na tu, i gat ripot i soim olsem ol i kilim i dai ol Witnes long klostu 70 narapela narapela hap.

•  Nem: Helene Gotthold

   Ples ol i kilim: Plötzensee (Berlin)

   Helene, em wanpela maritmeri na mama bilong tupela pikinini, ol i bin arestim em planti taim. Long 1937, long wanpela bilong ol taim we ol i givim ol askim long em bilong painimaut, ol i mekim nogut long em na bebi i stap long bel bilong em i dai. Long Disemba 8, 1944, ol i katim nek bilong em long wanpela masin na kilim em i dai long Plötzensee kalabus long Berlin.

•  Nem: Gerhard Liebold

   Ples ol i kilim: Brandenburg

   Long Me 6,1943, ol i katim nek na kilim i dai Gerhard em man husat i gat 20 krismas, tupela yia paslain ol i bin katim nek na kilim i dai papa bilong em long seim kalabus. Long pas em i raitim bilong tok gutbai long famili na meri em bai maritim, em i tok: “Sapos Bikpela i no givim strong long mi, bai mi no inap wokabaut long dispela rot.”

•  Nem: Rudolf Auschner

   Ples ol i kilim: Halle/Saale

   Rudolf i gat 17 krismas taim ol i katim nek bilong em na kilim em i dai long Septemba 22, 1944. Long pas em i raitim bilong tok gutbai long mama bilong em, em i tok: “Planti bratasista i wokabaut long dispela rot we mi tu bai bihainim.”