Kalap go long lista

Kalap go long lista bilong ol tok

Autim Tok Bilong God Long Spen Bilong Bipo

Autim Tok Bilong God Long Spen Bilong Bipo

“Olsem na taim mi kam bilong i go olsem long Spen, mi laik lukim yupela. Bai mi amamas long stap liklik wantaim yupela, na bihain yupela i ken kisim mi i go na lusim mi long hap rot i go long Spen.”—Rom 15:24.

APOSEL Pol i raitim dispela tok i go long ol Kristen long Rom long yia 56 C.E. Baibel i no stori olsem Pol i bin go long Spen o nogat. Maski em i bin go o nogat, Pol na ol narapela misineri Kristen i bin wok strong tru na gutnius bilong Tok Bilong God, em Baibel, i bin go kamap long Spen long yia 150 C.E. samting.

I no longtaim na namba bilong ol Kristen long Spen i go bikpela. Olsem na i gat nid long ol manmeri long Spen i mas gat Baibel long tok Latin. Long dispela taim Spen i stap aninit long Gavman Rom na olgeta man long Rom i save mekim tok Latin.

OL I RITIM BAIBEL LONG TOK LATIN

Ol Kristen long Spen bilong bipo i wokim sampela Baibel long tok Latin ol i kolim Vetus Latina Hispana. Ol dispela Baibel Latin i stap planti yia pinis long Spen paslain long Jerome i bin raitim Baibel Latin Vulgate em planti man i save long en long yia 400 C.E. samting.

Baibel bilong Jerome—em i bin pinisim wok bilong raitim long Betlehem, long Palestain—i kam kamap hariap tru long Spen. Taim Lucinius, em wanpela maniman na sumatin bilong Baibel, i harim olsem Jerome i wok long tanim Baibel i go long tok Latin, em i askim sapos em i ken kisim hariap wanpela kopi bilong dispela Baibel. Em i salim 6-pela kuskus i go long Betlehem long raitim kopi bilong dispela Baibel na bringim i kam bek long Spen. Insait long sampela handret yia i kamap bihain, isi isi Baibel Vulgate i kisim ples bilong Baibel Vetus Latina Hispana. Ol dispela Baibel ol i tanim long tok Latin i helpim ol man bilong Spen long ritim Baibel na kliagut long ol tok bilong en. Tasol taim Gavman Rom i no moa bosim Spen, i gat wok long tanim Baibel i go long ol narapela tokples.

OL RAIT BILONG BAIBEL LONG OL PLET STON

Long yia 450 C.E. samting, lain Visigot na ol narapela lain Jemani i kam insait long Spen na ol i bringim nupela tokples tu i kam, em tok Got. Dispela lain i insait long wanpela kain lotu Kristen ol i kolim Arius, ol i no bilip long God Triwan. Na tu, ol i bringim Baibel (Ulfilas’ Gothic Bible) bilong ol yet i kam. Ol man long Spen i bin ritim dispela Baibel i go inap long yia 586 C.E. samting taim Reccared em king bilong ol Visigot i kamap wanpela Katolik, i tokaut olsem em i no insait moa long lotu Arius. Em i tokim ol man long painim olgeta buk bilong lotu Arius na Baibel em Ulfilas i raitim na bagarapim. Dispela i mekim na i no gat moa ol rait Got i stap long Spen.

Wanpela plet ston i gat ol rait bilong Baibel long en long tok Latin, long 550 C.E. samting

Tasol Tok Bilong God i wok long go yet long olgeta hap bilong Spen long dispela taim. Ol man i mekim tok Got, na tu, long planti hap bilong Spen ol man i mekim tok Latin, bihain dispela tokples i kamapim ol tokples Rom em nau ol man i stap long Poin Bilong Aibiria ol i save mekim. a Ol olpela rait long dispela tok Latin, ol i kolim ol plet ston bilong ol Visigot, bikos ol i bin raitim ol long ol plet ston. Ol dispela plet ston i bin stap namel long yia 500 C.E. na 600 C.E. samting i kam inap nau na sampela bilong ol i gat ol tok bilong Song na ol Gutnius. Wanpela plet ston i gat olgeta tok bilong Song 16.

Ol rait bilong Baibel i stap long ol plet ston i soim olsem ol man nating i save ritim na raitim kopi bilong Baibel long dispela taim bipo. Ating ol tisa long dispela taim i bin yusim ol dispela rait bilong Baibel long skulim ol sumatin husat i lain long rit na rait. Ol samting bilong rait long en olsem ol plet ston i no gat bikpela pe long en, tasol ol skin bilong animal em lain king i save yusim bilong rait long en we ol i wokim ol Baibel i gat ol bilas long en, pe bilong ol i bikpela tru.

Wanpela pes bilong León Bible. Maski ol dispela Baibel i dia tumas, ol manmeri i hatwok long kliagut long tok bilong Baibel

Wanpela Baibel i gat planti gutpela bilas long en na i dia tumas em i stap long haus lotu bilong San Isidoro long León, Spen. Em i bilong yia 960 C.E. samting, na em i gat 516 pes, longpela bilong wanpela pes em inap 47 sentimita na braitpela bilong en inap 34 sentimita, na hevi bilong dispela buk em 18 kilogram samting. Narapela Baibel (Bible of Ripoll) em ol i bin wokim long yia 1020 C.E. samting na nau em i stap long Laibreri Vatiken. Em wanpela Baibel ol i bin bilasim gut tru na i stap long yia 1500 samting. Bilong wokim kain bilas olsem, wanpela bruder bai lusim wanpela de olgeta long raitim wanpela stail leta o lusim wanpela wik olgeta long redim fran pes we i gat nem bilong Baibel long en. Maski ol dispela Baibel i gat bikpela pe long ol, ol i no helpim tok bilong God long i go long olgeta manmeri.

BAIBEL LONG TOK ARABIK

Long 750 C.E. samting, lain Islam i kisim Spen na nau narapela tokples i kirap. Long ol ples em ol Muslim i bosim, ol man i mekim tok Arabik na ol i no mekim tok Spen, olsem na i gat nid long tanim Baibel long dispela nupela tokples.

Kirap long yia 450 C.E. i go 750 C.E. samting, Baibel long tok Latin na Arabik i helpim lain Spen long ritim Baibel

Planti Baibel em ol i tanim long tok Arabik, moa yet ol Gutnius, i bin stap long Spen bilong bipo. Long yia 750 C.E. samting, Jon em wanpela bisop bilong Seville i tanim Baibel olgeta i go long tok Arabik. Tasol sori tru, planti bilong ol dispela Baibel long tok Arabik i no stap moa. Ol Gutnius ol i bin tanim long tok Arabik long 950 C.E. samting i stap nau long bikpela haus lotu bilong León, long Spen.

Ol Gutnius em ol i tanim long tok Arabik, long 950 C.E. samting

OL I RAITIM BAIBEL LONG TOK SPEN

Klostu long yia 1500 samting, isi isi ol man i sindaun long Poin Bilong Aibiria ol i mekim tok Castilian o Spen. Dispela nupela tokples i opim rot long olgeta manmeri i ken ritim Tok Bilong God. b Fes Baibel ol i tanim long tok Spen i stap long buk Deeds From Across the Seas (La Fazienda de Ultra Mar) bilong yia 1200 C.E. samting. Dispela buk i stori long wanpela raun bilong ol man i go long Israel, ol rait bilong Pentatuk, ol narapela buk bilong Ol Skripsa Hibru, na tu, Gutnius bilong ol Aposel na ol pas.

King Alfonso Namba 10 i sapotim wok bilong tanim Baibel i go long tok Spen

Ol bikman bilong lotu i no amamas long ol man i tanim Baibel i go long tok Spen. Long yia 1234, ol bikman i putim lo olsem olgeta buk i gat ol hap tok bilong Baibel i stap long tok Spen, ol i mas givim long ol bikman bilong lotu long kukim long paia. Tasol dispela lo i no pasim ol man long tanim Baibel. Ol man i ting King Alfonso Namba 10 (1252-1284) em man i bin kamapim ol rait long tokples Spen, em i laik bai ol man i tanim Baibel i go long nupela tokples na em i sapotim dispela tingting. Sampela Baibel ol i tanim long tok Spen long dispela taim em Pre-Alfonsine Bible na bihain liklik ol i tanim Alfonsine Bible, em wanpela Baibel ol i lusim bikpela haptaim na strong long tanim ol tok bilong en.

Ol pes bilong Pre-Alfonsine (left sait) na Alfonsine Baibel (rait sait)

Wok bilong tanim dispela 2-pela Baibel i helpim long kamapim na strongim dispela nupela tokples Spen. Saveman Thomas Montgomery i stori long Pre-Alfonsine Bible olsem: “Trensleta bilong dispela Baibel i no popaia, em i kamapim stret ol tok bilong Baibel na em i raitim long stail we i isi long ol man i ken kisimgut mining bilong ol tok. . . . Em i yusim ol tok we i isi tru na i klia tru long ol man i no save long tok Latin ol i ken ritim.”

Ol Baibel ol i tanim long tok Spen long bipo, ol i kisim ol tok bilong en long Baibel Latin Vulgate na i no long ol tokples tru bilong Spen. Kirap long 1350 C.E. samting, ol saveman bilong Juda i bin tanim planti Baibel bilong Ol Skripsa Hibru i go long tok Spen, na ol i bin yusim stret Baibel bilong tok Hibru long mekim dispela wok. Long dispela taim long Yurop, i gat planti lain Juda i stap long Spen, na ol man bilong tanim Baibel i go long tok Juda ol i bin gat ol manuskrip bilong Baibel long tok Hibru bilong helpim ol long tanim ol tok. c

Wanpela gutpela eksampel em Alba Bible, em ol i pinis raitim long yia 1450 C.E. samting. Wanpela man Spen i gat biknem, em Luis de Guzmán, i givim wok long Rabai Moisés Arragel long tanim Baibel i go long castizo, em tokples tru bilong Spen. Em i tok i gat 2-pela risen na em i mekim olsem. Namba 1: “Ol Baibel i stap nau long tok Rom ol i no kolim stret ol tok, i gat planti popaia long en.” Na namba 2: “Ol man i nidim ol tok i stap long sait sait pes bilong Baibel bilong helpim ol long kisimgut mining bilong ol ves.” Tok bilong em i kamapim klia olsem ol man i stap long taim bilong em i gat bikpela laik long ritim Baibel na kliagut long ol tok bilong en. Na tu, i luk olsem Baibel i bin stap long tokples bilong ol na planti man i bin ritim.

Ol trensleta na ol kuskus bilong bipo i mekim bikpela wok, olsem na ol man husat i bin skul gut na ol i stap long Spen ol inap ritim Baibel long tokples bilong ol yet na kliagut long ol tok bilong en. Long dispela as na saveman Juan Orts González i tok “ol lain Spen i save gut long ol tok bilong Baibel winim ol lain Jemani na lain Inglan paslain long taim bilong Luther.”

“Lain Spen i save gut long ol tok bilong Baibel winim ol lain Jemani na lain Inglan paslain long taim bilong Luther.”—Saveman Juan Orts González

Tasol klostu long pinis bilong 1450 C.E. samting, Kot Bilong Misin Bilong Spen i putim tambu long ol man i no ken tanim Baibel i go long narapela tokples na ol i no ken holim wanpela kopi bilong Baibel. Ol i bin tambuim Baibel long Spen inap planti yia. Tri handret yia bihain ol i rausim dispela lo. Tasol taim lo i bin stap yet, sampela man i gat strongpela bel ol i tanim Baibel i go long tok Spen long ol narapela kantri na ol i hait na bringim ol Baibel i kam long Spen. d

Olsem histori bilong Baibel long Spen bilong bipo i kamapim, ol man i bin traim kain kain rot long daunim Tok Bilong God. Maski i olsem, ol i no inap pasim ol man long harim tok bilong God i Gat Olgeta Strong.—Song 83:1; 94:20.

Planti saveman long Spen bilong bipo i bin wok hat tru long tanim Baibel na bai ol man long olgeta hap bilong Spen i ken ritim Baibel. Ol trensleta long nau i bihainim pasin bilong ol man long bipo na ol i tanim Baibel i go long tok Latin, Got, Arabik, na Spen. Olsem na long nau planti milion manmeri husat i mekim tok Spen inap ritim Baibel long tokples bilong ol na ol i pilim tru long bel.

a Sampela bilong ol dispela tokples Rom em Castilian, Katalan, Galisia, na Potugal.

b Long nau, inap olsem 540 milion manmeri i mekim tok Spen olsem fes tokples bilong ol.

c Lukim atikol “Nem Bilong God na Wok Bilong Alfonso de Zamora Long Raitim Ol Tok i No Gat Popaia,” long Wastaua bilong Disemba 1, 2011.

d Lukim atikol “Kasiodoro de Reina i Winim Planti Hevi Long Kamapim Baibel Long Tok Spen,” long Wastaua bilong Jun 1, 1996.